لغو این محدودیتها در حالی صورت گرفت که آمریکا در ماههای اخیر تلاشهای گستردهای کرد تا این محدودیتها ادامه یابد و در همین راستا قطعنامهای نیز به شورای امنیت سازمان ملل پیشنهاد داد که با 11 رأی ممتنع، 2 رأی موافق و 2 رأی مخالف به تصویب نرسید. خرید
جنگنده (احتمالا سوخو 35 یا JF-17) و سامانه های دفاع پیشرفته (S400) دو اولویت اصلی تهران برای تقویت بنیه دفاعی و نظامی بومی خود و همچنین فروش تسلیحات سبک و نیمه سبک به خریداران است. اهمیت لغو این تحریم ها و ورود ایران به بازار تسلیحات، موجد آثار و پیامدهایی بر امنیت و موازنه منطقه ای است، بخصوص این فرآیند شکل دهنده به الگوی رفتاری و ادراک مبتنی بر تهدید بازیگرانی چون عربستان، امارات، بحرین و رژیم صهیونیستی از اقدامات ایران در منطقه است.
بر اساس قطعنامه 1747 شورای امنیت سازمان ملل متحد که در ماه مارس سال 2007 تصویب شد، تحریمهایی علیه برنامه توسعه موشکهای بالستیک ایران، تصویب و هر گونه صادرات و واردات سلاحهای سنگین هم از سوی ایران ممنوع شد. پس از آن قطعنامه 1929 شورای امنیت سازمان ملل متحد در 9 ژوئن 2010 به تصویب این شورا رسید و بر اساس آن تمامی کشورها میبایست از انتقال هرگونه تانک، خودروهای زرهی، هواپیماهای جنگی، هلیکوپترهای تهاجمی، توپخانه کالیبر بالا، کشتیهای نظامی، موشک و سیستمها و قطعات مرتبط با آنها به ایران خودداری کنند و از دولتها میخواست تمام محمولههای هوایی و دریایی که به ایران فرستاده میشود یا از آن خارج میشود، در فرودگاهها، بنادر و آبهای قلمروی خود در صورتی که بر این باور باشند که آن محمولهها حاوی مواد اتمی، موشکی یا نظامی ممنوع اعلام شده است، بازرسی کنند.
ایران مجاز به خرید و فروش چه سلاحهایی خواهد بود؟
در قطعنامه 2231 و در بند 5 ضمیمه ب قطعنامه صراحتاً در مورد نوع سلاحهایی که دولتها مجاز خواهند بود با ایران مراوده داشته باشند، مشروط به اینکه شورای امنیت از قبل به صورت مورد به مورد تصمیم به تایید آنها گرفته باشد، گفته شده است. در این بند ذکر شده: عرضه، فروش و یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم هرگونه تانک جنگی، خودروهای رزمی زرهی، سامانههای توپخانهای سنگین، هواپیماهای رزمی، بالگردهای تهاجمی، ناوهای جنگی، موشکها و یا سامانههای موشکی، آن گونه که در نظام ثبت سلاح های متعارف ملل متحد تعریف شده است، یا تجهیزات مرتبط، شامل قطعات یدکی به ایران، یا برای استفاده در داخل ایران و یا در جهت منافع ایران، از داخل و یا از طریق قلمروهای تحت حاکمیتشان و یا توسط اتباع آنها و یا افراد تحت حاکمیت آنها، یا با استفاده از هواپیماها و یا کشتیهای حامل پرچمهای آنها، اعم از اینکه از قلمروشان نشأت گرفته یا خیر و ارائه آموزش فنی، منابع یا خدمات مالی، مشاوره،
دیگر خدمات یا کمکهای مرتبط با تأمین، فروش، انتقال، تولید، نگهداری و یا استفاده از سلاحها و تجهیزات مرتبط مشروح در این بند فرعی، به ایران توسط اتباع این دولتها و یا از داخل یا از طریق قلمروهای تحت حاکمیت شان.
