اهداف سیاسی اقتصادی و فرهنگی ترکیه در افغانستان

گذشته نقش ترکیه در افغانستان

 حاکمان عثمانی ؛ علی رغم فاصله جغرافیایی ازافغانستان تا حدی نفوذ سیاسی درافغانستان داشتند . یکی ازعوامل تاثیر گذار بر افکار سید جمالدین افغانی که حرکتی روشنفکرانه در افغانستان براه انداخت ؛ الهام گیری وی از حکومت امپراتوری عثمانی و تحصیلات اش در آن جا بود . هم چنین ؛ محمود طرزی؛ پدر مطبوعات افغانستان ؛ که برای نخستین بار روزنامه ” سراج الاخبار” را منتشر ساخت؛ به ترجمه و انتشار آثار نویسندگان ترک در نشریه مذکور پرداخت و نیز  محی الدین انیس که اولین روز نامه افغانستان ” انیس” را منتشر ساخت ؛ از فضای آموزشی ؛ سیاسی و امکانات فنی و حمایت حکومت عثمانی بهره مند گردیدند.  احمد شاه بابا “ابدالی” نهایت تلاش خود را نمود تا با عثمانی رابطه دوستانه داشته باشد ، وی برای رفع کدورت ها و ایجاد رابطه دوستانه با عثمانی هیئتی را به همراه نامه ای به دربار عثمانی فرستاد؛ در نامه مذکور از پادشاه عثمانی تقاضا گردیده بود تا ضمن گسترش مناسبات ؛ در مکه معظمه برای حجاج افغانستانی یک کاروانسرا بسازد . دولت عثمانی نیز درخواست وی را  قبول می کند . مناسبات و روابط فی مابین  افغانستان وامپراطوری عثمانی درزمان ظهیرالدین محمد با بر آغازگردید.  اما بعد ها درزمان حکمروایی امیرعبدالرحمن خان ؛ نخستین سفارت افغانستان درقلمرو امپراطوری عثمانی ایجاد گردید. روابط رسمی فی مابین پادشاهی افغانستان و جمهوری ترکیه ؛ و نیز نخستین معاهدۀ دوستی افغانستان و ترکیه ؛ به سبب حمایت وپشتیبانی امان الله خان ؛ پادشاه افغانستان از  قیام مصطفی کمال آتاترک در ترکیه؛ طی اول مارچ ۱۹۲۱.م ؛ میان ژنرال محمد ولی خان دروازی سفیر فوق العاده افغانستان در مسکو  و هیئتی از  مجلس اعلای ملت ترکیه، به امضاءرسید و یک سال بعد به توشیح امان الله خان رسید . امضاء معاهده  دوستی مذکور سبب شد تا ترکیه پس ازاتحاد جماهیر شوروی سابق؛ دومین کشوری باشد که استقلال افغانستان را برسمیت بشناسد. (افغانستان نیز نخستین کشوری بود که استقلال جمهوری کشور ترکیه به رهبری آتاترک را برسمیت شناخت) آتاترک در ۲۹ جون ۱۹۲۱ ؛ بدست خودپرچم افغانستان را برفراز سفارت افغانستان در آنکارا ؛ رسما برافراشت. پس از افتتاح سفارت جمهوری ترکیه در کابل ؛ بیمارستان” علی آباد ” کابل ؛ به نشانه حس نیت ؛ به نام ” آتاتورک ” نامگذاری گردید. طی بازدید امان الله خان از ترکیه و دیدار با آتاترک در ۲۵ می ۱۹۲۸ ؛ معاهده دوستی مذکور تجدید و ترویج یافت .  

