فراز و فرود سیاسی آلماس بیک آتامبایف در عرصه سیاسی قرقیزستان

در twitter به اشتراک بگذارید
در whatsapp به اشتراک بگذارید
در telegram به اشتراک بگذارید
«من از همه برای روی کارآوردن این شخص به قدرت، عذرخواهی می کنم». آلماس بیک آتامبایف، رئیس جمهور سابق قرقیزستان با گفتن این جمله در 17 مارس 2018 ، انتقاد از سارانبای ژئنبیک اف، رئیس جمهور کنونی قرقیزستان را که نخست وزیر سابق او نیز بود را به گونه ای علنی ساخت که به فاصله کمتر از یک سال، منجر به لغو مصونیت قضایی، درگیری و بازداشت او شد و بدین ترتیب، سناریوی روسای جمهور سابق قرقیزستان یعنی عسگرآقایف (17 اکتبر 1990 تا 24 مارس 2005) و قربان بیک باقی اف (25 مارس 2005 تا 15 آوریل 2010) بار دیگر تکرار شد. 

به نظر می رسد شکاف سنتی شمال- جنوب در قرقیزستان که در دوره ریاست جمهوری آلماس بیک آتامبایف تا حدودی کاهش پیدا کرده بود، در دوره ریاست جمهوری سارانبای ژئنبیک اف مجدداً سرباز کرده است. آلماس بیک آتامبا‌یفِ متولد منطقه «چوی» در شمال قرقیزستان که در انتخابات ۱۵ اکتبر ۲۰۱۷ ( ۲۳ مهر ۱۳۹۶) از یک جنوبی یعنی سارانبای ژئنبیک افِ متولد منطقه «بی میرزا» (ایمنی تِلمانا» در اوشِ قرقیزستان در عرصه انتخابات ریاست جمهوری حمایت سیاسی و معنوی گسترده ای کرده بود، امروز توسط همان کاندیدای مورد حمایت خود تحت بازداشت قرار گرفته است. طرح متقابل اتهام فساد، دو متحدِ دیروز را به دشمنِ امروز تبدیل کرده است. در چنین شرایطی، روس ها درصدد مدیریت تحولات قرقیزستان برآمده اند تا با اتخاذ یک راه میانه، هم متحد سابق خود (آتمابایف) را راضی نگه دارند و هم مطالبات و نگرانی های متحد کنونی خود (سارانبای ژئنبیک اف) را برطرف نمایند تا قرقیزستان به عنوان متحد نزدیک روسیه و عضو پیمان امنیت دسته جمعی، سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا دستخوش بی ثباتی مجدد نشود که در این صورت، به قدرت رسیدن مجدد غرب گرایان چندان دور از ذهن نخواهد بود.

برای شناخت و درک بهتر آنچه در هفته های اخیر در رابطه با آلماس بیک آتامبایف، رئیس جمهور سابق قرقیزستان (1 دسامبر 2011 تا 24 نوامبر 2017) روی داد، مرور تحولات سیاسی یک دهه گذشته و شناخت عقبه تحولات سیاسی این کشور کوچک منطقه آسیای مرکزی امری اجتناب ناپذیر است. چرا که آنچه برای آتامبایف اتفاق افتاد، اتهاماتی که در رابطه با فساد اقتصادی و سیاسی به او وارد شد و لغو مصونیت قضایی مشابه همان اتفاقاتی است که برای روسای جمهور سابق قرقیزستان یعنی عسگرآقایف (17 اکتبر 1990 تا 24 مارس 2005) و قربان بیک باقی اف (25 مارس 2005 تا 15 آوریل 2010) نیز روی داده است.
    جمهوری قرقیزستان کشوری است که در ابتدای دهه 1990 میلادی از آن تحت عناوینی چون «بهشت دموکراسی» و یا «جزیره دموکراسی» در منطقه آسیای مرکزی یاد می­ شد، اما اندکی پس از تصویب قانون اساسی سال 1993 میلادی، به تعبیر «نور عمروف»[1] دانشمند سیاسی قرقیز، «جزیره دموکراسی قرقیزستان به تدریج در اقیانوس استبداد آسیای مرکزی غرق شد»[2] و عسگر آقایف که از او به عنوان رهبری متفاوت و نوگرا یاد می­ شد، در عمل مسیر اقتدارگرایی را در پیش گرفت و در حالی که طبق اصل 54 قانون اساسی قرقیزستان، رئیس جمهور نمی تواند بیش از دو دوره در این مقام باقی بماند، دوران ریاست جمهوری عسگر آقایف به مدت 14 سال تا سال 2005 یعنی نزدیک به سه دوره ادامه پیدا کرد. تبدیل خانواده عسگرآقایف به مرکز اصلی تصمیم­ گیری کشور،[3] کنترل شدید رسانه­ ها[4] به موازات سرکوب مخالفان و برگزاری انتخابات غیرعادلانه  موجب شد قرقیزستان به سمت بی ­­ثباتی پیش رود که اوج آن وقوع «انقلاب لاله­ ای» در سال 2005 میلادی بود. اما با وجود حمایت گسترده آمریکا و جهان غرب از این تحول سیاسی، تحولات بعد از وقوع انقلاب لاله­ ای نیز نشان داد که در عمل پیشرفت چندانی در روند دموکراتیزاسیون در قرقیزستان رخ نداده و بی­ ثباتی سیاسی، تغییرات پیاپی رهبران سیاسی و کشمکش گروه­ ها و جریانات سیاسی جایگزین اصلاحات عمیق دموکراتیک شده است.
 
