رزمایش “قفقاز 2020″؛ نمایش قدرت حداکثری روسیه علیه اوکراین
بنابر گفته “سرگئی شایگو” وزیر دفاع روسیه، مانور نظامی فرماندهی-ستادی راهبردی “قفقاز-2020” قرار است از تاریخ 21 تا 26 سپتامبر (31 شهریور تا 5 مهرماه) در خاک این کشور به ویژه در آبهای دریای سیاه و دریای خزر آغاز شود. در این رزمایش نیروهای نظامی از کشورهای چین، ایران، ارمنستان، بلاروس، میانمار، پاکستان و چند کشور دیگر نیز به عنوان ناظر حضور خواهند داشت و تمرکز آن بر روی تاکتیک‌های دفاعی، محاصره کردن، فرماندهی و مجموعه‌ای از اقدامات عملیاتی و آموزش رزمی نیروهای مسلح در رابطه با مقابله با تروریسم خواهد بود، در عین حال که هدف دیگر این رزمایش بزرگ تمرین برای «اقدام‌های نظامی مشترک در چارچوب نیروهای چند ملیتی» عنوان شد.
سوالی که مطرح است اینکه اهداف اصلی روسیه از برگزاری این رزمایش بزرگ در شرایط بحرانی کووید-19 به خصوص در دریای سیاه چیست. به نظر میرسد تغییر منطقه عملیاتی روسیه به سمت مرزهای جنوب غربی و به خصوص به سمت اوکراین نشانهای روشن از استراتژی روسیه از استقرار نیروهای نظامی خود برای مقابله با جنگ احتمالی با اوکراین در منطقه کریمه و دفاع از حق مشروع خود در جنگ صورت گرفته در سال 2014 است. بنابراین در این گزارش خاستگاه تغییر سیاست دفاعی روسیه، تغییر تمرکز روسیه به سمت منطقه نظامی جنوبی به خصوص کریمه پس از درگیری با اوکراین و همچنین وضعیت تعداد نیروهای نظامی روسیه برای برگزاری این رزمایش بزرگ در دریای سیاه مورد بررسی قرار گرفته است.
تغییر در سیاست دفاعی روسیه
فضای امنیتی در منطقه وسیع دریای سیاه – که شش کشور ساحلی (بلغارستان، گرجستان، رومانی، روسیه، ترکیه و اوکراین) و همچنین بخشی از قفقاز جنوبی و مولداوی را گرد هم آورده است- به سرعت در حال تغییر است. این درگیریهای طولانی مدت نظامی تمام عیار پس از حوادث سال 2014 یعنی تعارضات میان روسیه و اوکراین بر سر منطقه کریمه شدت گرفته است. با شروع این بحران و درگیری در منطقه طبیعتا شرایط صلح کمرنگ شده و ناامنی در مرزهای این دو کشور شدت گرفته است. این امر منجر به ایجاد یک محیط غیرقابل پیش بینی و بالقوه پرخطر شده است که در آن نیروهای نظامی با سلاحهای پیشرفته، از جمله سیستمهای دارای توانایی تخریب گسترده، به طور فزایندهای در مجاورت یکدیگر فعالیت میکنند. در این زمینه، نیاز فوری به درک دقیقتری از پویایی و چالشهای امنیتی پیش روی منطقه گسترده دریای سیاه و بررسی تغییر تمرکز بازیگران اصلی این منازعه و به مخاطره افتادن امنیت مرز شرقی اوکراین احساس میشود. از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، منطقه نظامی جنوبی، یکی از مهمترین مناطقی است که بیشترین نقش را در درگیریهای مسلحانهای دارد که روسیه در آن به مقابله با اقدامات تروریستی میپردازد. در واقع، در دو جنگ چچن و گرجستان در سال 2008، روسیه تجربه مقابله با تحریکات منطقهای علیه امنیت ملی خود را کسب کرده و در حال حاضر، با کمک ناوگان دریای سیاه (که تحت فرماندهی آن است)، مسئولیت اصلی عملیات علیه تحرکات اوکراین در مرزهای شرقی خود و عملیات نظامی در سوریه را بر عهده دارد.