نقش ترکیه در تحولات اخیر افغانستان

 پس از فروپاشی رژیم طالبان ؛ اسماعیل جم ؛ وزیر امور خارجه جمهوری ترکیه؛ نخستین وزیرامور خارجه یک کشورخارجی بود که درسال ۱۳۸۰؛ جهت بازگشایی مجدد سفارت ترکیه به کابل سفر کرد. با آغاز فعالیت حکومت موقت افغانستان، ترکیه درائتلاف ضدتروریزم ؛ تعداد ۱۳۱۳؛ تن از نیروهای نظامی خود را درچارچوب نیروهای ” آیساف ” به کابل اعزام کرد. هم چنین در سال ۲۰۰۲ .م نیز یک دوره؛ فرماندهی نیروی آیساف را بعهده گرفت. سفر وزیر امور خارجه وقت افغانستان به ترکیه ؛ جهت مذاکره با مسئولین ترکیه؛ شرکت در اجلاس وزیران امور خارجه کشورهای عضوOIC   طی مورخ ۱۲ فوریه  ۲۰۰۲ ،م ؛ سفر حامدکرزی و هیئت همراه به ترکیه جهت ملاقات و مذاکره در تاریخ ۴/۴/۲۰۰۲ ، بازدید حامدکرزی و هیئت همراه از ترکیه درمورخ ۱۵ اکتبر ۲۰۰۲ ؛ شرکت در نشست سران کشورهای عضوECO  درشهراستانبول، و.هم چنین سفر های متقابل ؛ ملاقات ها و مذاکرات هیئت های بلندمرتبه دو کشور طی زمان های مختلف؛ سبب شد تا موافقت نامه های جدیدی درعرصه های مختلف : اقتصادی؛ فرهنگی، نظامی، علمی ، فنی، وآموزشی میان دوکشور به امضاء برسد، از جمله :موافقت نامه ترانزیتی وتجاری درسال ۱۳۸۳؛ موافقت نامه حمایت۹/۱ میلیون دلاری ترکیه درچهارچوب تعهدات کنفرانس توکیو ؛ کمک ۵ میلیون دلاری ترکیه در کنفرانس برلین، موافقت نامه اعطاء کمک یکصدمیلیون دلاری ترکیه درکنفرانس پاریس، امضاءموافقت نامه تشویق وحمایت متقابل سرمایه گذاری میان دوکشور در مورخ  ۲۹/۷/۱۳۸۱ ،موافقت نامه علمی، فنی، وآموزشی درزمینه های  نظامی در تاریخ ۲/۷/۱۳۸۱ ، اعطای کمک به مبلغ ۴۳۰۶۶۲  دلار جهت راه اندازی ارتش ملی افغانستان، تفاهم نامه  پرداخت مبلغ  ۱۰۰۰۰۰ دلار به صندوق اضطراری حکومت موقت افغانستان ، تفاهم نامه  تقبل هزینه مصارف  ۴۲۵۰۰۰ دلاری  درچارچوب نیروی آیساف، امضای پروتکل همکاری تکنیکی ، علمی، واقتصادی درعرصه های کشاورزی ؛ در چهارچوب مصوبات دومین اجلاس وزیران زراعت سازمان  ECO دردسامبر۲۰۰۴ ، امضای تفاهمنامه همکاری دربخش معادن وصنایع طی تاریخ ۱/۱۲/۱۳۸۹، هم چنین برگزاری اجلاس های سه جانبه میان ترکیه- افغانستان -پاکستان از سال ۲۰۰۷ .م تاکنون، برگزاری سه نشست بین المللی با موضوع بررسی مشکلات افغانستان ؛ طی سال  ۲۰۱۰ .م در ترکیه ؛ برگزاری چهارمین نشست سه جانبه ترکیه- افغانستان – پاکستان در استانبول ؛ برگزاری نشست استانبول در زمینه دوستی و همکاری در قلب آسیا، برگزاری نشست غیر رسمی وزرای دفاع ناتو در استانبول با محوریت موضوع افغانستان، برگزاری چهارمین کنفرانس همکاری اقتصادی منطقه ای در افغانستان طی دوم – سوم نوامبر ۲۰۱۰ در استانبول ؛  برگزاری نودمین سالگرد برقراری روابط ترکیه و افغانستان در اول مارس ۲۰۱۱ و سفر اخیر محمد اشرف غنی ؛ رئیس جمهور و هیئت عالیرتبه افغانستانی به ترکیه ( 02/10/1394 – استانبول) ؛ نشان دهنده بهبود قابل توجه و بسط مناسبات ترکیه و افغانستان طی سال های اخیر و حاکی از توجه ویژه آنکاراجهت ایفای نقش درافغانستان است. 

اهداف ژئوپلتیکی  و سیاسی ترکیه در افغانستان

اهمیت افغانستان برای ترکیه در مرحله نخست  به دلیل شرایط ژئوپلیتیک این کشور است. نکته دوم ؛ ظرفیت های اقتصادی جمعیت سی و اندی میلیونی افغانستان است که با توجه به سیاست های ا قتصادی ترکیه،‌ این کشور نمی تواند آن را نادیده بگیرد.  ضمن آن که نگاه ترکیه به افغانستان را باید با توجه به حضور نیروهای ترکیه در قالب نیروهای ناتو که در افغانستان حضور دارند،‌ مورد بررسی قرار داد. مسلما ترکیه تمایل دارد با حضور سیاسی در افغانستان  پشتوانه خوبی برای نیروهای نظامی خود در این منطقه داشته باشد. هم چنین در توضیح ا نگیزه ترکیه برای حضور در افغانستان ، باید به این سیاست کلی اشاره کرد که کشورها معمولا دایره ای را ورای همسایگان خود تعریف می کنند و تلاش می کنند که به فضایی که در پشت همسایگان خود قرار می گیرند توجه کنند. ترکیه هم از این قاعده مستثنی نیست. افغانستان پشت ج.ا.ایران قرار دارد. از این رو آنکارا در طول چند دهه اخیر روابط خوبی با کابل  برقرار کرده است. نکته مهم دیگر این است که از آنجایی که ترکیه با این کشور همسایه نیست، زمینه های اختلاف ارضی هم ندارند. سفرهای متقابل اردوعان ؛ کرزی و نیز سفر اخیر اشرف غنی به ترکیه  تجلی اهداف منطقه ای ترکیه و تحقق برنامه هایش در افغانستان است. 

