وزارت خارجه ارمنستان اعلام کرد که امیدوارند که روابط دیپلماتیک میان ارمنستان و ترکیه تاسیس و مرزهای مشترک بازگشایی شود کارشناسان ارمنی نیز تاکید می کنند که ارمنستان حریم هوایی خود را بر روی پرواز هواپیماهای ترکیه و جمهوری آذربایجان گشوده و حسن نیت خود را نشان داده است سفرهای خطوط هواپیمایی ترکیه و ارمنستان به صورت متقابل نیز آغاز خواهد شد. ارمنستان قانون تحریم کالاهای ترکیه را نیز لغو کرده است. در تحت این شرایط و جو مثبت، نمایندگان ویژه ترکیه و ارمنستان مذاکرات دو جانبه تحت نظر روسیه را در مسکو برای عادی سازی روابط آغاز کردند. بعد از مذاکرات نمایندگان ویژه برای عادی سازی روابط ایروان و آنکارا، وزارت خارجه ترکیه و ارمنستان بیانیه مشترکی را صادر و تاکید کردند که درباره پیش شرط بودن مذاکرات دو جانبه عادی سازی روابط توافق کرده اند. این تحول امیدوار کننده در برقراری روابط عادی ترکیه و ارمنستان ارتباط نزدیکی با مشارکت فعال ارمنستان در برقراری صلح و ثبات و توسعه همکاری منطقه ای دارد. زیرا دلیل بسته شدن مرزها و گمرکات مشترک ترکیه و ارمنستان و قطع روابط دیپلماتیک در سال 1993 میلادی ، حملات ارمنستان به منطقه قره باغ کوهستانی،منطقه زنگزور و نخجوان بود. ترکیه بعد از اشغال منطقه قره باغ کوهستانی توسط ارمنستان ، ابتدا پروازهای تجاری را لغو و راه های زمینی را مسدود کرد و سپس مرزها و گمرکات مشترک را بست. با توجه به تحولات اخیر مشاهده می شود که ارمنستان تحت تاثیر و حمایت روسیه در جهت گسترش روابط با ترکیه و همکاری منطقه ای سیاست و اقدامات سازنده و مثبتی را در پیش گرفته است. اما در داخل ارمنستان تحول و تغییری بوجود نیامده است. زیرا بعد از توافق نامه 10 نوامبر 2020 میلادی و توقف جنگ دوم قره باغ ، در شرایط موجود اقداماتی برای برهم زدن روند برقراری صلح توسط ارمنستان مورد آزمایش قرار می گرفت. یکی از این اقدامات آزمایشی ارمنستان، بروز تنش مرزی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در دوره برگزاری انتخابات پارلمان ارمنستان بود. مقامات ارمنستان مدعی شدند که هنگام تعیین خطوط مرزی فعلی (جمهوری) آذربایجان، نیروهای نظامی (جمهوری) آذربایجان مرزها را نقض و به ارمنستان حمله کردند. تیگرن آوینیان معاون نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان قبل از برگزاری انتخابات زود هنگام پارلمان ارمنستان با اشاره به درگیریها و تنش مرزی با (جمهوری) آذربایجان از سازمان پیمان امنیتی جمعی برای مقابله با تهدیدات باکو کمک درخواست کرد. اما مدتی بعد ارمنستان اعلام کرد که ایروان به دبیر کل سازمان پیمان امنیتی جمعی دعوت رسمی ارسال نکرده و برای کمک فراخوانی انجام نداده است و باعث شد که افکار عمومی سردرگم و مغشوش شود. در ارمنستان علاقه و اعتماد نسبت به سازمان پیمان همکاری جمعی کاهش یافته است. اما هنگام وقوع حوادث و درگیری های مسلحانه در قزاقستان سازمان پیمان امنیت جمعی نیروهای نظامی ارمنستان را نیز به قزاقستان اعزام و تلاش کرد که اعتماد و توجه مردم و افکار عمومی ارمنستان نسبت به نقش سازمان پیمان امنیت جمعی احیا و تقویت شود. در همین حین در مرزهای مشترک ارمنستان و آذربایجان باردیگر چند مورد نقض آتش بس انجام گرفت. هنگامیکه نقض آتش بس در مرزهای مشترک دو کشور ادامه داشت مطبوعات و رسانه های ارمنستان در 14 ژانویه 2022 میلادی اعلام کردند که ارتش ارمنستان سربازان ذخیره را برای آموزش و خدمت فراخوانده است. فراخوان بسیج سربازان ذخیره در ارمنستان از اواسط سال گذشته میلادی آغاز شده است و آموزش سربازان ذخیره ارمنستان که از 25 اوت- چهارم مرداد ماه آغاز شده است در دوره های 3 ماهه برگزار می شود. گروه سوم سربازان ذخیره نیز برای تجدید آموزش رزمی فراخوانده شدند. این تصور که نیروهای داوطلب در طول جنگ قره باغ در ارتش ارمنستان توان دفاع ناکافی و ناکارآمد از خود نشان دادند ، یک فکر بسیار رایج در ارمنستان است. می توان حدس زد که ارتش ارمنستان پس از انتقادات وارده چنین روشی را در پیش گرفته است. برخی از گروه های مسلح ارمنی با این استدلال که ارمنستان توان نظامی کمی دارد و دچار کمبود نیروی نظامی است، در چند مدت اخیر مستقل از دولت ارمنستان فعالیت های نظامی انجام می دهند. یکی از این گروه های مسلح تحت نام “ارتش ذخیره ارمنستان VoMA” به فعالیت خود ادامه می دهد.