از اوایل سال 2000، تقاطع در برنامه توسعه یورو آتلانتیک در منطقه دریای سیاه (به ویژه در مورد گرجستان و اوکراین)، درگیریهای طولانی مدت و نگرانیهای روسیه در مورد تجاوز سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) منجر به افزایش تنشهای منطقهای شد. حوادث سال 2014 فضای امنیتی را به طرز چشمگیری بدتر کرد و تنشها و ناامنیها را در منطقه دریای سیاه افزایش داد. بحران کریمه (و درگیریهای جاری در شرق اوکراین) تأثیر مخربی بر روابط روسیه با پنج کشور دیگر ساحلی دریای سیاه داشت و منجر به رویارویی جدیدی با ناتو شد. (1) در همین راستا روسیه پایگاه خود را برای توسعه ناوگان دریای سیاه که قبلاً برنامهریزی شده بود شکل داد، که میتوانست بیشتر دریای سیاه را کنترل کند تا با آنچه روسیه به عنوان فعالیتهای ضد روسی توسط ناتو و گسترش نیروهای خرابکار در منطقه تصور میکرد، مقابله کند. علاوه بر این، روسیه برای اطمینان از قدرت منطقهای خود و مقابله با چالشهای امنیتی که پس از حوادث 2014 افزایش یافته، تمرکز خود را بر تقویت نیروهای نظامی خود در اطراف دریای سیاه از جمله نوسازی ناوگان دریای سیاه و تقویت نیروهای نظامی خود در کریمه گذاشته است. حضور پررنگ روسیه در منطقه دریای سیاه همچنین توانایی آن را در پیش بینی قدرت به مناطق دیگر از جمله مدیترانه تقویت کرده است. بنابراین نشان دادن اهمیت خود منطقه دریای سیاه، تقویت تواناییهای ناوگان دریای سیاه نیز ممکن است به اقدامات امنیتی در مناطق دیگر، به ویژه خاورمیانه و شمال آفریقا پیوند داشته باشد.
از نظر جغرافیایی، روسیه در امتداد اروپا و آسیا قرار دارد و با 17 میلیون کیلومتر مربع مساحت، بزرگترین کشور جهان است. بیشتر قلمرو روسیه در آسیا است، اما حتی قسمت اروپایی آن بزرگتر از هر کشور اروپایی دیگری است و به عنوان مثال، فاصله بین ساحل شمالی اروپایی روسیه و سواحل دریای سیاه بیش از 2600 کیلومتر است. کل خط ساحلی روسیه 38000 کیلومتر است که تنها 1171 کیلومتر آن در دریای سیاه است. خط اصلی ساحلی روسیه در دریای سیاه حدود 500 کیلومتر از تنگه کرچ روبروی کریمه تا مرز با آبخازیا امتداد داشت – با ضمیمه شدن کریمه به روسیه در سال 2014، 750 کیلومتر خط ساحلی اضافه شد. (2)
منطقه نظامی جنوبی (SMD) در سیستم فرماندهی نیروهای مسلح فدراسیون روسیه، در زمان تشکیل SMD (فرماندهی استراتژیک مشترک جنوبی) با استفاده از ناوگان دریای سیاه (Black Sea Fleet ) و ناوتیپ خزر (Caspian Flotilla) بزرگتر شد. این امر باعث می شود این منطقه، در حال حاضر و در آیندهای قابل پیش بینی، تنها منطقه نظامی مسئول دو گروه عملیاتی نیروی دریایی فدراسیون روسیه باشد. ارتقاء توانایی روسیه در مقابل ناتو، که از سال 2013 تشدید شده، در اصل فقط مربوط به منطقه نظامی غرب بود. SMD به دلیل چرخش اوضاع نظامی در دونباس در آگوست 2014، جایی که روسیه درگیر جنگ نظامی با ارتش اوکراین شد، در این روند گنجانده شد. بازپسگیری مناطق جنوبی و شرقی اوکراین (که در تبلیغات روسیه به آن “روسیه کوچک” گفته میشود) با ایجاد و حمایت از جنبشهای جدایی طلبانه، دستیابی به مهارت توسط نیروهای مسلح اوکراین و شکل گیری مواضع خط مقدم در دونباس با شکست مواجه شد. این امر باعث شد تا بخشی از این فرماندهی متوجه شود که اگر درگیری مسلحانه تمام عیار رخ دهد، باید یک گروه دائمی و قوی در مناطق مرزی خود حفظ شود. (3) به همین منظور، نیروهای مسلح روسیه تصمیم گرفت که تجهیزات نظامی خود در مرزهای خود با اوکراین و به خصوص کریمه را تقویت کند و برای مقابله با نیروهای نظامی اوکراین برای اقدامات تروریستی در این منطقه پایگاههای خود را افزایش دهد تا کنترل همهجانبه را به دست گیرد.
تغییر جهت روسیه به سمت اوکراین
چالشهای امنیتی در منطقه دریای سیاه ناشی از بحران کریمه برآمده از جنگ بین روسیه و اوکراین در سال 2014، تغییرات قابل توجهی در سیاستهای دفاعی همه کشورهای منطقه ایجاد کرده است. روسیه نیز، به نوبه خود، برای تقویت موقعیت خود در منطقه و مقابله با تهدیدات خارجی مجبور به ارزیابی مجدد سیاست امنیتی و دفاعی خود شد. به همین منظور، روسیه سند امنیت ملی خود را تجدید نظر و به روز کرد تا ادراکات تهدیدهای قبلی و تهدیدهای احتمالی جدید خود را در پی حوادث سال 2014 در نظر بگیرد. محتوای این سند به روز شده وخیمتر شدن روابط روسیه با غرب را نشان میدهد؛ تا جایی که با شکل گیری جنگ بین روسیه و اوکراین اتحادیه اروپا روسیه را تحریم کرد و همچنان ادامه دارد. بنابراین با تشدید بحران، نوسازی نظامی و همچنین تغییر جهت سیاست روسیه نسبت به مرزهای جنوبی و غربی خود لازم به نظر رسید.
