محمود عباس و توقف همکاری با رژیم صهیونیستی؛ دلایل و چشم‌‌انداز

طی روزهای اخیر، رژیم صهیونیستی با حمله به برخی منازل مسکونی در قدس شرقی، موجی از واکنش‌های اعتراض‌آمیز را برانگیخته است. در میان فلسطینیان اما به نظر‌ می‌رسد غیرمنتظره‌ترین موضع، از آنِ محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین بود. عباس در اعتراض به این اقدام اسرائیل و هم‌چنین در فضایی کلی‌تر، در اعتراض به رویکرد آمریکا و متحدانش برای اجرای معامله قرن، از توقف اجرای تمامی توافقات میان فلسطین و رژیم صهیونیستی خبر داد. این موضع، با استقبال گروه‌های مقاومت در فلسطین همراه شد و حماس با آرزوی واقعی بودن این موضع، از پایان تحریم غزه از سوی تشکیلات به‌عنوان نشانه‌ای برای واقعی بودن مواضع عباس یاد کرد. در بیانیه حماس آمده است که «اعلام توقف پایبندی تشکیلات خودگردان به توافقنامه‌های امضا شده با رژیم صهیونیستی همسو با نیازهای مرحله دشوار کنونی است که مسئله فلسطین با آن مواجه است. نیاز و خواسته کنونی ملت فلسطین، پیاده کردن عملی این تصمیمات و اتخاذ برنامه‌هایی ملی با اعلام فوری تشکیل دولت وحدت ملی، توقف همکاری امنیتی با دشمن صهیونیستی و آزادی تمامی بازداشت شدگان سیاسی است.» نافذ عزام، عضو دفتر سیاسی جهاد اسلامی نیز این تصمیم عباس را مثبت خواند و گفت مهم‌تر از همه اجرای عملی این تصمیم است. بنابراین این سوالات مطرح می شود که دلایل مواضع اخیر و چرخش محمود عباس چیست؟ آیا این مواضع واقعی است؟ و اگر واقعی است آیا با توجه به این می توان شکل‌گیری آشتی ملی میان فلسطینیان را انتظار داشت؟ این مقاله به دنبال یافتن پاسخ هایی برای این سوالات است.

عدم رعایت مداوم تعهدات توسط اسرائیل، همزمان با موج اعتراضات مردمی در سال ۲۰۱۱ در کشورهای عربی، محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان را متقاعد کرد که مذاکرات صلح با اسرائیل را رها کند

ماهیت تشکیلات خودگردان

تشکیلات خودگردان در سال۱۹۹۴ پس از توافق غزه – اریحا و در نتیجه توافقات ۱۹۹۳ اسلو بین سازمان آزادی‌بخش فلسطین(ساف) و اسرائیل ایجاد شد و کنترل غزه و مناطقی از کرانه باختری را عهده دار شد. در پیمان اسلو، ساف اسرائیل را به رسمیت شناخت و کاربرد خشونت را محکوم کرد و اسرائیل نیز ساف را به عنوان نماینده قانونی مردم فلسطینی به رسمیت شناخت. مسائلی چون وضعیت قدس، آوارگان فلسطینی، شهرک‌های اسرائیلی، مسائل امنیتی و تعیین مرزها بایستی در توافق دائمی حل‌وفصل می‌شدند. قرار بر این بود که پیمان اسلو فقط برای یک دوره پنج ساله اعتبار داشته باشد و سپس جای خود را به یک توافق دائمی بدهد. این پیمان حکومت خودگردان فلسطین را به عنوان یک نهاد اداری موقت تاسیس کرد که می‌بایست بعد از اتمام مذاکرات، دولت حاکمه فلسطینی جایگزین آن شود؛ (۱) اما راه‌حل نهایی هنوز بدست نیامده است.