   عسگرآقایف (17 اکتبر 1990 تا 24 مارس 2005)، نخستین رئیس جمهور قرقیزستان
 
   در چنین شرایطی، «­قربان بیک باقی­ اف»[5] که با شعار مبارزه با فساد و اصلاح ساختار سیاسی و اقتصادی قرقیزستان پس از انقلاب لاله ­ای به مقام ریاست جمهوری رسید، در عمل همان مسیر اقتدارگرایی «عسگر آقایف» را طی کرد. نقض حقوق بشر، بازداشت مخالفان و روزنامه­ نگاران منتقد و رانت و فساد گسترده اطرافیان باقی­ اف موجب نارضایتی گسترده در قرقیزستان شد. با این وجود، باقی اف همچنان از حمایت خارجی غرب به ویژه ایالات متحده آمریکا بود. نیاز شدید دولت­ های جرج بوش پسر و باراک اوباما موجب شد رهبران آمریکا با نادیده انگاشتن وضعیت نقض گسترده حقوق بشر توسط «قربان بیک باقی­ اف»، با پرداخت اجاره بهای سنگین که به تقویت موقعیت باقی­ اف کمک می ­کرد، در صدد حفظ پایگاه ماناس برآیند. «اریکا مارارت»،[6] از پژوهشگران «موسسه تحلیل آسیای مرکزی و قفقاز» در دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا در انتقاد از این رویکرد معتقد بود:
 
   «از دیدگاه دولت، آمریکا باید چشمان خود را بر روی اقتدارگرایی و فساد قربان بیک باقی­ اف ببندد تا بتواند پایگاه ماناس را حفظ کند. زمانی که احزاب مخالف و رسانه­ های قرقیزستان تحت فشار شدید هستند، دارایی­ های باقی ­اف به واسطه پرداخت ­های ایالات متحده (اجاره ­بهای پایگاه ماناس) در حال افزایش است. همچنین بسیاری از سیاستمداران معتقد هستند که واشنگتن می ­داند اما ترجیح می­دهد که چشمان خود را بر روی فساد پیرامون قراردادهای سوخت میان اعضای خانواده باقی­ اف[7] و ایالات متحده ببندد».[8]
 
  جالب آن­که «رابرت گیتس»،[9] وزیر دفاع سابق آمریکا نیز باقی­ اف را فردی معرفی می­ کند که مایل به «اخاذی»[10] است و در مورد وی می­ گوید: «بدون تردید، باقی­ اف ناخوشایندترین رهبر خارجی بود که در طول دوران وزارت، مجبور به تعامل با او بودم!».[11] با وجود حمایت های غرب، سطح نارضایتی داخلی در قزقیزستان از عملکرد باقی ­اف و اطرافیانش موجب تنها پنج سال پس از انقلاب لاله ­ای، دور جدیدی از اعتراضات مردمی و شورش های خشونت بار در اوایل ماه آوریل ۲۰۱۰ (اواسط فروردین ۱۳۸۹) شد که در آن نتیجه آن باقی­ اف از کشور خارج و به بلاروس پناهده شد.[12]
 
