تحولات پیش ­روی بازار نفت و اوپک

در این شرایط اوپک توافق کاهش عرضه خود را علی­ رغم اختلافات داخلی تمدید ساخت تا از شوک این بحران به تدریج خارج شوند. با این حال شروع سال 2021، با روند مثبت واکسیناسیون جهانی در کنار آن آغاز فصول سرما، چشم انداز بازار انرژی را برای تولیدکنندگان نفت پر امید قرار داد و رسیدن قیمت نفت به بالای 80 دلار هر بشکه، فرصت هایی را برای جبران ضررهای ناشی از کرونا ایجاد ساخت. دراین میان توافق کاهش عرضه اوپک پلاس اگرچه با استثنائاتی چون امارات همراه شد اما نهایتا توافق کاهش عرضه تا پایان سال 2022 به جای آوریل 2022 تمدید گردید، امری که از پیشروی مازاد عرضه بر تقاضا جلوگیری ساخت و در نتیجه قیمت های نفت را در محور افزایشی قرار داد که موجب نارضایتی کشورهایی چون هند، ژاپن و آمریکا گردید.

دراین میان آمریکا فشارهایی زیادی را به دولت عربستان به عنوان مهمترین حامی و شریک خود در اوپک برای قطع این توافق و افزایش عرضه اعمال داشته است. جالب آنجاست که برخلاف سال 2019 و حتی2020 عربستان در مقابل فشارهای آمریکا ایستادگی کرده است؛ امری که جدا از پایبندی عربستان به اتحاد اوپک پلاس، در سردی روابط عربستان با دولت بایدن و همچنین نگاه عربستان به درآمدهای نفتی برای خیزهای اقتصادی نوینی که محمد بن سلمان عزم آن را دارد، نمایان است.

وضعیت بازار نفت اوپک

واکنش ها و سیاست های نفتی دوماه اخیر نشان از یک رویارویی اوپک پلاس با دولت آمریکا دارد که تصمیمی برای کنارگذاشتن توافق کاهش عرضه خود ندارد. توافقی که در اوج کرونا به آن پایبند بود و علی رغم اختلافات گسترده روسیه و عربستان و در همین اواخر با امارات متحده عربی، این سیاست همچنان پا برجا مانده و توانسته قیمت های نفت را با توجه به روند افزایش تقاضای جهانی به خصوص با شروع روند تجارت- حمل و نقل و همچنین فصل سرما بالا نگه دارد. قیمت نفت در 2021 تحت تاثیر احیای اقتصادی و محدودیت عرضه اوپک پلاس، حدود ۶۰ درصد رشد داشته و به بیش از ۸۰ دلار در هر بشکه صعود کرده است. رشد قیمت نفت، قیمت بنزین را به 3 دلار و ۷۰ سنت در هر بشکه رسانده که بالاترین قیمت در هفت سال اخیر است.

اوپک این سیاست را برای وضعیت بازار جهانی نفت مفید می داند،  ظرفیت مازاد عرضه نفت جهان که اکنون ۳ تا ۴ میلیون بشکه در روز است، تا حدی سبب آرامش بازار می ‌شود. در این میان عمده بازارهای مصرفی نفت چون هند، ژاپن و آمریکا از روند صعودی قیمت ها نگران هستند. بایدن در کنفرانس مطبوعاتی اقلیمی سازمان ملل در اسکاتلند از وضعیت بالای قیمت نفت به سبب امتناع روسیه یا کشورهای اوپک برای تولید بیشتر گلایه کرد. آمریکا سعی نموده از دریچه عربستان این وضعیت را کنترل سازد اما عربستان گویی در میان حفظ قیمت ­های نفتی و سردی روابط با آمریکا، گزینه دوم را برگزیده است.

عربستان افزایش فروش نفت را باتوجه به برنامه ­های اقتصادی خود، برای درآمدهای ارزی پر زیان می بیند. اینکه آیا این اختلاف رویکرد فقط در باب مسائل نفتی است یا نشان از روابط مشکل دار دولت بایدن با متحدان قدیمی خود در خاورمیانه دارد جای تامل است[1].

