هجوم بی سابقه در تاریخ مزدوران

از زمان کوشش برای جداسازی منطقه بیافرا در نیجریه (١٩٧٠- ١٩۶٧)، سرزمین آفریقا تا این حد «جنگباره» به خود جلب نکرده است. با آن که دو اردوگاه رودررو، متکی به شبه نظامیان محلی هستند، هریک از آنها از پشتیبانی نیروهای مکملِ به خوبی ساماندهی شده و مزدور نیز برخوردارند. در اینجا موضوع برسر مزدوران «هولناک» استخدام شده توسط آگهی در نشریات یا در چند بار(کافه) لندن یا بروکسل، چنان که پیشتر مدتی طولانی معمول بود، نیست. از سال های دهه ١٩۶٠، حرفه نیروی مسلح به کلی متحول شده و موسساتی که در نقاط داغ فعالند در آن تخصص یافته اند (١).

«سکوپکس» بنابر معرفی نامه اش، یک موسسه فرانسوی «حمایت راهبردی و عملیاتی» است که در زمره نخستین موسسات نظامی خصوصی است که به طور رسمی در لیبی مشغول به کار است. در ١١ ماه مه ٢٠١١، پی یر مارزیالی رئیس آن – درجه دار پیشین هنگ سوم چترباز پیاده نیروی دریایی (PRIMA) کارکاسون در بنغازی-، توسط نیروهای امنیتی «شورای ملی گذار» (CNT)، نهادی که در آن زمان شورش را علیه نظام معمر قذافی رهبری می کرد، کشته شد و ۴ تن از مردانش نیز بازداشت شدند. بنابر اطلاعاتی که در آن زمان منتشر شد، سکوپکس می خواست خدمات حفاظتی خود را به روزنامه نگاران و کارکنان سازمان های غیردولتی (ONG) حاضر در منطقه عرضه کند، اما بدگمانی هایی درباره دخالت مستقیم آن در درگیری بین لیبیائی ها وجود دارد.

از نظر «شورای ملی گذار» (CNT) این ۵ فرانسوی «فعالیت هایی غیرقانونی در لیبی آزاد داشته اند که امنیت آن را با خطر روبرو می کرده است». آیا سکوپکس پیش از آن که با شورای ملی گذار اختلاف پیدا کند، برای آن کار می کرده است ؟ به محض اعلام خبر مرگ مارزیالی، منابعی ناشناس کوشیدند ارزش کار این موسسه را زیر سئوال ببرند و یادآوری کردند که قانون فرانسه اجازه فعالیت های مستشاری و آموزش نظامی در خارج را می دهد اما در اختیار گذاشتن مزدور را ممنوع کرده است. به این ترتیب، یک افسر فرانسوی که برای آموزش شبه نظامیان خصوصی در ساحل عاج با این موسسه همکاری کرده بود، به آژانس خبری فرانسه (AFP) (٢) می گوید: «سکوپکس در دنیای نظامی بسیار بدنام است، آنها به هرکثافت کاری ای دست می زنند و به هیچ اصل اخلاقی پایبند نیستند. آنها درقبال دریافت دستمزد، کار کردن برای یک رئیس حکومت خونریز یا دشمنانش را می پذیرند».

گروهان مرگ

تا زمان سقوط قذافی در اکتبر ٢٠١١، حرف های زیادی درباره مزدوران او زده می شد. برخی از این مزدوران که غالبا از چاد، مالی یا سنگال آمده بودند، عضو «هنگ اسلامی»(لژیون اسلامی) ایجاد شده توسط رهبر مالی بر مبنای مدل هنگ (لژیون) خارجی فرانسوی بوده و متهم به این بودند که برای ازبین بردن شورش به وجود آمده در ماه فوریه در بنغازی (٣)، گروهان های مرگ تشکیل داده اند. ایالات متحده این مسئله را در اتهاماتی که علیه رهبران لیبی عنوان می کرد مطرح نمود. براین مبنا، خانم هیلاری کلینتون [وزیر امور خارجه وقت آمریکا] در فوریه ٢٠١١ در یک نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد گفت: «ما می خواهیم که قذافی کنار برود و مزدورانش را از لیبی خارج کند».