قربان بیک باقی اف (25 مارس 2005 تا 15 آوریل 2010)، دومین رئیس جمهور قرقیزستان
 
پس از سرنگونی دولت باقی­ اف و پناهندگی وی و خانوده ­اش به بلاروس، سیستم قضایی قرقیزستان رسیدگی به پرونده فساد مالی و سیاسی گسترده رئیس جمهور سابق قرقیزستان را آغاز کرد.[13] یکی از مهم­ ترین مواردی که در این بررسی قضایی مطرح شد، نقش «ماکسیم باقی ­اف»، فرزند رئیس جمهور سابق قرقیزستان در قراردادهای سوخت پایگاه هوایی ماناس بود. این قراردادها از طریق دو شرکت Red Star Enterprises و Mina Corp صورت پذیرفته بود. ماکسیم باقی­ اف متهم بود که به واسطه نفوذ و قدرت پدرش، منابع سوختی را از روسیه با تعرفه­ های مالیاتی و گمرکی ارزان برای پایگاه نظامی آمریکا در ماناس تهیه کرده بود. در این بین نقش پر رنگ « ایوگینی گورویچ»[14]– مشاور مالی ماکسیم باقی­ اف که یک تبعه آمریکایی بود- در فسادهای مالی و پول­شویی خانواده باقی­ اف، پناهندگی ماکسیم باقی ­اف به بریتانیا و جنجال­ های سیاسی و رسانه­ ای و اعتراضات مردمی پیرامون استرداد وی به قرقیزستان، فشار کنگره آمریکا بر پنتاگون در مورد وضعیت قراردادهای سوخت پایگاه ماناس که منجر به لغو قرارداد دو شرکت Red Star Enterprises و Mina Corp گردید، بازداشت ماکسیم باقی­ اف در لندن بنا به درخواست دولت آمریکا در 12 اکتبر 2012 میلادی[15] و متهم شدن آمریکا به استفاده ابزاری از موضوع استرداد ماکسیم باقی ­اف در جهت اعمال فشار به دولت قرقیزستان برای تمدید فعالیت پایگاه ماناس، از جمله مهم­ترین چالش­ های دولت باراک اوباما در قبال جمهوری قرقیزستان به ویژه در مورد تمدید فعالیت پایگاه هوایی ماناس بود.[16] متعاقب این تحولات سیاسی، خانم «رزا اوتونبایوا»،[17] وزیر خارجه سابق به عنوان کفیل ریاست جمهوری در راس قدرت سیاسی قرقیزستان قرار گرفت. پس از شش ماه اداره موقت کشور توسط «رزا اوتونبایوا»، در نهایت «آلماز بیگ آتامبای‌یف»[18] در اول دسامبر 2011 میلادی، سکان هدایت ریاست جمهوری قرقیزستان را به دست گرفت.
 
 
    رزا اوتونبایوا (7 آوریل 2010 تا 1 دسامبر 2011)، کفیل ریاست جمهوری قرقیزستان
 
در واقع در فاصله کمتر از شش سال پس از وقوع انقلاب لاله­ ای، قرقیزستان شاهد چهار رئیس جمهور در بین سال­های 2005 تا 2011 میلادی بود. بنابراین، در چنین فضا و شرایطی بود که آلماس بیک آتامبایف با شعار مبارزه با فساد سازمان یافته در اول دسامبر 2011 میلادی به قدرت رسید. آلماس بیک آتامبایف، متولد 1956 در منطقه «چوی»[19] در شمال قرقیزستان است که از نظر شکاف شمال- جنوب در سپهر سیاسی قرقیزستان بسیار حائز اهمیت است.
 

منطقه چوی، در شمال قرقیزستان، محل تولد آلماس بیک آتامبایف؛ رئیس جمهور قبلی قرقیزستان
 (شکاف سیاسی شمال- جنوب)

 
آتامبایف فارغ التحصیل رشته اقتصاد از انستیتوی مسکو بود و از سال 1999 رهبری حزب سوسیال دموکرات قرقیزستان[20] را در فاصله 30 ژوئن 1999 تا 23 سپتامبر 2011  برعهده گرفت. در این مقطع، آتامبایف موفق شد در دو مقطع 29 مارس 2007 تا 28 نوامبر 2007 و 17 دسامبر 2017 تا 1 دسامبر 2011 در جایگاه نخست وزیری قرقیزستان در دوران ریاست جمهوری ­قربان بیک باقی­ اف قرار گیرد. با چنین پشتوانه و تجربه سیاسی و نیز شعار مبارزه با فساد، آتامبایف توانست در انتخابات ریاست جمهوری 30 اکتبر 2011 با کسب 1/63 درصد آرا به عنوان سومین رئیس جمهور قرقیزستان انتخاب شود.
 