مسولیت‌های اداری واگذار شده به تشکیلات محدود به موضوعات مدنی و امنیت داخلی بود و شامل امنیت خارجی و امور خارجی نمی‌شد. کنترل انحصاری مسائل امنیتی و غیرنظامی در مناطق شهری (منطقه الف) و تنها کنترل غیرنظامی بر مناطق روستایی فلسطین (منطقه ب) به تشکیلات خودگردان واگذار شد. باقی مانده اراضی (منطقه ج) شامل شهرک‌های اسرائیلی، منطقه دره اردن، و جاده های عبوری بین سکونتگاه‌های فلسطینی تحت کنترل اسرائیل باقی ماند. قدس شرقی نیز از توافقات حذف شد. در مذاکرات بعدی تشکیلات خودگردان کنترل برخی مناطق دیگر را بدست آورد اما طی انتفاضه دوم ارتش اسرائیل چندین منطقه استراتژیک را دوباره تحت کنترل گرفت. در سال ۲۰۰۵ اسرائیل از نوار غزه عقب‌نشینی کرد و کنترل کل نوار غزه بدست تشکیلات افتاد اما اسرائیل به کنترل گذرگاه ها، فضای هوایی و آبهای ساحلی آن ادامه می دهد. در سال ۲۰۰۶ حماس در انتخابات فلسطین، حزب حاکم یعنی فتح را شکست داد اما درگیری‌های متعاقب بین دو حزب منجر به تاسیس دو دولت جداگانه، حماس در غزه و تشکیلات خودگردان تحت رهبری فتح در مناطق کرانه باختری شد که این وضعیت تاکنون ادامه دارد. (۲)

سابقه محمود عباس و همکاری ها با اسرائیل

محمود عباس از سال ۲۰۰۵ و پس از مرگ یاسر عرفات رهبر سابق تشکیلات خودگردان، به عنوان رئیس این تشکیلات انتخاب شد. دوره ریاست عباس رسماً در سال ۲۰۰۹ منقضی شد و به صورت موقت در آن سال توسط سازمان آزادی بخش فلسطین(ساف) ادامه پیدا کرد. از آن زمان تاکنون، فلسطین به دلیل شکاف پایدار بین فتح و حماس نتوانسته است انتخابات ریاستی و پارلمانی برگزار کند. عباس نیز تاکنون نه تنها در مقابل استعفا دادن مقاومت کرده است بلکه در برابر انتصاب یک معاون و تعیین کردن مسیری روشن برای جانشینی نیز مقاومت کرده است. (۳)

در سال‌های اخیر محمود عباس چندین بار تهدید به قطع چنین همکاری‌هایی کرده بود. در سال ۲۰۱۵ نیز کمیته اجرایی تشکیلات خودگردان با توجه به عدم وفاداری اسرائیل به تعهداتش طبق موافقت‌های امضاء شده، به نفع تعلیق همکاری امنیتی با اسرائیل رأی داد؛ اما این تصمیم هیچگاه عملی نشد

همکاری تنگاتنگ محمود عباس با رژیم صهیونیستی شکاف عمیقی میان تشکیلات خودگردان و جنبش‌های مبارز فلسطینی به وجود آورد و رژیم صهیونیستی به خوبی از اختلافات آنها استفاده کرد.(۴) پراکندگی سرزمین‌های تحت کنترل تشکیلات خودگردان و احاطه شدن در مناطق تحت کنترل اسرائیل نیز باعث شده است تا ساختار اداری تشکیلات خودگردان به یک سری دفاتر ضعیف تبدیل شود که برای رفع اساسی‌ترین نیازهای شهروندان فلسطینی مثل برق به همکاری با اسرائیل نیاز دارد. بنابراین توافق‌هایی در جهت همکاری میان دو طرف شامل همکار امنیتی شکل گرفته است. در جریان این همکاری، تشکیلات خودگردان تلاش می‌کند جلوی هرگونه اقدام امنیتی از سوی سایر گروه های فلسطینی علیه اسرائیل را بگیرد. (۵)

با این حال، عدم رعایت مداوم تعهدات توسط اسرائیل، همزمان با موج اعتراضات مردمی در سال ۲۰۱۱ در کشورهای عربی، محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان را متقاعد کرد که مذاکرات صلح با اسرائیل را رها کند و بر کسب شناسایی دولت فلسطین توسط سازمان ملل و مصالحه با حماس تمرکز کند؛ البته همکاری با رژیم صهیونیستی را نیز ادامه داد. اگرچه تلاش‌های محمود عباس برای شناسایی کشور مستقل فلسطینی ناموفق بود اما سازمان ملل در سال ۲۰۱۲ وضعیت فلسطین را به دولت ناظر تغییر داد. (۶)

در سال‌های اخیر محمود عباس چندین بار تهدید به قطع چنین همکاری‌هایی کرده بود. (۷) (۸) در سال ۲۰۱۵ نیز کمیته اجرایی تشکیلات خودگردان با توجه به عدم وفاداری اسرائیل به تعهداتش طبق موافقت‌های امضاء شده، به نفع تعلیق همکاری امنیتی با اسرائیل رأی داد؛ (۹) اما این تصمیم هیچگاه عملی نشد.