بنابراین می توان فهمید که لغو تحریمهای تسلیحاتی امکان گسترده ای را برای ایران به منظور بازسازی توان نظامی خود پس از چندین دهه تحریم فراهم میکند. اما ایران به چه سلاحهایی نیاز دارد؟ یک سوال دیگر این است که با توجه به مخالفت بین المللی با اقدام یکجانبه دولت ترامپ برای خروج یک جانبه از برجام، در حالی که ایران به تعهداتش عمل کرد، ایالات متحده تا چه اندازه در جلوگیری از انتقال تسلیحات به ایران موفق خواهد بود؟ از طرف دیگر ایران به سمت خرید چه سلاحهای خواهد رفت؟
به طور حتم علی رغم پیشرفتهای قابل توجه در بخش های موشکی و پهپادی و سامانه های مختلف راداری و پدافندی، اما واقعیت آن است که دهه ها تحریم و جنگ 8 ساله قوای نظامی ایران به خصوص نیروی هوایی را تا حد زیادی تحلیل برده است. در دهه 1990، ایران پس از پایان جنگ سرد به دنبال دست یافتن به تجهیزات کشورهای تجزیه شده بلوک شرق بود، اما تحت فشار سیاسی ایالات متحده و
کمبود بودجه توفیق بزرگی در این زمینه به دست نیاورد. در این میان یکی از مهمترین نیازمندی های ایران در حوزه دفاع موشکی است. اگرچه ایران توانسته است یک شبکه پدافند هوایی نسبتاً چشمگیر را به هم متصل کند، اما به محض لغو تحریم، به تزریق فناوری جدید نیاز دارد.
هنری بوید، از کارشناسان مرکز بین المللی مطالعات کاربردی در این باره میگوید: «با توجه به اینکه دشمنان ایران یعنی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، آمریکا و اسرائیل ممکن است ایران را هدف حملات هوایی قرار دهند، این کشور تلاش خواهد کرد تا سامانههای دفاع هوایی خود را تقویت کند.»
ایران ممکن است مایل باشد سامانه روسی S-400 را خریداری کند، اما ممکن است در تهیه منابع مالی آن با مشکل روبرو شود. روسیه اعلام کرده است که حاضر به فروش این سیستم دفاعی به ایران است. قابل پیش بینی است که فروش سیستم دفاع هوایی کمتر از سیستم های تهاجمی نظامی پیشرفته انتقادات رقبای منطقه ای تهران همانند رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی را نیز برای مسکو در پی خواهد داشت.
اگر خرید این سامانه برای ایران بیش از حد گران باشد، در آن صورت ممکن است ایران به خرید موشکهای دوربرد اف دی ۲۰۰۰ فانگ دون از چین مبادرت کند (البته منوط به پایان محدودیتهای موشکی در سال 1402 (2023) بر اساس قطعنامه 2231 است). همچنین ایران خود در این زمینه گامهای
مهمی برداشته است، لذا شاید به دنبال بهره گیری از برخی تجهیزات سیستم اس 400 برای ارتقای سیستمهای دفاع بومی خود باشد همانطور که با رادارهای Kasta و Nebo SV روسیه انجام شد.
سیروس عامریان، مدرس مهمان در مرکز مطالعات دفاعی و امنیتی در دانشگاه مسی نیوزلند معتقد است: ایران هواپیماهای جنگنده، هواپیماهای پشتیبانی و هلی کوپتر می خواهد. از جنگنده های روسی Su-30SM یا جنگنده JF-17 چینی که محصول مشترک چین و پاکستان است، به عنوان خریدهای احتمالی در این عرصه نام برده شده است. به گفته وی مورد دوم احتمال بیشتری دارد زیرا JF-17 حدود 10 میلیون دلار ارزان تر از سوخو است و نگهداری آن آسان تر است و از توربوفن Klimov RD-33 استفاده می کند، که ایران قبلاً تجربه کار با آن در ناوگان Mig-29As خود را دارد.
مایکل آیزنشتات، مدیر برنامه مطالعات نظامی و امنیتی در انستیتوی سیاست خاور نزدیک در واشنگتن نیز معتقد است ایران در وهله نخست به دنبال فناوریهای هدایت و پیشرانه برای بهبود برنامه های هواپیماهای بدون سرنشین بومی، کروز و موشک های بالستیک است. وی همچنین معتقد است که ایران مایل است سیستمهای اطلاعات، نظارت و فناوری شناسایی را خریداری کند، بنابراین دیگر نیازی به روسیه برای پشتیبانی از نیروهای زمینی آنگونه که در جریان جنگ سوریه اتفاق افتاد نخواهد داشت. علاوه بر این، ایران به دنبال موشکهای هوا به هوای با هدایت راداری مانند R-77-1 روسی یا PL-15 چینی است و به تانک جنگی T-90 روسیه ابراز علاقه کرده است.
یک اولویت اصلی برای ایران این است که بتواند تجهیزات را در داخل کشور تولید و اصلاح کند. به گفته فرزین ندیمی، یکی از اعضای موسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن، ایران Su-22 Fitters عراقی را که خلبانان عراقی در طی عملیات طوفان صحرا در سال 1991 به ایران آوردند و مجدداً به عراق برنگشت، با کمک متخصصان بلاروسی و اوکراینی ارتقا داده است.