از اوایل دهه 2000 روسیه یکی از بزرگترین “خطرات خارجی” امنیت خود را افزایش تواناییهای نظامی اعضای ناتو – به ویژه بزرگ شدن ناتو و گسترش بالقوه آن در اروپای مرکزی و شرقی- دانست که روسیه آن را گسترش به سمت مرزهای خود میداند. تهدید ناتو به وضوح در اسناد اصلی برنامهریزی استراتژیک روسیه ذکر شده است: استراتژی امنیت ملی که در ماه مه 2009 به تصویب رسید و در دسامبر 2015 اصلاح شد و دکترین نظامی که در فوریه 2010 به تصویب رسید و در دسامبر 2014 تجدید نظر شد. ادعاهای ارضی علیه روسیه و متحدان آن همچنین استقرار نظامیان خارجی در کشورهای همسایه روسیه و متحدان آن و در آبهای مجاور روسیه نیز به عنوان تهدیدهای خارجی برای امنیت روسیه شناخته میشود. (4)
در راستای مقابله روسیه با اقدامات نظامی احتمالی ناتو در دریای سیاه و حمایت آن از کشورهای مخالف روسیه باعث شد، بلافاصله پس از درگیری خود با اوکراین، افزایش حضور نظامی خود را در مرزهای شرقی اوکراین – کریمه و بخشی از دونباس آغاز کرد. تا سپتامبر 2014، که شاهد اولین جنگ طولانی در آتش بس بودیم، تقویت حضور نظامی روسیه در شبه جزیره کریمه و در مناطق شرقی اوکراین دائمی نبود و فقط به تشدید احتمالی اقدامات نظامی از جمله یک جنگ منظم بین روسیه و اوکراین خلاصه میشد. از اوایل پاییز 2014، هرگونه اقدام برای حفظ حضور نظامی روسیه و گسترش توانایی نظامی روسیه در مناطق جنوبی تحت فرماندهی SMD قرار گرفت. در همان زمان، گروه ایجاد شده در کریمه تحت مسئولیت BSF قرار گرفت (که تحت فرماندهی SMD بود) و این در دونباس، جمهوریهای دونتسک و لوهانسک بود. باید در نظر داشت که از زمان پیدایش آنها ساختارهای عملیاتی تحت فرماندهی SMD بودهاند (فرماندهی منطقه در نزدیکی “روستوف-نا-دونو” قرار دارد)، و SMD تنها نیروی حمایتی آنهاست. از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، هسته اصلی BSF روسیه بطور مداوم در کریمه مستقر شده است، در حالی که تعداد نیروهای زمینی و هوایی ناوگان متمرکز در منطقه سواستوپول، نسبتاً کم است و بیشتر شامل واحدهای مستقل تشکیلات تاکتیکی تیپ 810 پیاده نظام نیروی دریایی بود. (5)
در استراتژی امنیت ملی روسیه، درگیری در اوکراین در برابر منافع سیاست خارجی ایالات متحده و اتحادیه اروپا بیان شده است و همچنین بر تأثیر منفی بی ثباتی در اوکراین بر امنیت روسیه تأکید شده است. موقعیت غرب، با هدف مقابله با روند ادغام و ایجاد کانونهای تنش در منطقه اوراسیا، تأثیر منفی در تحقق منافع ملی روسیه دارد. حمایت ایالات متحده و اتحادیه اروپا از اوکراین منجر به شکاف عمیق در جامعه اوکراین و بروز درگیریهای مسلحانه شد. در این زمینه روسیه تواناییهای دفاعی ناوگان دریای سیاه را با توسعه “یک گروه ترکیبی از نیروهای مسلح” در کریمه به عنوان یکی از ابزارهای “پیشگیری از درگیری و بازدارندگی استراتژیک” ارتقاء داد. (6)
سازماندهی و توسعه توانایی نظامی در کریمه اولین تغییری است که به دنبال تغییر در تمرکز استراتژیک SMD رخ داد، اما بزرگترین و مهمترین آن نیست. تشکیل ارتش 8ام A، بزرگترین تشکیلات عملیاتی در نیروهای مسلح فدراسیون روسیه است که در سال های اخیر ایجاد شده است، از نظر کل ارتش روسیه بی سابقه است. هسته اصلی این واحد، لشکر مکانیزه 150 است که دارای دو هنگ تانک است و در حال حاضر سنگینترین لشکر مکانیزه در ارتش روسیه است. ارتش 8ام A به همراه دیگر واحدهای تاکتیکی و زیرمجموعههای مستقل آن در سطح ارتش، به تشکیلات عملیاتی SMD با رتبه دوم به لحاظ توانایی تبدیل شد که فقط کمی عقبتر از ارتش 58 ام است. اگرچه از سال 2015، وظیفه اصلی BSF پشتیبانی از روسیه در سوریه بوده است، اما تغییر در بخش دریایی این ناوگان یکی از پتانسیل آن برای انجام عملیات در اروپا است. طی پنج سال گذشته، تعداد ناوهای BSF دو برابر شده و تعداد زیردریاییها شش برابر شده است. این بدان معنی است که وظیفه اصلی آنها در صورت درگیری در دریای سیاه پشتیبانی مستقیم از عملیات هوایی و زمینی خواهد بود (نه تنها اوکراین و کشورهای اطراف دریای سیاه ، بلکه کل اروپای مرکزی در محدوده این ناوها است). در حالی که قبل از سال 2014، BSF اصلاً این قابلیت را نداشت. (7)