آلماس بیک آتامبایف (1 دسامبر 2011 تا 24 نوامبر 2017)، سومین رئیس جمهور قرقیزستان
 
آلماس بیک آتامبایف برای تحکیم جایگاه سیاسی اش در عرصه داخلی کوشید چهره جذاب، خونگرم، مردمی و جدی در امر مبارزه با فساد را نشان دهد. در عرصه سیاست خارجی نیز آتامبایف با موضع گیری های مختلف علیه قزاقستان درصدد تحریک و تقویت احساسات ملی و قومی قرقیزها برآمد و با فاصله گرفتن از غرب به ویژه آمریکا که نقطه اوج آن تعطیلی پایگاه ماناس بود، به صورت آشکاری به سمت روسیه گرایش پیدا کرد. مسکو نیز فرصت را غنیمت شمرد و به فاصله کوتاهی پس از تغییر قدرت در بیشکک، ولادمیر پوتین با آلماس بیگ آتامبا‌یف در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۰ میلادی دیدار کرد که مهم ­ترین نتیجه آن، اعطای یک وام ۲ میلیارد و ۱۵ میلیون دلاری و نیز یک کمک مالی (وام بلاعوض) به مبلغ ۲۰۰ میلیون دلار بود. بدیهی بود که ارائه چنین «بسته اقتصادی» تا چه میزان می­توانست برای اقتصاد ضعیف و شکننده قرقیزستان حیاتی باشد و بیشکک را مجدداْ به مدار سیاست­های مسکو بازگرداند. در همین مقطع بود که قرقیزستان در ژوئن سال 2014 میلادی، از یک سو اقدام به تعطیلی پایگاه ماناس تحت اجاره آمریکا نمود و از سویی دیگر به عضویت اتحادیه اقتصادی اوراسیا درآمد که فعالیت خود را رسماً از ابتدای ژانویه 2015 آغاز کرد و مدت زمان حضور نیروهای روسی در پایگاه هوایی کانت در بیشکک را نیز تا سال 2032 میلادی تمدید کرد.
    انتخابات ریاست جمهوری قرقیزستان در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۷ ( ۲۳ مهر ۱۳۹۶) عرصه دیگر کنشگری آلماس بیک آتامبا‌یف در عرصه سیاسی قرقیزستان بود؛ با وجود آن که آتامبا‌یف نمی توانست بیش از یک دوره در قدرت باقی بماند و لذا در این انتخابات شرکت نکرد. اما حمایتی که آتامبا‌یف از کاندیداتوری نخست وزیرش،  سارانبای ژئنبیک­اف[21] نمود، او را تبدیل به چهره ای تاثیرگذار در انتخابات تبدیل نمود. به همین دلیل، این انتخابات از چند جهت برای قرقیزستان و شخص آتامبا‌یف حائز اهمیت بود. نخست این که این انتخابات، نخستین انتخابات ریاست جمهوری قرقیزستان پس از اصلاحات قانون اساسی سال 2010 و تغییر ساختار سیاسی این کشور از ریاست جمهوری به پارلمانی بود. دوم  آن که، الماس‌بیگ آتامبایف، به عنوان رئیس‌جمهور مستقر قرقیزستان، اجازه نامزدی در این انتخابات را نداشت، چرا که بر اساس اصلاحات قانون اساسی سال 2010، هر رئیس‌جمهور تنها یک دوره شش ساله اجازه حضور در این مقام را دارد. سوم این که با توجه به عدم کاندیداتوری رئیس جمهور مستقر، حضور سیزده کاندیدا و رقابت­های انتخاباتی و فشرده، یک انتخابات رقابتی، غیر قابل پیش­بینی و با معیارهای نسبتاً بالای دموکراتیک و غیر قابل مقایسه و کاملاً متفاوت از سایر کشورهای آسیای مرکزی در قرقیزستان شکل گیرد. در این انتخابات، کاندیدای مورد حمایت آلماس بیگ آتامبا‌یف یعنی سارانبای ژئنبیک­ اف، نخست وزیر وقت قرقیزستان با کسب 4/54 درصد آراء پیروز شد. هر چند این میزان رای، پایین­ترین میزان آرایی بود که پس از استقلال قرقیزستان به یک کاندیدای ریاست جمهوری قرقیزستان داده شده است. در انتخابات قبلی (30 اکتبر 2011)، الماس‌بیگ آتامبایف موفق به کسب 1/63 درصد آرا شده بود.
 