این درحالی است که تحلیل ها نشان می دهد جدا از رویکردهای سیاسی، به صورت عمل گرایانه نیز ظرفیت های عرضه بیشتر با موانعی روبرو است. اوپک پلاس با مشکل عدم وجود ظرفیت تولید مازاد در میان بعضی از اعضا مواجه است. نبود سرمایه گذاری در میادین نفتی کشورهایی مانند آنگولا، نیجریه و حتی کویت بر تولید ماهانه نفتی تاثیر مهمی گذاشته است. نیجریه و آنگولا؛ به دنبال سال ‌ها سرمایه ‌گذاری ناکافی، کشمکش‌ های سیاسی داخلی، کاهش زمینه ‌ها، و تأخیر مداوم برای ارتقاء و تعمیرات بسیار مورد نیاز، نمی‌ توانند تخصیص ‌های ماهانه خود را برآورده کنند. آنگولا کاهش تولید خود را به میزان 19 هزار بشکه در روز بین ماه آگوست و سپتامبر گزارش داد و مجموع تولید در سپتامبر به 1.110 بشکه در روز رسید که با 1.392 بشکه در روز مورد نیاز اوپک در دسامبر فاصله دارد.

کاهش تولید نیجریه نیز از سپتامبر به 1.37 بشکه در روز گزارش شده که دلیل آن حملات خرابکارانه علیه خطوط لوله اصلی آن است. اوپک پلاس از نیجریه خواسته تا ماه دسامبر به تولید 1.666 میلیون بشکه در روز برسد، که با توجه به وضعیت آن، نامحتمل است.

کویت نیز بااینکه تولید خود را در ماه اکتبر افزایش داد و تقریباً به مرز 2.51 بشکه در روز رساند، اما دستیابی به این هدف در ماه های آینده یک چالش خواهد بود. علاوه بر این، اگرچه لیبی مشمول توافق اوپک پلاس نیست، اما تولید آن نیز بی ‌ثبات است و خطر ایجاد حفره ‌هایی در عرضه وجود دارد. روسیه و امارات متحده عربی ممکن است ظرفیت برای تولید فراتر از سهمیه خود و جبران تولید ضعیف تر کشورهای دیگر داشته باشند، اما چنین اقدامی مستلزم تغییر توافق فعلی اوپک پلاس است. با توجه به این چالش ‌های تولید، تعجب آور نیست که اوپک پلاس تصمیم گرفته به این طرح پایبند بماند.

نبود سرمایه گذاری کافی برای افزایش ظرفیت حتی نگرانی ­های بیشتر برای آینده عرضه جهانی را پیش آورده است. دلیل دیگر مقاومت اوپک پلاس این ریسک است که اگر نفت بیشتری عرضه شود، بازار ممکن است به سرعت وضعیت مازاد پیدا کند. عرضه در حال حاضر محدود است اما انتظار می رود در اوایل سال آینده بازار با مازاد عرضه روبرو شود.

رویکردهای محتمل برای آمریکا

دراین میان آمریکا نیز اهرم هایی برای تحت فشار قرار دادن اوپک پلاس برای شکستن روند افزایش قیمت نفت دارد. برخی از روی کار آمدن «قانون نوپک» سخن گفته اند که با ماهیت ضد انحصارطلبی خود می تواند کارتل نفتی اوپک را تحت تاثیر قرار دهد. با این حال به سبب پیچیدگی های این قانون و روند کلی اعمال قوانین در این سطح، بعید است در کوتاه مدت روی قیمت نفت تاثیری داشته باشد. اهرم دیگری که برای آمریکا می توان در نظر داشت تصمیم رادیکال تر آن نسبت به ممنوعیت صادرات نفت خود است، اقدامی که می تواند تبعات بالایی هم برای بازار جهانی نفت و هم برای صنعت نفت آمریکا و غول های نفتی آن در پی داشته باشد.

محتمل­ ترین اقدام آمریکا را برای کنترل قیمت­ های نفت، برداشت از ذخایر استراتژیک نفت دانسته اند. گرانهولم، وزیر انرژی آمریکا اظهار کرده که آمریکا در حال بررسی برداشت از ذخایر نفت استراتژیک در واکنش به عدم پذیرش اوپک پلاس برای افزایش عرضه است.