پس از آن، به کار گرفتن و جستجوی مزدوران در هردو اردوگاه، به ویژه در عرصه تخصصی هواپیمایی، رواج یافت. در سال ٢٠١۴، «ارتش ملی لیبی» (ANL) تحت فرماندهی مارشال حفتر در بنغازی و «دولت توافق ملی» (GAN) ناگزیر از حل مشکل نداشتن نیروی هوایی برای پشتیبانی از نیروهای زمینی خود بودند. نخستین حامی مارشال حفتر، امارات متحده عربی (EAU) بود که هواپیماهای کوچک کشاورزی تبدیل شده به بمب افکن هایی از نوع AT- 802 و نیز پهپادهای مسلح چینی وینگ لونگ ٢ را در اختیار او گذاشت. اماراتی ها همچنین پول و تجهیزات برای تبدیل فرودگاه کوچک الخدیم به یک پایگاه واقعی هوایی را به او دادند. اما، مسئله ای حیاتی مطرح شد: چه کسانی باید هواپیماها را هدایت کنند ؟ ابوظبی لیبیائی ها را برای این کار دارای قابلیت نمی دانست و به آنها اطمینان هم نداشت و فکر می کرد که ممکن است به نفع دولت توافق ملی (GAN) میدان را خالی کنند. همچنین، امارات متحده عربی از دراختیار گذاشتن خلبان های خود نیز خودداری می کرد، زیرا دستگیری آنها می توانست اثبات کننده دخالت مستقیم این شیخ نشین کوچک خلیج [فارس] در درگیری باشد.

راه حل را «رفلکس رسپونس» عرضه کرد. این موسسه ای بود که در سال ٢٠١١ توسط آقای اریک پرنس – رئیس پیشین موسسه امنیتی بلک واتر- در ابوظبی ایجاد شده بود تا با یک قرارداد ۵٢٩ میلیون دلاری ۵ ساله برای امارات یک «هنگ خارجی»، شامل ٨٠٠ تن – از جمله کلمبیایی های کار کرده در میان شبه نظامیان راست افراطی این کشور- ایجاد کند. وظیفه این هنگ رویارویی با ناآرامی های ایجاد شده در جریان «بهارعرب» و محافظت دربرابر همه اقدامات بی ثبات کننده، به ویژه ایرانی ها بود. براین مبنا، رفلکس رسپونس کارکنان لازم برای نگهداری پایگاه هوایی و خلبان های هواپیماها را در اختیار «ارتش ملی لیبی» (ANL) گذاشت.

در غرب، رهبران دولت توافق ملی (GAN)هم توانستند از چند هواپیمای بازمانده از تخریب نیروی هوایی قذافی، در اثر بمباران های نیروهای «سازمان پیمان اتلانتیک شمالی» (ناتو)، استفاده کنند. آنها همچنین دو هواپیمای میراژ اف- ١، که خلبان هایشان برای اجتناب از بمباران هم میهنان خود به مالت گریخته بودند را به دست آوردند. با تداوم این اکراه، دولت تریپولی ناگزیر شد خلبان های کلمبیایی، پرتغالی و حتی یک آمریکایی استخدام کند. مکانیسین ها هم از اوکراین، قفقاز و اکوآدور می آمدند و همگی در «آکادمی نیروی هوایی مصراته» جمع شده بودند.

همچنین، دولت تریپولی توانست روی حمایت ترکیه، از جمله دریافت پهپادهای بایراکتار ت ب ٢ حساب کند که به آن در هوا برتری داد و متحد روس مارشال حفتر را به مداخله هواپیماهای میگ- ٢٩ بدون علامت و نشان در ماه مه گذشته واداشت که همه می دانند آنها از پایگاه روسیه در حمیمیم در سوریه برخاسته اند. یک کارشناس روس مسائل دفاعی ارزیابی می کند که: «استفاده از این هواپیماها نشان می دهد که روسیه می تواند این کارها را مرتب تکرار کند و توان نظامی مهمی را در لیبی به کار گیرد».