سارانبای ژئنبیک­ اف (24 نوامبر 2017 تا کنون)، چهارمین رئیس جمهور قرقیزستان
 
مورد پنجم، نقش بسیار مهم و تاثیرگذار اقلیت­ های قومی در سرنوشت انتخابات قرقیزستان بود که در اینجا نیز کنشگری و تاثیرگذاری آلماس بیک آتامبایف بسیار شایان توجه بود. پیش­بینی­ های قبل از انتخابات حاکی از آن بود که دو کاندیدای اصلی (ژئنبیک ­اف و بابانوف) 500 تا 600 هزار رای قرقیزتباران را به دست خواهند آورد که این رقم برای پیروزی (بالای 50 درصد) کافی نبود. لذا سرنوشت انتخابات به صورت عمده در گرو آرای ازبک ­تباران (حدود 900 هزار نفر معادل 15 درصد جمعیت) روس ­تباران (حدود 360 هزار نفر معادل 6 درصد جمعیت) بود که بیش از یک پنجم جمعیت قرقیزستان را تشکیل می‌دهند. بهبود مناسبات قرقیزستان و ازبکستان در دوره پس از اسلام کریم ­اف از جمله سفرهای متقابل میرضیایف و آتامبایف در ماه ­های سپتامبر و اکتبر 2017 و حل و فصل برخی مسائل و مشکلات مرزی برای ازبک ­تباران مناطق جنوبی قرقیزستان و نیز سیاست­ ها و رویکردهای روس­ گرایانه آتامبایف در همگرایی با روسیه و عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا موجب شد رای ازبک­ تباران و روس ­تباران به سمت سارانبای ژئنبیک­ اف که از آوریل 2016 تا اوت 2017 ، مسئولیت نخست ­وزیری قرقیزستان را برعهده داشت، متمایل شوند.
   ششم این که برخلاف بسیاری از مقامات و رهبران قرقیزستان که از مناطق شمالی قرقیزستان بودند، سارانبای ژئنبیک­ اف متولد استان اوش و از قبیله «ادینیگی» از مناطق جنوبی این کشور بود که با توجه به شکاف سنتی و عمیق شمال- جنوب در قرقیزستان از جمله خشونت­ های اوش در سال 2010 میلادی بسیار حائز اهمیت بود. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می شود که آلماس بیک آتامبا‌یفِ متولد منطقه «چوی» در شمال قرقیزستان از یک جنوبی یعنی سارانبای ژئنبیک افِ متولد منطقه «بی میرزا»[22] (ایمنی تِلمانا»[23] در عرصه انتخابات ریاست جمهوری حمایت کند.
 

منطقه «بی میرزا» (ایمنی تِلمانا» در جنوب قرقیزستان، محل تولد سارانبای ژئنبیک اف، رئیس جمهور کنونی قرقیزستان  (شکاف سیاسی شمال- جنوب)
 