روسیه و منطقه نظامی جنوبی
منطقه دریای سیاه تحت منطقه نظامی جنوبی روسیه قرار دارد، که یکی از پنج فرماندهی اصلی منطقهای نیروهای مسلح روسیه میباشد. منطقه نظامی جنوبی از نظر پنج فرماندهی کوچکترین منطقه است. این منطقه جنوب غربی روسیه شامل شمال قفقاز، دریای سیاه و دریای خزر و از آوریل 2014، همچنین کریمه را شامل میشود. درگیری مسلحانه در شرق اوکراین و حضور فزاینده ناتو در نزدیکی مرز روسیه از سال 2014 منجر به تغییراتی در عملکرد نیروهای مسلح روسیه در منطقه نظامی جنوبی (از جمله کریمه) شده است. همزمان با نوسازی ناوگان دریای سیاه، دولت روسیه بودجهای را برای نوسازی امکانات پایگاههای دریای سیاه و ارتقاء زیرساختهای دفاعی کریمه اختصاص داده است. تا سال 2017 روسیه 28000 سرباز خود را در کریمه مستقر کرده بود. (8) بسیاری از این افراد پرسنل نیروی دریایی با ناوگان دریای سیاه هستند.
ناوگان دریای سیاه
ناوگان دریای سیاه در طول تاریخ از لحاظ استراتژیک بخشی از نیروی دریایی روسیه بوده و امنیت نظامی روسیه را در مناطق دریای سیاه و دریای مدیترانه تضمین میکند. پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی، روسیه بخش عمدهای از ناوگان دریای سیاه شوروی را به ارث برد و همچنین بسیاری از کشتیهای مورد ادعای اوکراین را تحت توافق نامههای دو جانبه 1997 و 2010 اجاره کرد. بندر اصلی ناوگان در سواستوپول، کریمه، تحت توافق با اوکراین باقی ماند. پایگاه اصلی دیگر نووراسییسک در روسیه بود. (9) روسیه پس از جنگ کریمه در 18 مارس 2014، کنترل کامل پایگاه سواستوپل را بدست گرفت. در 2 آوریل 2014 روسیه توافقنامه ناوگان 2010 را لغو کرد و کنترل کامل کشتیهای دریای سیاه را به عهده گرفت. (10) در همان زمان کریمه و سواستوپول به منطقه نظامی جنوبی روسیه اضافه شدند. تا سال 2017 تعداد پرسنل در ناوگان دریای سیاه بیش از 25000 نفر بود که از مجموع 150000 نفر در نیروی دریایی روسیه بودند. (11) در ناوگان یک نیروی دریایی کوچک برای عملیات آبی و خاکی وجود دارد، که گزارش شده است که تا سال 2018 گسترش یافته است. (12) تا اوایل سال 2018، ناوگان دریای سیاه شامل حدود 21 کشتی اصلی جنگی سطحی و 7 زیردریایی بود که عمدتا در سواستوپول (80 درصد از حجم ناوگان) و همچنین در پایگاه های کوچکتر در فئودوسیا (همچنین در کریمه) و نووروسییسک واقع شده بودند. علاوه بر این، بیش از 200 شناور پشتیبانی وجود داشت. (13) در نوامبر 2017، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه، ژنرال والری گراسیموف، ادعا کرد که روسیه یک تشکیلات نظامی مستقل متشکل از یک پایگاه دریایی، یک سپاه ارتش و هوانوردی و دفاع هوایی را در کریمه مستقر کرده است. سپاه 22 ارتش در فوریه 2017 تشکیل شد و پایه فرماندهی نیروهای زمینی برای دفاع ساحلی از شبه جزیره کریمه است. (14) این نیرو از انواع مختلف نیروها شامل دو تیپ پدافند و یک هنگ توپخانه تشکیل شده است. یک بخش هواپیمایی و یک بخش پدافند هوایی، به عنوان بخشی از ارتش چهارم نیروهای هوایی و پدافند هوایی منطقه نظامی جنوبی، در سواستوپول و فئودوسیا و در فرودگاههای بلبیک و جانکوی مستقر هستند. (15)
