بحران لیبی؛ عرصه کشمکش بازیگران منطقه ای و بین المللی

تصرف پایگاه هوایی وطیه در 18 مه از سوی شبه نظامیان همسو با دولت وفاق ملی نه تنها نشانگر شکست راهبردی گسترده برای نیروهای متحد حفتر، بلکه همچنین پایانی بر آرزو و آرمان خلیفه حفتر برای تصرف طرابلس و ایجاد یک حکومت شخصی بر تمام لیبی بود.

پس از بازتاب گسترده شکست بزرگ نیروهای حفتر در جبهه های جنوبی طرابلس، روسیه و ترکیه حامیان طرفین متخاصم در جریان جنگ داخلی لیبی، مجددا خواستار آتش بس و از سرگیری مذاکرات سیاسی شده اند. به نظر می رسد روسیه نیروهای منتسب به خود را از طرابلس به یک مکان اعلام نشده – شاید پایگاه هوایی الجفرا در مرکز لیبی – انتقال داده است، جایی که بر اساس گزارش ها، روسیه شش جنگنده میگ 29 و دو فروند جنگنده سوخو 24 ارسال کرده است. در همین حال پشتیبانان اصلی خاورمیانه ای خلیفه حفتر یعنی مصر و امارات متحده عربی از شرط بندی روی حمایت از خلیفه حفتر اعلام نارضایتی کرده اند.

در میان شکست تحقیر آمیز حفتر، حامیان خارجی وی ارتباط دیپلماتیک و سیاسی خود را با عقیله صالح عیسی رئیس پارلمان لیبی را از سر گرفتند. در تاریخ 27 آوریل خلیفه حفتر توافق نامه سیاسی لیبی (با میانجی گری سازمان ملل ) برای شکل دهی به دولت وفاق ملی را « باطل » دانست و خود را حاکم تمام لیبی معرفی نمود. عقیله صالح عیسی در پاسخ اظهار داشت از آنجا که خلیفه حفتر در جنگ شکست خورده است، روسیه در مقابل از وی حمایت می کند.

چه اتفاقی خواهد افتاد؟

بر اساس اظهارات استفانی ویلیامز، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور لیبی، نزدیک ترین سناریو برای بحران لیبی افزایش حملات نظامی نیروهای حفتر می باشد. رئیس نیروی هوایی خلیفه حفتر از « بزرگترین عملیات هوایی در تاریخ لیبی» علیه اهداف و مواضع ترکیه در این کشور خبر داده است. در 26 مه آفریکوم ( مرکز فرماندهی آمریکا در آفریقا) علنا هشدار داد که جنگنده های نظامی تازه وارد شده روسیه به لیبی می تواند از این برنامه پشتیبانی هوایی کند یا پایگاهی را در سواحل لیبی به تصرف خود در آورند که این اقدام می تواند در بلندمدت امنیت هوایی اروپای جنوبی را با تهدید روبرو سازد.

مطابق با خواسته ی عمومی برای آتش بس، روسیه، امارات متحده عربی، مصر و فرانسه از طرف ارتش ملی لیبی و ترکیه از سوی دولت وفاق ملی می توانند با توقف کمک های اطلاعاتی و مشاوره ای  دست از حمایت هوایی طرفین متخاصم بردارند و زمینه آتش بس را فراهم سازند. هر کدام از این کشورها در نشست برلین در 19 ژانویه بارها بر آتش بس تاکید کردند، اما مجددا پس از پایان نشست، به تامین تسلیحات گروه های نیابتی همسو با خود اقدام می کنند.

به دلایل آشکار از سوی کشورهای غربی، ترکیه به عنوان اصلی ترین مانع خارجی برای آتش بس تلقی می شود. گروه تحت حمایت ترکیه در لیبی اکنون در وضعیت پیروزی قرار دارد و اگر ترکیه به پشتیبانی و حمایت های هوایی و مزدوران سوری خود ادامه دهد می تواند سرزمین بیشتری از لیبی را تحت کنترل خود در آورد. در تاریخ 21 ماه مه سه کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه به صورت مشترک از ترکیه خواستند تا از مداخلات و اقدامات خود دست بکشد. مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا مجددا این پیام را به فائز السراج، نخست وزیر لیبی رساند. پرزیدنت دونالد ترامپ در 24 مه همان نکته را به رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد.

برای پایان جنگ نیابتی در لیبی باید در ابتدا مسیر حمل و نقل تسلیحات چه از طریق زمین از سوی مصر و سودان ( توسط روسیه یا امارات) و همچنین از طریق دریا و هوا از طرف ترکیه به عنوان حامیان اصلی جنگ مسدود شود. هرگونه توافق آتش بس باید شامل از سرگیری صادرات نفت لیبی باشد که در ماه ژانویه از سوی خلیفه حفتر برای افزایش فشارها به دولت وفاق ملی مسدود شده است. از سر گیری صادرات نفت لیبی می تواند ارز لازم برای خرید مواد غذایی، تجهیزات پزشکی و سایر واردات حیاتی کشور فراهم شود. توقف جنگ نیابتی لیبی می تواند در مقابله با بحران رو به رشد کووید 19 کمک کننده باشد این در حالی است که حملات راکتی به بیمارستان در کنار کشته شدن پزشکان و کاهش ظرفیت بهداشتی، منجر به گسترش کروناویروس گردیده است.

بازگشت به نقشه راه سازمان ملل

تنها راه حل واقع گرایانه برای دستیابی به ثبات اقتصادی – سیاسی و امنیت فیزیکی در مقابل تروریست ها، جنایت کاران و درگیری های غیرنظامی لیبی « نقشه راه سیاسی سازمان ملل» می باشد. هر گونه توافق کوتاه مدت می تواند به درامدهای کافی برای تامین نیازهای اولیه مردم کمک کند. برای دستیابی به صلح  پایدار، بازیگران خارجی باید به جای تبدیل لیبی به زمین بازی برای جاه طلبی های رقابتی خود، به لیبی به عنوان یک کشور مستقل با منافع ملی منفرد نگاه کنند. در این مسیر ایالات متحده آمریکا می تواند از طریق اعتمادسازی بین طرف های مداخله گر در دستیابی به توافق برای تقویت فرایند سازمان ملل و مبارزه با مداخله گری نظامی خارجی در امور داخلی لیبی نقش تعیین کننده ای ایفا کند.

با توجه به شخصیت و اهداف، خلیفه حفتر تمام تلاش خود را انجام می دهد تا از هر گونه فرصت آتش بس برای شروع مجدد جنگ استفاده کند. حفتر برای نخستین بار درفوریه 2014 خود را به عنوان رهبر تمام لیبی اعلام کرد. نیروهای حفتر جنایات جنگی گسترده ای انجام داده اند، اما اکنون برای خلیفه حفتر پلن B وجود ندارد. اگر حامیان خارجی خلیفه حفتر خواهان ثبات لیبی هستند باید به جای پیروزی جناح های همسو، بر راه حل کثرت گرایانه تاکید کنند. اما بهتر است یکی از آن ها تنها برای ژست بشردوستانه میزبانی خلیفه حفتر را در یک جامعه محصور و آرام در جایی در خلیج فارس را بر عهده بگیرد.

منبع:https://rahbordemoaser.ir/