آب، پاشنه آشیل اعراب خلیج‌فارس
منطقه خلیج‌فارس یکی از پرجمعیت‌ترین مناطق دنیا به شمار می‌رود که از نظر زیست‌محیطی به شدت شکننده است. به همین دلیل، شاهد افزایش وابستگی این کشورها به تأسیسات آب شیرین‌کن برای تأمین آب آشامیدنی هستیم، اما این شرایط ریسک‌هایی را نیز در شرایط کنونی به ویژه با افزایش تنش‌ها میان ایران و ایالات متحده به دنبال دارد.
یک اتفاق تصادفی یا نیرد نظامی میان دو طرف ممکن است به نشت نفت یا مواد رادیواکتیو با ماندگاری بالا در آب‌های این منطقه منجر شود. چنین فاجعه‌ای می‌تواند زندگی میلیون‌ها نفر از ساکنان منطقه را تحت تأثیر قرار دهد.
دولت‌های خاورمیانه که با بحران کمبود منابع آب دست و پنجه نرم می‌کنند، باید راهبردهایی کارا برای مدیریت آب در دسترس و مقابله با کمبود آن بیندیشند. کمبود آب یک چالش جهانی است و اختلاف‌نظرها بر سر میادین مشترک آب، از نگرانی‌های کلیدی دولت‌ها و عوامل ایجاد اختلاف در بخش‌های زیادی از دنیا به شمار می‌رود.
خاورمیانه با دارا بودن ذخایر غنی هیدروکربوری در بخش آب با کمبود روبه‌رو است و تنها ۲ درصد از عرضه منابع آب تجدیدپذیر دنیا را در اختیار دارد. در این منطقه چند طرح عظیم آب شیرین‌کن با میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری ساخته شده و هر چند دیرهنگام راهبردهایی برای مدیریت بهتر این ذخایر محدود اجرا شده است.
نگاهی به تأسیسات آب شیرین‌کن
در این مجتمع‌ها، آب دریا با عبور پرفشار از صافی‌های ویژه و جدا شدن نمک و سایر مواد‌معدنی ناخواسته، به آب شیرین تبدیل می‌شود. از روش الکترولیز نیز برای تولید آب شیرین بهره برده می‌شود.
در هر دو این تکنیک‌ها، عموماً از آب دریا، آب‌های لب شور یا آب‌های سطحی برای خوراک تأسیسات استفاده می‌شود. در روش تصفیه غشایی نیز با اسمز معکوس، آب از صافی‌ها عبور کرده و مواد سنگین‌تر و نمک جدا می‌شود. در ادامه، مواد‌معدنی مفید به آن اضافه شده و در ادامه بسته‌بندی یا انتقال آن به شبکه مصرف انجام می‌شود.
در روش الکترولیز، یون‌ها (اتم‌ها یا ذرات باردار) با جریان الکتریکی در داخل آب، باعث جدا شدن ترکیبات ناخواسته می‌شود. در دهه‌های اخیر، تعداد آب شیرین‌کن‌ها در منطقه خلیج‌فارس افزایش قابل‌توجهی داشته است. دولت‌ها خواهان تأمین آب موردنیاز به صورت پایدار و ایمن هستند. هم‌اکنون در منطقه خلیج‌فارس بیشترین تعداد تأسیسات آب شیرین‌کن دنیا در حال فعالیت است. مجموع ظرفیت این واحدها ۱۱ میلیون متر مکعب در روز و برابر با نصف ظرفیت کل آب شیرین‌کن‌های فعال دنیاست.
کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس به ویژه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت، وابستگی زیادی به این تأسیسات برای تأمین آب آشامیدنی خود دارند. یک سوم تأسیسات شیرین‌سازی آب دنیا در این سه کشور قرار دارد. پیش‌بینی‌ها نشانگر آن است که نیاز این کشورها به آب شیرین در افق سال ۲۰۵۰ میلادی ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت. فراموش نکنید که این کشورها برای تأمین آب آشامیدنی موردنیاز به گزینه دیگری دسترسی ندارند.
مشخصات تأسیسات
در عربستان ۳۰ واحد شیرین‌سازی آب دریا وجود دارد. بیش از ۷۰ درصد آب آشامیدنی این کشور از این واحدها تأمین می‌شود. در امارات متحده عربی نیز ۷۰ مرکز شیرین‌سازی آب وجود داد که بیش از ۹۰ درصد آب آشامیدنی آنها را تأمین می‌کند. در کویت نیز شش واحد تصفیه آب وجود دارد که بیش از ۹۵ درصد آب مصرفی ساکنان این کشور از این طریق در اختیار مردم قرار می‌گیرد. قطر هم سه واحد بزرگ تصفیه آب دریا دارد که بیش از ۹۰ درصد آب آشامیدنی آنها را تأمین می‌کند.