هفتمین مورد، اختلافات بیشکک با قزاقستان در مقطع مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری قرقیزستان بود. چنانچه پیش تر اشاره شد، یکی از شیوه های آلماس بیک آتامبایف برای تحریک احساسات قومی و ملی قرقیزها و تحکیک جایگاه و موقعیت سیاسی اش، موضع گیری علیه قزاقستان بود. این امر در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 2017 بسیار شایان بود. در این مقطع، دولت قرقیزستان معتقد بود که دولت قزاقستان به ویژه شخص نورسلطان نظربایف به طور علنی از عمر بیک بابانوف، نامزد راست ­گرای قرقیزستان حمایت می ­کند. دیدار نورسلطان نظربایف با عمر بیک بابانوف به عنوان مهم­ ترین رقیب و منتقد دولت قرقرقیزستان در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری موجب شد سطح تنش و اختلافات دو کشور که تقریباً در دوره ریاست جمهوری الماس‌بیگ آتامبایف همواره وجود داشت، به صورت بی­ سابقه­ ای افزایش پیدا کند که از جمله پیامد های آن، لغو سفر الماس بیک آتامبایف به سوچی روسیه (نشست سران کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا) و تصمیم دولت قزاقستان در ایجاد محدودیت­ هایی در تردد اتباع و کالا از قرقیزستان به قزاقستان بود که منجر به ایجاد صفوف چند کیلومتری اعم از مردم و خودرو ها در دو سوی مرز شد. چنین اقداماتی و حمایت آشکار نوسلطان نظربایف از عمر بیک بابانوف در عمل موجب تحریک احساسات قومی و ناسیونالیستی قرقیزها شد که در پیروزی سارانبای ژئنبیک­ اف، نقش مهمی را ایفا نمود. در این بین، نقش روسیه در حمایت از سارانبای ژئنبیک­ اف را نیز باید مورد توجه قرار داد که در ادامه حمایت از رهبران روس گرای قرقیزستان پس از سال 2010 میلادی بود. به همین دلیل، اکثر ناظران پیروزی نامزد حزب حاکم «سوسیال دموکراتیک» را تثبیت رویکرد روس­ محور در عرصه سیاست خارجی قرقیزستان و ادامه روندی    می­دانند که به طور مشخص بعد از به قدرت رسیدن آلماس بیک آتامبا‌یف؛ در سال 2011 میلادی آغاز شده بود؛ روندی که در کانون آن کاهش تدریجی سطح مناسبات با ایالات متحده آمریکا و نزدیکی هر چه بیشتر به فدراسیون روسیه قرار دارد.
   الماس‌بیگ آتامبایف پس از پایان دوره ریاست جمهوری در 24 نوامبر 2017 میلادی، بار دیگر رهبری حزب سوسیال دموکرات قرقیزستان را برعهده گرفت و به تحرکات و فعالیت های خود را در عرصه سیاسی و رسانه ای قرقیزستان ادامه داد. اما حضور و فعالیت آتامبایف در عرصه سیاست قرقیزستان به معنی تداوم اتحاد و حمایت او از سارانبای ژئنبیک ­اف (رئیس جمهور) نبود. رئیس جمهور جدید قرقیزستان کوشش نمود
با انجام اصلاحات و تغییراتی، چهره ای مستقل و متفاوت از الماس‌بیگ آتامبایف را نشان بدهد تا زیر سایه سنگین حمایت سیاسی و معنوی او در ایام انتخابات خارج شود. به عنوان مثال، پس از یک دوره از سردی و تنش در روابط قرقیزستان با قزاقستان که در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 2017 قرقیزستان به اوج خود رسید، سارانبای ژئنبیک ­اف به فاصله کوتاهی پس از به قدرت رسیدن در 25 دسامیر 2017 به قزاقستان رفت و در دیدار با نورسلطان نظربایف، شرایط ملتهب و مسدود مرزهای دو کشور را مجددا به حالت عادی بازگرداند.
  مسائلی از این دست به موازات طرح اتهام های مختلف علیه الماس‌بیگ آتامبایف در رسانه های قرقیزستان موجب شد از بهار سال 2018 اختلافات آتامبایف با نخست وزیر سابق خود به صورت علنی آغاز شود. آتامبایف در مصاحبه های خود آشکارا سارانبای ژئنبیک اف را به فساد و پرونده سازی و اتهام افکنی علیه خود و اطرافیانش متهم می کرد. آتامبایف در 17 مارس 2018 صراحتاً اعلام کرد که «من از همه برای روی کارآوردن این شخص (سارانبای ژئنبیک اف) به قدرت، عذرخواهی می کنم». متعاقب این انتقادات بود که مجلس قرقیزستان با چراغ سبز رئیس جمهور این کشور، مصونیت سیاسی الماس‌بیگ آتامبایف را لغو کرد تا زمینه برای تعقیب قضایی او فراهم شود. «عسکر آقایف» و «قربان بک باقی اف» دو رئیس جمهوری پیشین قرقیزستان نیز پس از گریختن به روسیه و بلاروس از مصونیت قضایی خلع شده بودند و این بار الماس‌بیگ آتامبایف نه در خارج از کشور بلکه در داخل قرقیزستان، سلب مصنونیت قضایی شده بود. 
   در مقابل این تحولات، آتامبایف اعلام کرد که «تا پایان ایستاده است»[24] و اگر نیروهای امنیتی و پلیس بخواهند به اقامتگاه او حمله کنند او برای مقابله به اندازه کافی اسلحه و مهمات در اختیار دارد. در چنین شرایطی، آتامبایف همچنان به حمایت سیاسی و معنوی روس ها امیدوار بود. به همین منظور در 24 جولای 2019 به مسکو سفر کرد و توانست با ولادمیر پوتین دیدار کند. آتامبایف در بازگشت از مسکو اعتماد به نفس بیشتری پیدا کرد و با صراحت بیشتری به انتقاد از سارانبای ژئنبیک ­اف، رئیس جمهور قرقیزستان پرداخت. در نهایت مجموع این تحولات موجب شد نیروهای ویژه قرقیزستان به اتهام فساد در 7 آگوست 2019 میلادی به اقامتگاه آتمابایف در روستای «کوی داش» در حومه بیشکک حمله کنند که با مقاومتی که از سوی طرفداران آتمابایف صورت گرفت، یک سرباز کشته شد و بیش از 36 نفر زخمی شدند. متعاقب این رویداد، جلسه شورای امنیت ملی به ریاست سارانبای ژئنبیک ­اف تشکیل شد و در آن رئیس جمهور قرقیزستان این حادثه را «نقض آشکار قانون اساسی» خواند. در نتیجه  نیروهای ویژه قرقیزستان برای دومین بار به اقامتگاه آتمابایف یورش بردند که این بار با تسلیم شدن او، موفق به بازداشت رئیس جمهور سابق و منتقد اصلی رئیس جمهور کنونی قرقیزستان شدند. پس از بازداشت آتمابایف، طرفداران او با تجمع در میدان مرکزی بیشکک و نیز مقابل دفتر رئیس جمهوری قرقیزستان خواستار استعفای سارانبای ژئنبیک اف شدند که به دلیل درگیری معترضان با نیروهای پلیس به خشونت کشیده شد.
 