علاوه بر موضوع هوایی، کنترل و حفاظت از منابع نفتی نیز مسئله ای مهم برای فراخواندن مزدوران خارجی در عرصه هوایی است که به صورت محافظ یا پیمانکار امنیتی به کار گرفته می شوند. برای حفاظت از «هلال نفتی» – ساحل خلیج سرت-، که اکثر پایانه های نفتی در آن قرار دارد، مارشال حفتر توانسته روی حمایت نیروهای سودانی، که هزینه آنها توسط امارات متحده عربی تأمین می شود، حساب کند. به طور رسمی، اینها مأموران امنیتی برای حفظ تأسیسات نفتی هستند. درواقع، نیروهای نایب ژنرال محمد حمدان دقلو، موسوم به « حمیدتی » (در گویش عرب سودانی به معنای حامی من)، که برخی از آنها در دارفور جنگیده اند، بخش بزرگی از نیروهای مارشال در تهاجم نظامی به سوی غرب و جنوب کشور را تشکیل می دهند.

نبرد اینترنتی

روسیه هم تأمین کننده دیگر عوامل مسلح درخدمت «ارتش ملی لیبی» (َANL) است. در ماه آوریل، کارشناسان مأمور از سوی سازمان ملل متحد گزارشی به شورای امنیت ارائه کردند که در آن بر حضور تعداد زیادی از موسسات امنیتی روسیه در عرصه عملیاتی لیبی تأکید شده بود (۴). یکی از این موسسات، «روسکی سیستم بزوپاسنوستی» (RSB) است که به آقای اولگ کرینتسین، یک نظامی پیشین تعلق دارد. این موسسه که از سال ٢٠١۶ در در لیبی حضور داشته، کارش مین زدایی از تأسیسات نفتی و مناطقی است که از چنگ دولت مستقر در تریپولی درآورده شده است. این موسسه همچنین کار نگهداری تجهیزات هوایی دراختیار مارشال حفتر را نیز به عهده دارد. اما، گزارش سازمان ملل به ویژه بر نقش کارکنان شرکت واگنر تأکید دارد که به نظر کارشناسان تدوین کننده گزارش برآورد نیروهایش دشوار است و بین ٨٠٠ تا ١٢٠٠ تن در اختیار دارد. تعدادی از این نیروها در جنگ سوریه دخالت داشته و در کنار نیروهای سودانی و چادی، در حمله انجام شده در بهار سال ٢٠١٩ توسط «ارتش ملی لیبی» (ANL) برای تصرف تریپولی شرکت داشته اند.

بنابراین، چرا مارشال حفتر درحالی که این همه نیرو در اختیار داشته، پذیرفته که مزدوران در نبرد شرکت کنند و خطر بدگمانی بسیاری از مردم لیبی، که دلیل این کار را نمی فهمند، را برانگیزد ؟ یکی از کاربران اینترنتی مصراته در فیسبوک نوشته است: «آیا باید به مسیحیان پول پرداخت شود تا لیبیایی ها را بکشند» ؟ به نظر جلال هرشائویی، پژوهشگر انستیتو کلینگندیل(Clingendaele) در لاهه، این نشان می دهد که مارشال از فرسایش انگیزه های نیروهایش آگاه است: «مردن در صدها کیلومتری خانه برای تصرف تریپولی، چندان اشتیاقی در سربازان اهل بنغازی برنمی انگیزد و به این خاطر است که نیروهای دولت توافق ملی به شدت مقاومت کردند. مزدوران به مارشال حفتر امکان دادند که با ازدست دادن اتحاد با قبایلی که تحمل تلفات سنگین را در نیروهای خود نداشتند، ظاهر را حفظ کند». به علاوه، نخستین نبردها برای نیروهای شرکت واگنر ویرانگرانه بود و این شرکت روسی تنها در یک روز ۴٠ تن از عوامل خود را از دست داد. پس از آن، مزدوران موفق شدند ضدحمله نیروهای تریپولی را به تعویق بیندازند و مناطق رها شده را مین گذاری کنند. این راهبرد مانع از شکست کامل مارشال حفتر شد.