داگلاس باری از تحلیگران مرکز بین المللی مطالعات کاربردی نیز میگوید: محدودیت بودجه نظامی ایران باعث شده است که این کشور صنایع دفاعی خود را با ساختن پهپادها، موشکهای هدف یاب و قایقهای گشتی تندرو تقویت کند. مایکل کلارک از موسسه رویال یونایتد سرویس نیز در این باره میگوید: ایران به جای خرید انبوهی از جنگ افزارها تلاش خواهد کرد که سلاحهای پیشرفته خریداری کند. وی
میگوید که ایران در ضمن برای دریافت هشدار سریع در زمینه حملات هوایی علیه این کشور تلاش خواهد کرد و هواپیماهای اواکس خواهد خرید و ارتباطات ماهوارهای و شناسایی و همچنین ظرفیت فضای مجازی خود را تقویت خواهد کرد.
لغو تحریمهای تسلیحاتی ایران این پرسش را بوجود آورده که آیا خریدهای احتمالی تسلیحاتی ایران قادر خواهد بود موازنه منطقه ای را به سود این کشور به صورت چشمگیری تغییر دهد؟
برای پاسخ به این سوال باید چندین مولفه را مد نظر و مورد بررسی قرار داد:
نخستین مولفه حائز اهمیت آن است که رقبای منطقه ای ایران بویژه عربستان سعودی، اسرائیل و امارات علاوه بر پیمانهای استراتژیک نظامی و امنیتی با کشورهای غربی، در طول دهههای گذشته بودجه نظامی گسترده ای را در خدمت خریدهای تسلیحاتی کلان و دستیابی به تکنولوژی های پیشرفته نظامی به خدمت گرفته اند. این امر منجر شده تا در طول این سال ها ایران برای ایجاد بازدارندگی و جبران عقبماندگی ها، توان خود را بر بخش های آسیب پذیر رقبا بویژه در بخش موشکی متمرکز کند و بخش اصلی قدرت منطقه ای خود را به ایجاد شبکه ای از شبه نظامیان در لبنان، عراق و سایر کشورها به عنوان ابزارهای نامتقارن معطوف سازد. طبق آخرین آمار، ایران در سال گذشته با 12.6 میلیارد دلار هجدهمین بودجه نظامی بزرگ جهان را داشته است، در مقایسه با 20.5 میلیارد دلار رژیم صهیونیستی (پانزدهمین بودجه) و 61.9 میلیارد دلار عربستان سعودی (پنجمین بودجه بزرگ نظامی).
مولفه دیگر اراده روسیه برای در اختیار قرار دادن تسلیحات مورد نیاز ایران است. این واقعیت که روسیه برای کم کردن تأثیر بحران اقتصادی ناشی از شیوع کرونا و تحریم های اقتصادی کشورهای غربی به بازار تسلیحاتی ایران چشم دارد غیرقابل انکار است، اما مسکو ملاحظاتی نیز دارد که غیرقابل چشم پوشی است. موافقت روسیه با فروش تسلیحات «تهاجمی»، همچون هواپیماهای جنگنده به ایران، میتواند به روابط مسکو با کشورهای خلیج فارس و همچنین اسراییل آسیب وارد کند. از طرف دیگر روسیه بیشتر به دنبال مشتریانی است که اصطلاحا «دست به نقد» بوده و توان پرداخت هزینه تسلیحات مورد تقاضا را داشته باشند. در این شرایط، وضعیت اقتصادی نابسامان ایران در نتیجه تحریمها و سیاست فشار حداکثری ترامپ، منابع
مالی کشور را برای خرید قابل توجه تسلیحات از روسیه محدود میکند و متقابلا، انتظار نمیرود که مسکو با فروش تسلیحات به شیوه اعتباری موافقت کند.
بر این اساس در شرایط کنونی نمی توان گفت که لغو تحریم های تسلیحاتی بتواند توازن قدرت در خلیج فارس را تغییر دهد. ایالات متحده و متحدانش از نظر سخت افزاری همچنان برتری خواهند داشت، در حالی که توانایی های جنگ نامتقارن، قوی ترین سلاح ایران برای آینده قابل پیش بینی است. تغییر این روند منوط به مشخص شدن خریدهای ایران، تعیین تکلیف خریدهای F35 و سامانه های دفاع موشکی مانند تاد و اس 400 از سوی بازیگران شورای همکاری خلیج فارس و بخصوص عقد قراردادهای نظامی با رژیم صهیونیستی است.
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.