درگیری طرفداران آلماس بیک آتامبایف در میدان مرکزی بیشکک با نیروهای پلیس در اعتراض به بازداشت رئیس جمهوری سابق قرقیزستان
اهمیت سیاسی و بیرونی این اعتراضات از این جهت حائز اهمیت بود که با اجلاس نخست وزیران اتحادیه اقتصادی اوراسیا در بیشکک هم زمان شد. دیمتری مدودیف، نخست وزیر روسیه که به منظور شرکت در این نشست وارد بیشکک شده بود، با اشاره به انقلاب های سال 2005 و 2010 در قرقیزستان اظهار داشت که             «این کشور در قرن 21 به اندازه کافی انقلاب داشته و لذا امیدوارم که بحران حاصل از دستگیری آتامبایف نشست این اتحادیه را تحت تاثیر قرار ندهد». نخست وزیر روسیه در حالی که قرار بود با سارانبای             ژئنبیک اف  درباره دستگیری آتامبایف گفت وگو کند، این موضوع را جزو مسائل داخلی قرقیزستان دانست، اما در عین حال تاکید کرد که مسکو رویدادهای این کشور را رصد می کند.
    در مجموع به نظر می رسد شکاف سنتی شمال- جنوب در قرقیزستان که در دوره ریاست جمهوری آلماس بیک آتامبایف کاهش پیدا کرده بود، در دوره ریاست جمهوری سارانبای ژئنبیک اف مجدداً سرباز کرده است. طرح متقابل اتهام فساد دو متحدِ دیروز را به دشمنِ امروز تبدیل کرده است. بدیهی است که محاکمه و محکومیت زندان آلماس بیک آتامبایف پیامدهایی را در جامعه قرقیزستان به دنبال خواهد داشت؛ جامعه ای که در 27 سال گذشته بارها نشان داده است که تا چه میزان مستعد بی ثباتی سیاسی و خشونت است. به همین دلیل، روس ها درصدد مدیریت تحولات قرقیزستان برآمده اند تا با اتخاذ یک راه میانه، هم متحد سابق خود (آتمابایف) را راضی نگه دارند و هم مطالبات و نگرانی های متحد کنونی خود (سارانبای ژئنبیک اف) را برطرف نمایند تا قرقیزستان به عنوان متحد نزدیک روسیه و عضو پیمان امنیت دسته جمعی، سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا دستخوش بی ثباتی مجدد نشود که در این صورت، به قدرت رسیدن مجدد غرب گرایان چندان دور از ذهن نخواهد بود.
 
 

 
[1] . Nur Omarov
[2] . پیتر لینکِ و ویتالی نامکین، آسیای مرکزی؛ دو دهه پس از استقلال. ترجمه علیرضا عیاری، تهران: موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس)، چاپ اول، 1391، ص 107.
[3] . در میان اعضای خانواده آقایف، افرادی چون مایرام (همسر آقایف)، آیدار (پسر آقایف)، برمت (دختر آقایف)، عادل تویگان بایف (همسر برمت و داماد خانواده آقایف) به عنوان هسته اصلی تصمیم­گیری­های سیاسی و اقتصادی شناخته می­شدند.
[4] . به عنوان مثال، دولت قرقیزستان در 14 ژانویه 2002 میلادی، قعطنامه­ای را درباره فعالیت انتشاراتی منتشر کرد که به موجب آن ، هیچ چاپخانه­ای حق فعالیت نداشت، مگر این­که دولت حداقل ده درصد از سهام آن را در اختیار داشته باشد. این قطعنامه ثبت هرگونه فعالیت انتشاراتی را اجباری می­کرد و حتی خبرنامه­ها و جزوه­های کوچکی که سازمان­های غیر دولتی منتشر می­کردند را نیز شامل می­شد. 
 