مهمترین سلاحهای زمینی مستقر در کریمه سامانههای موشکی دفاع ساحلی و هوایی است. سیستمهای ساحلی شامل سیستم بال با موشکهای خا-35 یو (Kh-35U) با برد 120 کیلومتر است. (16) در سال 2015، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه ادعا کرد که سامانه موشکی باستیون با توانایی بیشتری نیز به کار گرفته شده است، اما طبق سایر منابع روسی، این برنامه فقط تا سال 2020 برنامه ریزی شده است. با برد حداکثر 450 کیلومتر، سیستم موشکی دفاع ساحلی باستیون بیشتر دریای سیاه را از کریمه پوشش میدهد. (17) یک سامانه موشک زمین به هوا اس-400 در سال 2016 و سپس برای بار دوم در اوایل سال 2018 در کریمه مستقر شد. اس-400 پیشرفتهترین سامانه موشک زمین به هوا است که در حال حاضر در روسیه مورد استفاده قرار گرفته و با برد تا 400 کیلومتر، بیشتر دریای سیاه را از کریمه پوشش میدهد. روسیه علاوه بر سیستم های موشکی، هواپیماهای جنگی سوخو-24، سوخو-30 اِس اِم و بالگردهای کاموف 27 و 29 را نیز در کریمه مستقر کرده است. (18)
گسترش ساختارها و تشکیل واحدهای جدید منطقه جنوبی نشان میدهد که توانایی آنها در طول شش سال گذشته حداقل دو برابر شده است. در مقایسه با نیمه اول این دهه، در سال 2020 تعداد نیروها از 70000 نفر به بیش از 100000 نفر افزایش یافته است. در واحدهای خطی تقریباً 800 تانک، بیش از 2500 ماشین جنگی زرهی، بیش از 2000 توپ 100 میلیمتری و توپخانه کالیبر بالاتر، 240 فروند هواپیمای جنگی و 130 فروند بالگرد پشتیبانی و رزمی وجود دارد. BSFو CFL به طور مشترک بیش از 70 کشتی (شامل واحدهای کمکی) و شش زیردریایی دارند. (19) به همین ترتیب قابل مشاهده است که تقویت تعدادهای نیروهای نظامی روسیه در منطقه نظامی جنوبی پس از بحران کریمه برای ناتو و اوکراین نگرانیهایی را ایجاد کرده است. در زیر بخشی از تغییرات عمده در تعداد نیروهای نظامی روسیه در سالهای 2014 و 2020 در منطقه نظامی جنوبی و مرزهای شرقی اوکراین را میآوریم.
جدول 1. تغییر در تعداد تشکیلات عملیاتی و تاکتیکی نیروهای زمینی ، هوابرد و نیروهای زمینی و ساحلی نیروی دریایی (نیروهای نظامی و پشتیبانی) تحت فرماندهی SMD در 2014-2020 (همان ابتدای سال) (20)
| نظرات | 2020 (از جمله در جهت اوکراین) | 2014 (از جمله در جهت اوکراین) | |
| تشکیلات عملیاتی | |||
| 3(1) | 2(0) | ارتش تسلیحاتی ترکیبی | |
| 1(1) | 0 | گروه ارتش | |
| تشکیلات تاکتیکی | |||
| تشکیل لشکر 19 مکانیزه در سال 2020 آغاز شد | 2(1) | 0 | بخش مکانیزه |
| 1 | 1 | بخش حمله هوایی | |
| از سه تیپ به عنوان پایه ای برای گسترش لشکرهای مکانیزه 42 و 150 استفاده شد | 9(2) | 11 | بخش مکانیزه |
| 1(1) | 1(1) | تیپ تفنگداران دریایی | |
| 1 | 1 | تیپ حمله هوایی | |
| 3(1) | 3 | تیپ اسپتسناز(نیرویهای ویژه مخوف روسیه) | |
| 2 | 1 | تیپ توپخانه | |
| 1 | 1 | تیپ توپخانه موشکی | |
| 3(1) | 2 | تیپ موشکی | |
| 4(1) | 3 | تیپ موشکی پدافند هوایی | |
| شکل تاکتیکی موجود در سال 2014 یک تیپ ترکیبی توپخانه و موشکی بود. | 2(1) | 1 | تیپ موشکی دفاع ساحلی |
| 2(1) | 1 | تیپ شناسایی | |
| 2(2) | 0 | هنگ تانک (درون یک لشکر) | |
| 5(2) | 0 | هنگ مکانیزه (درون یک لشکر) | |
| 2 | 2 | هنگ حمله (درون یک لشکر) | |
| 1 | 0 | هنگ دریایی | |
| 3/1 (1/1) | 1 | هنگ توپخانه (درون یک لشکر / سپاه) | |
| درون یک سپاه ، لشکر یا قرارگاه | 5(2) | 2 | هنگ دفاع هوایی (موشکی) |
| 1 | 0 | هنگ موشکی دفاع ساحلی | |
جدول 2. تغییر در تعداد تشکیلات عملیاتی و تاکتیکی نیروهای هوافضا و هواپیمایی دریایی تحت فرماندهی SMD در سال های 2014-2020 (همان ابتدای سال) (20)
| نظرات | 2020 | 2014 | |
| تشکیلات عملیاتی | |||