چنین اقدامی اگر همراهی دیگر کشورهای عضو آژانس بین المللی انرژی و دیگر کشورهایی چون هند و چین را داشته باشد تاثیر بزرگی را بر اوپک وارد خواهد ساخت. امری که از زمان تاسیس آژانس بین المللی انرژی تاکنون در سه زمان صورت گرفته است. اولین برداشت از ذخایر استراتژیک نفت در زمان جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ پس از تهاجم عراق به کویت و مختل شدن بخش بزرگی از صادرات نفت خاورمیانه انجام شد. دومین مورد پس در سال ۲۰۰۵ به دنبال آسیب شدید به تاسیسات نفتی فراساحلی آمریکا ناشی از طوفان کاترینا بود. سومین مورد در سال ۲۰۱۱ برای کنترل وضعیت ناشی از اختلال عرضه به دنبال جنگ داخلی لیبی بود.

حتی عربستان سعودی روز جمعه یک روز پس از تصویب افزایش تولید اوپک پلاس به میزان تدریجی، قیمت فروش نفت برای مشتریان در آسیا، آمریکا و اروپا را برای دسامبر افزایش داد. طبق آمار بلومبرگ، افزایش قیمت گرید نفتی اصلی شرکت آرامکوی سعودی، سومین افزایش بزرگ قرن جاری بوده است. وزیر انرژی عربستان سعودی؛ عبدالعزیز بن سلمان پس از دیدار وزیران اوپک پلاس مطرح ساخت: انتقادها به اوپک پلاس منصفانه نیست؛ چراکه این گروه بازارهای نفت را بسیار متوازن ‌تر از بازارهای گاز طبیعی و زغال سنگ نگه داشته است.  بهای معاملات گاز در آسیا و اروپا از اواخر ژوئن بیش از دو برابر افزایش داشته است؛ در حالی که قیمت زغال سنگ ۲۵ درصد رشد داشته است.

در مقابل، نفت برنت ۱۰ درصد صعود کرده است. در عین حال مدیرعامل شرکت آرامکو؛ امین ناصر نیز از برنامه این شرکت برای افزایش ظرفیت تولید از روزانه ۱۲ میلیون بشکه به ۱۳ میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۲۷ را خبر داد و مطرح ساخت که تقاضای نفت و گاز در دهه‌های آینده همچنان مطلوب خواهد ماند.

                                                     امین الناصر، مدیرعامل شرکت آرامکو

تحلیل بحث

از مهمترین زمینه ­هایی که موجب توافق کاهش عرضه اوپک پلاس شده است را می توان در محورهایی چون محدودیت‌ زیرساخت های تولید در میان برخی از اعضای اوپک، تمایل به حفظ هماهنگی این گروه پس از چندین نشست دشوار قبلی، و عدم تمایل عربستان سعودی به تصمیم اتخاذی به نفع آمریکا بیش از آنکه بایدن برای عربستان کاری را انجام دهد دید. با این وضعیت سال 2022 برای اوپک پلاس سال پرچالشی خواهد بود، چرا که اعضای آن همچنان برای حفظ موقعیت جهانی خود با کاهش عرضه باور دارند که این شرایط را برای توافق افزایش تولید و فروش سخت می ­سازد.

از آن سو عربستان نیز از قیمت­ های فعلی نفت بهره منده شده و نیازهای اقتصادی خود را بر رویکردهای سیاسی اولویت داده است. گرچه باید دید تا چه حد می تواند در برابر فشارهای آمریکا ایستادگی کند. عربستان مجبور است بین منافع اقتصاد انرژی که در آن مسلط است و تمایل خود برای احیای روابط نزدیک با آمریکا، تعادل ایجاد کند، که به معنای حمایت از سیاست هایی است که بایدن مد نظر دارد. بعید است عربستان بتواند با توجه به نقشی که آمریکا به عنوان ضامن امنیتی آن دارد در بلندمدت روبروی سیاست بایدن ایستادگی کند، اما از آنجا که روابط دو کشور سرد است و عربستان، دولت بایدن را به اندازه کافی حامی خود نمی ­بیند، این کشور در کوتاه مدت در کنار اوپک پلاس ولو به جهت آوردن آمریکا به سمت خود و گرفتن امتیازاتی از بایدن، خواهد ایستاد.

[1] https://www.chathamhouse.org/2021/11/saudi-arabia-puts-us-relationship-back-burner