[5] . Kurmanbek Bakiyev
[6] . Erica Marat
[7] . اشاره دارد به نقش پر رنگی که « ماکسیم باقی اف» پسر« قربان بیک باقی اف» در قراردادهای سوخت داشته است. طی سال­های اخیر، موضوع استرداد ماکسیم باقی­اف به قرقیزستان برای بررسی اتهامات وی تبدیل به یک موضوع مناقشه­برانگیز میان دولت قرقیزستان و آمریکا شده است. 
[8] . Casey Michel, “US Power on the Wane in Central Asia, Termination of a Key US Military Base in Kyrgyzstan Highlights the Superpower’s Declining Influence in the Region”, Aljazeera, July 17, 2014.
[9] . Robert Gates
[10] . extortion
[11] . Ibid.
[12] . پس از این تحولات، یک دادگاه نظامی قرقیزستان «قربان بیک باقی­اف» رئیس جمهوری اسبق این کشور را به همراه برادرش و نخست­وزیر سابق به طور غیابی محاکمه و به حبس ابد محکوم کرد. طبق نظر دادگاه رئیس جمهوری سابق به همراه برادرش «ژانیش باقی­اف» و «دانیال حسین­اف» نخست­وزیر سابق قرقیزستان به دلیل اتهام­های متعدد، ازجمله کشتار جمعی تظاهرکنندگان در هفتم آوریل (18 فروردین) سال 2010 میلادی مقصر شناخته شدند. طبق حکم دادگاه ، باقی اف و برادرش که سمت ریاست سرویس امنیت دولتی را به عهده داشت، علاوه بر مجازات حبس ابد، به توقیف اموال و سه سال محرومیت از حق برخورداری از مشاغل ویژه و یا شرکت در فعالیت­های خاص محکوم شدند.
[13] . در نهایت، یک دادگاه نظامی قرقیزستان «قربان بیک باقی اف» رییس جمهوری اسبق این کشور را به همراه برادرش و نخست وزیر سابق به طورغیابی محاکمه و به حبس ابد محکوم کرد. طبق نظر دادگاه رییس جمهوری سابق به همراه برادرش «ژانیش باقی اف» و «دانیال حسین اف» نخست وزیر سابق قرقیزستان به دلیل اتهام­های متعدد، ازجمله کشتار جمعی تظاهرکنندگان در هفتم آوریل (18 فروردین) سال 2010 میلادی مقصر شناخته شده­اند. بر اساس این گزارش، طبق حکم دادگاه ، باقی­اف و برادرش که سمت ریاست سرویس امنیت دولتی را به عهده داشت، علاوه بر مجازات حبس ابد، به توقیف اموال و سه سال محرومیت از حق برخورداری از مشاغل ویژه و یا شرکت در فعالیت­های خاص محکوم شدند.
[14] . Yevgeny Gurevich
[15] . پس از برگزاری نخستین جلسه دادگاه لندن که در ماه اکتبر 2012 میلادی برگزار شد، دولت آمریکا به طور ناگهانی اعلام کرد که از اتهامات عنوان‌ شده علیه «ماکسیم باقی‌اف» منصرف شده است. در واکنش به این خبر، خانم «پومیلا اسپراتلن» سفیر آمریکا به‌ وزارت امور خارجه قرقیزستان احضار شد و «ایرلان عبدالدایف» وزیر امور خارجه قرقیزستان در برابر دوربین‌های شبکه‌های تلویزیونی داخلی و خارجی که برای پوشش این دیدار حضور یافته بودند، به‌سفیر آمریکا گفت: «تصمیم مقامات آمریکا ما را به‌حد زیادی ناامید کرده است».آمریکا در همه سطوح به‌ ما می‌گفت که ماکسیم باقی‌اف جنایتکار است. از جمله طبق قوانین آمریکا جنایاتی که وی مرتکب شده است (طبق قوانین آمریکا) از 20 تا 40 سال زندان را پیش‌بینی می‌کند و ما از آن ابراز تأسف می‌کنیم که ارجحیت قانون که اصل وجود یک جامعه دموکراسی را تشکیل می‌دهد، رعایت نشد». تنها دو روز بعد از این احضار، یعنی در 13 می 2013 میلادی، وزیر امور خارجه قرقیزستان در جلسه پارلمان حضور یافت و اعلام کرد که 180 روز قبل از زمان انقضای موافقت‌نامه استقرار مرکز حمل و نقل ترانزیتی «ماناس» به‌ دولت آمریکا در مورد عدم تمدید آن اطلاع خواهیم داد.
[16] . مجموع این تحولات موجب شد آلماز بیگ آتامبایف، رئیس جمهور قرقیزستان در سال 2011 میلادی اعلام کند که فعالیت پایگاه هوایی ماناس باید تا سال 2014 میلادی (یعنی سال خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان) پایان بپذیرد و متعاقب آن نیز فعالیت پایگاه ماناس که به پرونده فساد قربان‌بیک باقی‌اف ارتباط تنگاتنگی پیدا کرده بود، از سوی دولت آلماس بیک باقی اف تعطیل شد.
[17].  Roza Otunbayeva
[18] . Almazbek Atambayev
[19]. Chui
[20] . Social Democratic Party of Kyrgyzstan (SDPK)
[21] . Sooronbay Jeenbekov
[22] . Biy-Myrza (Бий-Мырза)
[23] . Imeni Telmana
[24] . stand to the end
منبع:http://www.iras.ir/

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

آیا مطمئن هستید که می خواهید قفل این پست را باز کنید؟
باز کردن قفل باقی مانده : 0
آیا مطمئن هستید که می خواهید اشتراک را لغو کنید؟