| 3(1) | 2(0) | ارتش نیروهای هوایی و پدافند هوایی | |
| تشکیلات تاکتیکی | |||
| 3 | 2 | بخش هوایی | |
| 2 | 1 | بخش پدافند هوایی | |
| 1 | 0 | بخش هوایی ارتش | |
| در یک بخش یا مستقل | 9 | 5 | هنگ رزمی هوایی |
| در یک بخش یا مستقل | 3 | 2 | هنگ هلی کوپتر |
| در یک بخش | 5 | 3 | هنگ موشکی |
جدول 3. تغییرات در تعداد شناورهای رزمی و زیردریایی تحت فرماندهی SMD در 2014-2020 (همان ابتدای سال) (20)
| نظرات | 2020 | 2014 | |
| ناوگان دریای سیاه | |||
| 1 | 1 | ناو گشتی کروزر | |
| 5 | 2 | ناوچه | |
| 11 مورد دیگر در دست ساخت است | 7 | 2 | ناوچه موشکی |
| 6 | 6 | کشتی تهاجمی | |
| 6 | 1 | زیردریایی | |
| ناوتیپ خزر | |||
| 2 | 2 | ناوچه | |
| 4 | 1 | ناوچه موشکی | |
برنامه روسیه برای رزمایش قفقاز 2020
آنچه برای این رزمایش پیش بینی شده است اینکه نیروهای مسلح روسیه به همراه کشورهای دعوت شده برای حضور نظامی و همچنین کشورهای ناظر تمریناتی را در کریمه و نزدیک مرز با اوکراین انجام خواهند داد. مطابق با دستورالعملهای سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، ژنرال یونس بک یوکوروف، معاون وزیر دفاع و ژنرال ایوان بووالتسف، رئیس اداره اصلی آموزش رزمی نیروهای مسلح ، قبل از رزمایش ستاد فرماندهی-ستادی “قفقاز -2020” منطقه آموزش منطقه نظامی جنوبی را شناسایی کردند. در همین راستا، هنگام شناسایی در کاپوستین یار (نام یک پایگاه توسعه و پرتاب موشک در استان آستراخان روسیه)، معاون وزیر دفاع و رئیس اداره آموزش رزمی نیروهای مسلح از نقشههای مناطق تاکتیکی برای تمرین توسط واحدهای موشکی، توپخانهای، پدافند هوایی، هوابرد، نیروهای هوافضا بازدید و وظایف و مکانهای اجرای آنها را برای ارتش مهندسی تعریف کردند. در جلسه نهایی، سرلشکر یونس بک یوکوروف گزارشاتی را درباره روند ترسیم قسمتهای جنگ توسط همه نیروها و به معنای شرکت در رزمایش، و همچنین در مورد عقب نشینی نیروها به مناطق آموزش و وظایف رزمی، ترتیب و زمان هماهنگی نبردها را شنید. (21)
از سوی دیگر، ژنرال یوری گریخوف، معاون فرمانده نیروی هوافضای روسیه هدف اصلی این تمرینات را توسعه تکنیک ها و سیستم های مقابله با موشک های کروز و استفاده از پهپادهای کم سرعت و کوچک است. به گفته گریخوف، وظیفه اصلی رزمایشهای تاکتیکی “انجام وظیفه رزمی در دفاع هوایی برای محافظت از مرزهای دولتی، نظارت بر رعایت قوانین استفاده از حریم هوایی فدراسیون روسیه و سرکوب اقدامات تروریستی با استفاده از هواپیما است.” (22)
در همین رابطه وادیم اسکیبیتسکی، نماینده اداره اطلاعات اصلی وزارت دفاع اوکراین، خاطرنشان کرد: آموزش مربوطه شامل ارگانهای حاکم، انجمنها، تشکیلات و بخشهایی از مناطق نظامی جنوبی، غربی و مرکزی، نیروهای هوایی و فضایی، نیروی دریایی، نیروهای هوابرد، روسگارد و سایر تشکیلات نظامی روسیه خواهد بود. همچنین از نیروهای مسلح 17 کشور شریک نیز برای شرکت در رزمایش 2020 قفقاز دعوت شده است. تخمین زده می شود که رزمایش شامل: 100-120 هزار نفر؛ 3000 خودروی جنگی زرهی (از این تعداد حداقل 500 تانک)؛ 300 هواپیما؛ 250 هلی کوپتر؛ 50 کشتی و 5 زیردریایی هستند. به گفته اسکیبیتسکی، برنامه تمرینی “قفقاز2020” قرار است در پرودبوی (Prudboy)، کاپوستین یار (Kapustin Yar) و آشولوک (Ashuluk) برگزار شود. به طور خاص ، برخی از دوره های تمرینات در مناطق مرزی روسیه با اوکراین ، به ویژه در کاداموفسکی (Kadamovsky)، کوزمینسکى (Kuzminsky) و همچنین در کریمه اشغالی برگزار می شود. (24) گفتهها نشان از این دارد که رهبری روسیه از رزمایش قفقاز 2020 برای نشان دادن قدرت نظامی روسیه به اوکراین و کشورهای اروپایی استفاده خواهد کرد.