مشابه ترک شرکت واگنر در تریپولی، گروه «مشاور بین المللی دفاع سادات» است. این گروه در سال ٢٠١٢ توسط یک ژنرال پیشین ارتش ترکیه به نام عدنان تانریوردی – که یکی از نزدیکان رئیس جمهوری رجب طیب اردوغان است- تأسیس شده و با دستگاه های امنیتی آنکارا همکاری تنگاتنگ دارد. این موسسه با مشارکت فوزی بوکاتیف، رئیس پیشین گروه شهدای ١٧ فوریه، که یک نیروی قوی شبه نظامی است، در سقوط معمر قذافی نقش داشته و آموزش و ساماندهی جنگجویان «وارداتی» سوری توسط ترکیه در دسامبر ٢٠١٩ برای تقویت ارتش تریپولی را به عهده دارد. از جمله این نیروها، جنگجویان حیات تحریر الشام، گروه جهادگری است که توسط واشنگتن در فهرست سازمان های تروریستی قرارگرفته است. یکی از ناظرانی که به دقت درگیری را دنبال می کند، توضیح می دهد که: «مزد جنگجویان سوری توسط ترکیه پرداخت می شود و تأمین مالی نیروهای سودانی رودررو با آنها را ابوظبی به عهده دارد و این نیروها در درگیری ای نقش گوشت دم توپ را بازی می کنند که ربطی به آنها ندارد». از ماه ژوئن، اطلاعات منتشر شده – ولی تأئید نشده- توسط مطبوعات عرب نشان دهنده این است که نیروهای یمنی متعلق به حزب «الاصلاح» (اخوان المسلمین) که توسط ترکیه تجهیز شده اند نیز در لیبی حضور دارند. در سوی مقابل، برای تشدید وضعیتی که به حد کافی پیچیده است، مارشال حفتر در نیمه اول سال ٢٠٢٠ از نیروهای تقویتی صدها سرباز سوری که توسط رژیم بشار اسد به نشانه همبستگی برایش فرستاده شده بود، برخوردار شد.

مزدورانی که در درگیری لیبی دخالت دارند، اعم از این که توسط ترکیه، روسیه یا امارات متحده عربی مأمور باشند، تنها در عرصه کاربرد سلاح فعال نیستند. دانشگاه استانفورد نتیجه تحقیقی را منتشر کرده که نشان می دهد نبرد به عرصه اینترنت هم گسترش یافته و در آن موسسات خصوصی روسی، با کمک کارشناسان انفورماتیک مصری، شبکه مهمی از صفحات فیسبوکی و تارنماها را به نفع مارشال حفتر براه انداخته اند (۵). همچنین، این تحقیق نشان می دهد که روسیه تجهیز و مدرن سازی تلویزیون رسمی پیشین الجماهیریه – «صدای» واقعی قذافی در دوران حکومتش – را به عهده گرفته و استودیوهای آن به قاهره منتقل شده است.

دلیل دیگر وجود این مزدوری انفورماتیک، که به نظر نمی آید ترکیه هنوز به آن پرداخته باشد، بازداشت آقای ماکسیم شوگالی در ماه مه ٢٠١٩ توسط نیروهای امنیتی وابسته به دولت توافق ملی (GAN) است. آقای شوگالی، کارشناس سیاسی ای است که برای «بنیاد حفاظت از ارزش های ملی» در مسکو کار می کند و رسما برای مطالعه وضعیت انسانی، فرهنگی و سیاسی در لیبی حضور داشته است. درواقع، مقامات تریپولی به دلیل سوء ظن درمورد پیوندهایش با گروه واگنر و دخالتش در جنگ الکترونیک انجام شده به نفع مارشال حفتر تصمیم به بازداشت او گرفتند. بنابر اطلاعات دیگر، آقای شوگالی درنظر داشته برای ارتقاء وجهه آقای سیف الاسلام قذافی، فرزند دیکتاتور ساقط شده، چشم انداز یافتن یک راه حل سیاسی در درازمدت، درصورت عقب نشینی مارشال حفتر کار کند. لیبیایی ها، اعم از میدان جنگ یا عرصه اینترنت، به نظر نمی آید که نظرشان دراین مورد پرسیده شود.

١-مقاله « نسل جدیدی از سگهای جنگی در افریقا»، لوموند دیپلماتیک ، نوامبر ٢٠٠۴ https://ir.mondediplo.com/article446.html

٢- Francetvinfo.fr, 17 mai 2011.

٣- « Qui sont les mercenaires de Kadhafi ? », Europe 1, 1er mars 2011.

۴- « Libye : des mercenaires russes et des soldats syriens soutiennent le maréchal Haftar, selon l’ONU », France 24, 7 mai 2020.

۵- « Blurring the lines of media authenticity : Prigozhin-linked group funding Libyan broadcast media », Stanford Internet Observatory, 20 mars 2020.

منبع:https://ir.mondediplo.com