رویکرد ترکیه نسبت به مناقشه مرزی آذربایجان و ارمنستان

رویکرد ترکیه نسبت به مناقشه مرزی آذربایجان و ارمنستان

با شروع درگیری های مرزی میان آذربایجان و ارمنستان از تاریخ 12 جولای 2020 طرفین یک دیگر را به نقض آتش بس متهم کرده اند. نیروهای ارمنستان با اقدام به توپ باران مناطق تحت حاکمیت آذربایجان منجر به کشته شدن چندین آذربایجانی شده اند. اگرچه در طی 30 سال گذشته بارها شاهد نقض آتش بس و بروز درگیری های محدود بوده ایم، حجم و شدت درگیری های مرزی اخیر بین دوطرف از آوریل 2016 تاکنون بی سابقه بوده است. در این درگیری ها یک ژنرال و یک سرهنگ آذربایجانی نیز جان خود را از دست داده اند. طرف ارمنی مدعی است که این حملات در پاسخ به نقض حریم این کشور توسط چند سرباز آذربایجانی رخ داده است. طرف آذربایجانی نیز ارمنستان را به نقض آتش بس و توپ باران مناطق غیرنظامی متهم کرده است.

منطقه ای که درگیری در آن رخ داده است شهر تُووز نام دارد. این منطقه استراتژیک که با منطقه مورد مناقشه قره باغ نیز فاصله دارد (150کیلومتر) در جوار مرز آذربایجان، ارمنستان و گرجستان و در نزدیکی خط لوله نفت باکو، تفلیس، جیهان قرار دارد. راه آهن باکو، تفلیس، قارص نیز از این منطقه عبور می کند.

عموما تحلیل گران غربی اقدامات اخیر ارمنستان به منظور افزایش تنش را در ارتباط با سیاست داخلی ارمنستان تحلیل کرده اند. دولت ارمنستان به رهبری پاشینیان در حال حاضر با یک بحران سیاسی دست به گریبان است و اخیرا چند تن از وزرای دولت مجبور به استعفا شده اند. گسترش شیوع ویروس کرونا نیز به بحران اقتصادی عمیق این کشور دامن زده است. لذا از دید این تحلیل گران چنین حرکاتی در راستای انحراف توجهات در افکار عمومی ارمنستان و تغییر دستور کار سیاسی در این کشور رقم خورده است.

در جمهوری آذربایجان نیز اخیرا اعتراضات خیابانی در اعتراض به ناکارآمدی دولت رخ داده است. برخی تحلیل گران غربی معتقدند که دولت آذربایجان نیز نسبت به تغییر توجهات افکار عمومی از مسائل داخلی به سوی مناقشه مرزی و در نتیجه تقویت احساسات ملی گرایانه آذربایجانی ها بی میل نیست.

در محافل نزدیک به ملی گرایان و دولت ترکیه، حرکت اخیر ارمنستان در حمله به منطقه استراتژیک تووز، در پیوند با تحرکات ترکیه در لیبی و مدیترانه شرقی تحلیل می شود. این گروه معتقدند که ارمنستان با تشویق کشورهایی مانند روسیه اقدام به چنین تهاجمی کرده است. با توجه به تعهد اخلاقی ترکیه برای دفاع از آذربایجان و نیز نزدیکی منطقه تووز به خط لوله استراتژیک نفت و گاز، هر گونه اشغال این مناطق توسط ارمنستان می تواند ترکیه را تحریک به عکس العمل مستقیم نماید. لذا محافل ملی گرای ترکیه معتقدند که هدف اساسی در پشت این حمله ممکن است باز کردن جبهه نظامی جدید برای ترکیه و تضعیف ظهور آن در لیبی و مدیترانه شرقی باشد.

 سه کشور روسیه، ترکیه و ایران بازیگران عمده و تاثیرگذار جنوب قفقاز محسوب می شوند. ترکیه که دارای روابط بسیار نزدیکی با آذربایجان است خود را موظف به حمایت از این کشور به هر بهایی می داند. سران این کشور در موضع گیری های خود با اعلام حمایت از جمهوری آذربایجان به محکوم نمودن حملات ارمنستان پرداخته اند. ترکیه روابط رسمی با ارمنستان نداشته و مرزهای خود را به روی ارمنستان بسته است.

 اما روسیه در این منطقه سعی دارد با کارت هر دو طرف بازی کند. روسیه به هر دو کشور سلاح می فروشد و روابط دوستانه ای با هر دو طرف دارد. و هر دو طرف را به خویشتن داری و اعتدال فراخوانده است. در عین حال روسیه توافق نامه امنیتی و نظامی با ارمنستان داشته و نیروهای نظامی خود را در این کشور مستقر کرده است. مطابق با این توافق نامه امنیتی و نظامی، و نیز به دلیل عضویت ارمنستان در سازمان پیمان امنیت جمعی، روسیه موظف به حفظ امنیت ارمنستان است. دولت روسیه بنا به دلایل استراتژیک، نظامی، و اقتصادی دارای نفوذ بالایی بر دولت ارمنستان است و می تواند این دولت را به ترک مخاصمه و برقراری مجدد آتش بس وادار نماید.

ایران نیز تا حدودی بر دولت ارمنستان نفوذ داشته و روابط نزدیکی با این کشور و روسیه دارد. در عین حال بدلیل دارا بودن جمعیت میلیونی آذربایجانی در درون مرزهای خود مایل به حمایت آشکار از  ارمنستان نیست.

بدلیل برخی محدودیت ها هنوز اطلاعات دقیقی از حجم درگیری ها و کشته های دوطرف وجود ندارد. برخی ها از شدت گرفتن درگیری ها و تبدیل شدن آن به یک جنگ تمام عیار هراس دارند. اما چیزی که در نزد کارشناسان بیطرف مطرح است این است که در حال حاضر نه علی اف و نه پاشینیان نیازی به جنگ تمام عیار ندارند.