شواهد نشان میدهد این رزمایش به عنوان عنصری از فشار بر کشورهای حامی اوکراین و به خصوص ناتو تلقی میشود. در این زمان، امکان دارد فعالیت اطلاعاتی روسیه شدت گیرد و تجزیه و تحلیل محیط امنیتی مرزهای شرقی اوکراین گویای این امر است که اقدامات هدفمند روسیه برای افزایش تواناییهای نظامی در دریای سیاه و نظامی سازی شبه جزیره کریمه برای مقابله با تهدیدات نظامی علیه امنیت ملی خود است.
نتیجه گیری
از یک سو، روسیه با داشتن نیروهای مسلح بزرگ در اطراف دریای سیاه، نقشی اساسی در امنیت منطقه بازی میکند. دریای سیاه توسط روسیه نه تنها به عنوان یک راهرو مهم ترانزیتی برای کالاها و منابع انرژی بلکه به عنوان نقطه دسترسی آن به منطقه مدیترانه دیده میشود، جایی که نقش روسیه در سالهای اخیر به طور قابل توجهی در حال رشد است. روسیه گسترش ناتو به سمت شرق و تمرینات نظامی مداوم بین اعضای ناتو و متحدانش در نزدیکی دریای سیاه را تهدیدی علیه امنیت روسیه میداند و احساس میکند که باید با تقویت حضور نظامی خود در دریای سیاه واکنش نشان دهد. از دیدگاه روسیه، ادغام کریمه در روسیه یک گام منطقی دفاعی بود. بازپسگیری کریمه هدف مدرنسازی و ایجاد پایگاه امن برای ناوگان دریای سیاه را تسهیل کرد. ادغام کریمه همچنین باعث افزایش دفاعی روسیه تا چند صد کیلومتری و پوشش بیشتر دریای سیاه حتی با موشکهای مستقر در روسیه میشود.
از سوی دیگر، برگزاری چنین رزمایشی با وجود کووید-19 در تمامی کشورها و ایجاد یکسری محدودیتها، نشان از این دارد که روسیه و شخص پوتین به دنبال نمایش تجهیزات نظامی و قدرت نمایی حداکثری هم برای کشورهای اروپایی حامی اوکراین، ناتو و اوکراین است تا بر کنترل خود بر منطقه کریمه صحه بگذارد و جلوی دخالت قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای همچون ایالات متحده و ناتو را بگیرد. در راستای مقابله با اقدامات روسیه در مرزهای شرقی اوکراین و جنگ نظامی در کریمه، روسیه از سوی اتحادیه اروپا متحمل یکسری تحریمهای اقتصادی شده است که تا اکنون نیز ادامه دارد. روسیه برای مقابله مستقیم با تهدیدهای اوکراین طی یک دوره شش ساله، مرکز ثقل حضور نیروهای نظامی خود را از قفقاز به مرزهای شرقی اوکراین و کریمه منتقل کرده است. آنچه قابل توجه است اینکه جهت اصلی فرماندهی-ستادی قفقاز در سال 2016، نشانه روشنی است که هدف اصلی، نیروهای منطقه نظامی جنوبی و دشمن آنها، یعنی اوکراین است. در سال 2016، این منطقه توانایی انجام عملیات نظامی علیه اوکراین را نداشت. با بازسازی مجدد ساختار SMD، به ویژه تشکیل دو بخش جدید، که حداقل دو سال به طول میانجامد، رزمایش استراتژیک فرماندهی-ستادی قفقاز 2020 که برای روزهای 21 تا 26 سپتامبر برنامه ریزی شده اولین آزمایش واقعی آن خواهد بود. هنوز کاملا روشن نیست که روسیه تا چه اندازه مایل و قادر به افزایش حضور نظامی خود در منطقه نظامی جنوبی برای مقابله با تهدیدات نظامی ناتو و اوکراین است و تا چه اندازه نوسازی و گسترش نیروهای نظامی روسیه در منطقه دریای سیاه بر منافع روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا یا به طور خاص تأثیر خواهد گذاشت. در نهایت اینکه ادغام کریمه هدف مدرن سازی و ایجاد پایگاه امن برای ناوگان دریای سیاه را تسهیل کرد و هدف اصلی این رزمایش، شبیه سازی عملیات نظامی روسیه علیه اوکراین است.
منابع:
Stanchev, H. et al., ‘Determination of the Black Sea area and coastline length using GIS methods and Landsat 7 satellite images’, Geo-Eco-Marina, no. 17 (2011); and Russian Geographical Society, ‘Study of the Crimea coastal zone’, 21 Aug. 2014.