گروه مسلح شبه نظامی “ارتش ذخیره ارمنستان VoMA” در پایگاه اینترنتی اعلام کرده است که آماده بسیج نیروی داوطلب مسلح ارمنی و آموزش نظامی آنها برای مقابله با تهدیدات “ترک ها” علیه دولت ارمنستان است.
گروه مسلح ارمنی که به طور داوطلبانه در جنگ 2020 میلادی قره باغ شرکت کرده بود، بعد از برقراری آتش بس نیز خلع سلاح نشد و به فعالیت های آموزشی نظامی داوطلبانه و مسلحانه خود ادامه داد. علاوه بر این، این گروه پیش از این نیز با تصاویری از کشیش که در یک دست تفنگ و در دست دیگر صلیب دارد در رسانه ها ظاهر شده بود. در وبسایت و حسابهای شبکههای اجتماعی این گروه مشاهده میشود که کشیش برای حمایت از این گروه نیز مراسم برکت برپا میکند.
گروه های جدایی طلب ارمنستان که خواستار از سرگیری درگیری ها هستند، به فعالیت جذب نیرو و سازماندهی خود ادامه می دهند. گروه های مسلح شبه نظامی ارمنی نه تنها توسط احزاب مخالف داخلی بلکه توسط “ساختار شبه دولتی ارمنی” که همچنان در خانکندی وجود دارد، حمایت می شوند. در صورت بروز تنش جدید میان (جمهوری)آذربایجان و ارمنستان و یا تلاش ارمنستان برای اشغال مجدد اراضی (جمهوری) آذربایجان، آینده روابط ترکیه را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.
وزارت امور خارجه ترکیه به مناسبت برقراری مجدد روابط دیپلماتیک ترکیه با آذربایجان در 14 ژانویه پیامی منتشر کرد. در این بیانیه تاکید شده است که روابط دو کشور برپایه “بیانیه شوشا به سطح اتحاد راهبردی رسیده است” بر اساس اعلامیه شوشا، در صورت حمله یک کشور ثالث به تمامیت ارضی و حاکمیت یکی از طرفین ترکیه و (جمهوری) آذربایجان، طرفین اتحاد راهبردی برای جلوگیری از حمله ویا دفع حملات، طبق قوانین سازمان ملل متحد همکاری نظامی خواهند کرد. بنابراین هرگونه حمله ارمنستان به اراضی جمهوری آذربایجان همچنان در تاثیری بر نوع روابط با ترکیه خواهد داشت.
چشم پوشی از فعالیت گروه های افراطی و ملی گرا در ارمنستان برخلاف منافع و منافع ملی دولت ارمنستان است. زیرا بار دیگر در 14 ژانویه 2022 میلادی، پاشینیان نخست وزیر ارمنستان دستور تشکیل کارگروهی را برای شروع کار بازسازی و مرمت خط راه آهن میان مگری Megri -یرکاش Yerkassh را صادر کرد. این خط راه آهن ارتباط ریلی ارمنستان با (جمهوری) آذربایجان را برقرار می کند. این گام مهمی در راستای افتتاح خطوط حمل و نقل منطقه ای است. ارمنستان با این اقدام نشان می دهد که برای مشارکت در طرح های توسعه و همکاری منطقه ای به اراده و تصمیمات خود پایبند است.
مسئله ای که باید مورد توجه و نظارت دقیق قرار گیرد، این است که آیا تحولات موجود در ارمنستان اثرات پایداری خواهد داشت و آیا در کوتاه مدت و بلندمدت برروابط سه جانبه “(جمهوری)آذربایجان، ارمنستان و ترکیه” تاثیرگذار خواهد شد و یا نخواهد شد؟