اهداف اقتصادی ترکیه در افغانستان

 جمهوری ترکیه می کوشد در کنار تحقق اهداف سیاسی خود به اهداف اقتصادی نیز دست یابد. از این رو به نظر می رسد که ترکیه در حاشیه مذاکرات سه جانبه اش با پاکستان و افغانستان درصدد است که مذاکرات تجاری نیز با این کشورها داشته باشد. چراکه از این طریق ترکیه می تواند راه ورودی دیگری برای نفوذ در افغانستان و پاکستان بیابد. مسیر ترانزیتی  «راه لاجورد»درحقیقت یکی از پروژه‌های ترانزیتی است که افغانستان را از مسیر ترکمنستان، دریای خزر، آذربایجان، گرجستان و در نهایت ترکیه، به دریای مدیترانه و اروپا متصل می‌کند. این راه ؛ یک مسیر باستانی است که سنگ لاجورد بدخشان از طریق آن به اروپا منتقل می‌شد ودر حال حاضر شاید بتوان آن را به عنوان جزئی از پروژه احیای جاده ابریشم دانست. در حالی که طرح های عبور منابع  نفت و گاز جمهوری آذربایجان از زیر بستر دریای خزر و انتقال به ترکیه و اروپا مد نظر است ؛ ترکیه از متحدان کلیدی آمریکا  و ناتو محسوب می گردد و با جمهوری آذربایجان نیز هم سو است ؛ از این روی سعی دارد با نفوذ در منطقه و هم سو یی بیشتر افغانستان با غرب ؛ در راستای  اهداف و منافع اقتصادی خود گام بردارد. برگزاری نشست استانبول برای بازسازی افغانستان ؛ در واقع زمینه سازی برای نفوذ سیاسی ترکیه و تحقق برنامه های اقتصادی اش است . 

اهداف فرهنگی ترکیه در افغانستان

اشاعه پان تورکیسم

 ترکیه سعی دارد با استفاده از ویژگی های نژادی و زبانی مشترک بین مردمان منطقه آسیای میانه، نوعی وحدت سیاسی را در این منطقه حادث نماید  که البته در راستای منافع ترکیه و برای قدرت بخشیدن هرچه بیشتر به ترکیه است. این سیاست در افغانستان هم با جدیت تمام تعقیب شده است. افغانستان سرزمین اقوامی هم چون تاجیک ها، پشتون ها، هزاره ها، ازبک ها، قزلباش ها، نورستانی ها و ترکمن ها ا ست. در بین این اقوام مختلف، ازبک ها؛ هزاره ها، قزل باش ها و ترکمن ها، ریشه نژادی ترک دارند . ترکیه در این راستا ؛ حمایت از فعالیت های ” جنبش جوانان افغانستان” را یکی از برنامه های نفوذ فرهنگی در بین ترک زبانان ازبک و ترکمن ساکن افغانستان؛ مد نظر قرار داده است . جنبش مذکور مستقیما  توسط دوستم بنیاد گذاشته شده و ارتباط و همکاری تنگاتنگی با  جنبش ملی اسلامی شمال دارد و خود را یک نهضت فرهنگی و اجتماعی می‌خواند.  انان نشریه‌ای را نیز در کابل تحت عنوان « گنچلر ” ( جوانان ) به منظور تقویت فرهنگ ازبک  ها منتشر می کنند و نیز برای اعضای محتاج و فقیرخود بسته های تغذیه ای تهیه می نمایند. دارای پنج مهمانخانه در شهرهای مختلف افغانستان است که دو مهمانخانه آن در کابل است.  با پرداخت ماهانه 3500  پول افغانی از اعضای متوسط‌الحال خود حمایت مالی می نمایند . هر سال حدود 100 بورسیه تحصیلی به اعضای این جنبش اختصاص می یابد که معمولا از سوی کشور ترکیه است  از دیگر برنامه های جنبش مذکور برگزاری دوره‌های آموزشی برای جوانان  است. جنبش مذکور ؛ ازبک‌ها را از تمام افغانستان جذب می‌نماید. محور گفتمان آنان ؛ مسائل ذی ربط با  حقوق و فرهنگ ازبک‌ها ؛ ناسیونالیستی ترکی است. آنان بطور غیر مستقیم مورد حمایت های همه جانبه ترکیه قرار دارند. 

ترویج تحولات اصلاح طلبانه غرب گرا در افغانستان 

ترکیه؛ تحت عنوان مبارزه با افراط گرایی و خشونت ؛ طی حمایت از فعالیت های سمن های ( سازمان های مردم نهاد ) فرهنگی ؛ هنری ؛  آموزشی ؛ رسانه ای ؛ اجتماعی ؛ بومی طرفدار غرب گرایی ؛ هم سو ؛به اشاعه برنامه های فرهنگی اش می پردازد. 

تاثیر گذاری بر  نیروی انسانی 

 از طریق نفوذ در سیستم آموزشی ؛ افزایش فعالیت مدارس زنجیره ای ”  افغان ترک ”  به پرورش و تربیت نسل آتی ؛ مسئولین هم سو با ترکیه می پردازد.

منبع:https://iiwfs.com/