Andrzej Wilk (2020). “Eyes west! A shift in focus in Russia’s Southern Military District”, The Centre for Eastern Studies (OSW), NUMBER 350, available in: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/OSW_Commentary_350%281%29.pdf
President of Russia, ‘Стратегия национальной безопасности Российской Федерации до 2020 года’ [National security strategy of the Russian Federation until 2020], 13 May 2009; President of Russia, ‘Стратегия национальной безопасности Российской Федерации’ [National security strategy of the Russian Federation], 31 Dec. 2015; President of Russia, ‘Военная доктрина Российской Федерации’ [Military doctrine of the Russian Federation], 5 Feb. 2010; and President of Russia, ‘Военная доктрина Российской Федерации’ [Military doctrine of the Russian Federation], 19 Dec. 2014.
Andrzej Wilk (2020). “Eyes west! A shift in focus in Russia’s Southern Military District”, The Centre for Eastern Studies (OSW), NUMBER 350, available in: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/OSW_Commentary_350%281%29.pdf
President of Russia, ‘Морская доктрина Российской Федерации’ [Maritime doctrine of the Russian Federation], July 2015; and Jones, S. and Hille, K., ‘Russia’s military ambitions make waves in the Black Sea’, Financial Times, 13 May 2016.
Andrzej Wilk (2020). “Eyes west! A shift in focus in Russia’s Southern Military District”, The Centre for Eastern Studies (OSW), NUMBER 350, available in: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/OSW_Commentary_350%281%29.pdf
International Institute for Strategic Studies, the Military Balance 2018 (Routledge: Abingdon, 2018), p. 206.
Schneider, A., ‘Russia’s Black Sea Fleet buildup’, Maritime Executive, 29 Mar. 2017.
President of Russia, Федеральный закон от 02.04.2014 г. № 38-ФЗ О прекращении действия соглашений, касающихся пребывания Черноморского флота Российской Федерации на территории Украины [Federal Law no. 38-FZ of 2 Apr. 2014 on termination of the agreements governing the presence of the Black Sea Fleet of the Russian Federation on the territory of Ukraine], 2 Apr. 2014.
TASS, ‘День Черноморского флота. Досье’ [The Black Sea Fleet day—dossier], 11 May 2017.
Russian Ministry of Defence, ‘Командующий войсками ЮВО прибыл в соединение морской пехоты Черноморского флота’ [The commander of the troops of the Southern Military District arrived in the Black Sea Fleet Marine Corps’, 13 Mar. 2018.
TASS, ‘День Черноморского флота. Досье’ [The Black Sea Fleet day—dossier], 11 May 2017.
RIA Novosti, ‘В Крыму сформирован 22-й армейский корпус Черноморского флота’ [22nd Army Corps of the Black Sea Fleet formed in Crimea], 10 Feb. 2017.
Yuferev, S., ‘Крым: один из самых защищённых регионов России’ [Crimea is one of the most protected regions of Russia], Voyennoye Obozreniye, 26 June 2018.
Russian Ministry of Defence, ‘The Commander of the troops of the South-Eastern Military District checked the coastal missile division of the Black Sea Fleet’, 13 Mar. 2018.
Der Spiegel, ‘Putin wollte russische Atomwaffe aktivieren’ [Putin wanted to activate Russian nuclear weapons], 15 Mar. 2015; and Interfax, ‘В Крыму восстановлена боеготовность шахтного берегового ракетного комплекса “Утес”’ [In Crimea the combat readiness of the mine coastal missile complex ‘Cliff’ was restored], 18 Nov. 2016.
Yuferev, S., ‘Крым: один из самых защищённых регионов России’ [Crimea is one of the most protected regions of Russia], Voyennoye Obozreniye, 26 June 2018.
‘Поступление современной техники в войска ЮВО’, Красная звезда, 25 May 2020, redstar.ru, et al.
Andrzej Wilk (2020). “Eyes west! A shift in focus in Russia’s Southern Military District”, The Centre for Eastern Studies (OSW), NUMBER 350, available in: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/OSW_Commentary_350%281%29.pdf
Ministry of Defence of the Russian Federation (2020). Deputy Defence Minister of Russia Lieutenant General Yunus-Bek Yevkurov reconnoitred the Southern Military District training ground before the strategic command-staff exercise “Caucasus-2020”, available in: https://eng.mil.ru/en/news_page/country/more.htm?id=12298026@egNews
George Costa (April 2020). Russia unveils plans for Operation Caucasus 2020 against UAVs. International Insider, available in: https://internationalinsider.org/russia-unveils-plans-for-operation-caucasus-2020-against-uavs/
Глянько Катерина (26 июня 2020). Вооруженные силы РФ проведут учения в оккупированном Крыму и рядом с границей Украины. Суспільне Крим, available in: https://crimea.suspilne.media/ru/news/320
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