در مجموع، نیمی از کل ظرفیت جهانی آب شیرین‌کن‌های دنیا در خاورمیانه قرار دارد. به دلیل وجود جغرافیای خشک و بیابانی، مقدار آب شیرین در این منطقه اندک بوده و میانگین بارش سالانه نیز پایین است. ذخایر زیرزمینی آب نیز به سرعت در حال کاهش هستند.
در شبه جزیره عربستان، کمبود آب بسیار جدی بوده و تنها راه تولید آب آشامیدنی در مقیاس بزرگ، ساخت تأسیسات آب شیرین‌کن است. ارزش بازار جهانی تأسیسات آب شیرین کن در سال ۲۰۲۵ میلادی از مرز ۲۶ میلیارد دلار فراتر خواهد رفت. افزایش تقاضا به دلیل رشد جمعیت و توسعه صنایع مختلف همراه با پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، مهم‌ترین دلیل افزایش نیاز به ساخت تأسیسات آب شیرین کن است.
با شرایط کنونی، می‌توان دریافت که در صورت توقف عملیات آب شیرین‌کن‌ها، این کشورها تنها برای چند روز می‌توانند از آب ذخیره شده استفاده کنند.
از سوی دیگر، این تأسیسات در برابر حملات نظامی، نشت نفت یا آلوده شده آب منطقه به شدت آسیب‌پذیر هستند، چراکه در این شرایط به سرعت شاهد توقف فعالیت آنها خواهیم بود؛ مثلاً در سال ۱۹۹۴ میلادی و پس از نشت نفت از نفتکش سیکی، در صورت ورود نفت به دریچه‌های استحصال آب دریا در فجیره ممکن بود یک فاجعه بزرگ رخ دهد. به همین ترتیب، در جولای سال ۱۹۹۷ میلادی، گازوئیل نشت کرده از یک بارج غرق شده در آب‌های شارجه از طریق آبگیر وارد تأسیسات آب ۵۰۰ هزار نفر شد. بدین ترتیب آب شهروندان شارجه به مدت یک روز قطع شد.
آسیب‌پذیری این تأسیسات علاوه بر جنبه امنیتی، از ویژگی انسانی نیز برخوردار است. آب آشامیدنی پایگاه العدید قطر به‌عنوان بزرگ‌ترین پایگاه نظامیان امریکایی در خاورمیانه نیز با ۱۱ هزار نفر پرسنل از این تأسیسات تأمین می‌شود.
در صورت بالا گرفتن بحران کنونی منطقه خلیج‌فارس، امکان حمله به مراکز نظامی و مناطق زندگی شهروندان و بروز فجایع زیست‌محیطی وجود دارد. همه جنگ‌ها دارای پیامدهای انسانی و زیست‌محیطی بهت‌آوری بوده‌اند. همه جنگ‌ها وارد شرایطی شده‌اند که کنترل آن از دست جنگسالاران خارج شده است. این اتفاقات معمولاً غیرقابل پیش‌بینی و غیرقابل کنترل بوده است. پیروزی در هیچ جنگی آسان نیست و نباید به گفته‌های جنگسالاران در این زمینه اعتماد کرد.
هر چند وزیر امور خارجه امریکا در گفت‌وگو با سران امارات و عربستان از عدم تمایل کشورش به آغاز یک جنگ جدید سخن می‌گوید، اما خطر آغاز یک زدوخورد پیش‌بینی نشده یا اتفاقی به دلیل اشتباه طرفین وجود دارد.
در شرایط کنونی، تأمین هزینه‌های این رؤیارویی بر دوش رهبران امارات عربی متحده و عربستان است و آنان کم و بیش از ریسک اقدامات خود آگاه هستند. زندگی در سواحل خلیج‌فارس با تأمین آب پاک پیوند خورده است. تابستان داغ ۲۰۱۹ میلادی ممکن است با اتفاقات مختلفی همراه باشد، اما راهکارهای دیپلماتیک معمولاً کم‌هزینه‌ترین و اثربخش‌ترین راه‌حل‌ها هستند.
منبع:http://www.mizenaft.com
- برچسب ها: اعراب, اندیشکده, اندیشکده جریان, جریان, خلیج فارس
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