چرایی موضع اخیر

با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا و حرکت او در مسیر مورد دلخواه رژیم صهیونیستی با اقداماتی همچون به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت این رژیم، اسرائیل فشار به فلسطینی‌ها را بیشتر کرد؛ اما محمود عباس همچنان به همکاری امنیتی با اسرائیل ادامه داد و با این اظهارنظر که در ۹۹ درصد مسائل با شین بت توافق نظر دارد مشکل اصلی را شخص نتانیاهو اعلام کرد. اما شایعات درباره طرح صلح ترامپ و امکان حذف بحث کشور مستقل فلسطین در این طرح، تشکیلات خودگردان را با مشکلی جدی روبرو کرده است. علاوه بر این اسرائیل قانونی را به تصویب و اجرا درآورده است که به درآمد تشکیلات خودگردان ضربه‌ای سنگین وارد کرد. بر اساس توافق اسلو، مالیات سرزمین‌های فلسطینی توسط دولت اسرائیل جمع می‌شود و به تشکیلات خودگردان تحویل داده می‌شود. بر اساس قانون جدید که از فوریه سال ۲۰۱۹ اجرایی شد، اسرائیل بخشی از این مالیات را که تشکیلات خودگردان از آن برای حمایت‌های اجتماعی از خانواده‌های زندانیان فلسطینی استفاده می‌کند، از مجموع رقم می‌کاهد و به فلسطین تحویل نمی‌دهد. این رقم شامل ده‌ها میلیون دلار است و محمود عباس بارها این قانون را عبور اسرائیل از خط قرمز فلسطینی‌ها توصیف کرده بود. او در زمان تصویب این قانون در پارلمان اسرائیل هم تهدید کرده بود که اگر این قانون اجرا شود، توافق‌ها را لغو می‌کند. قانون اجرا شد و برای چندمین بار محمود عباس تهدیدش را عملی نکرد. (۱۰)

اما اکنون در پی تخریب یکصد منزل مسکونی متعلق به فلسطینیان ساکن شهر صور باهر در اطراف بیت المقدس که جزء منطقه الف است و طبق توافق اسلو کنترل امنیتی و اداری آن با تشکیلات خودگردان است، محمود عباس به تعلیق همه توافقات امضاء شده با اسرائیل و تشکیل کمیته ای برای اجرایی کردن این تصمیم خبر داد. این ساختمان‌ها دارای مجوز ساخت توسط تشکیلات خودگردان بود؛ اما اسرائیل ادعا کرد که این منازل به دیوار امنیتی کرانه باختری بسیار نزدیک بوده اند. (۱۱)

در واقع محمود عباس و جنبش فتح پس از سال‌ها همکاری با رژیم صهیونیستی انگار سرانجام به این نتیجه رسیده اند که ادامه همکاری، ممکن است اشغال کامل کرانه باختری توسط اسرائیل را در پی داشته باشد

فیصل ابوشهلا از اعضای فتح دلیل این تصمیم عباس را عدم پایبندی اسرائیل به توافقات امضاء شده شامل توافق اسلو، توافق پاریس و توافق گذرگاه‌ها اعلام کرد. (۱۲) مصطفی برغوثی دبیرکل جبهه مردمی برای آزادی فلسطین در خصوص این تصمیم می گوید: «اجرای این تصمیم به معنای باز کردن مسیر راهبردی-ملی فلسطینی جدیدی است که در مقابله با انضمام فعلی کرانه باختری به اسرائیل در پیش گرفته شده و در تخریب «وادی‌الحمص» (در جنوب قدس) تجلی پیدا کرده است.» (۱۳) صالح رافت عضو کمیته اجرایی سازمان آزادی بخش فلسطین با اعلام خبر برگزاری جلسه کمیته تعیین شده برای اجرای تصمیم مذکور در ۱۲ مرداد، هدف دولت نتانیاهو را از بین بردن راه حل دو کشور و تثبیت اشغال اسرائیل در سراسر کرانه باختری با حمایت دولت ترامپ ذکر می‌کند که بر این اساس هر روز حملات به تخریب خانه ها و مصادره زمین و ساخت واحدهای جدید تسویه حساب صورت می گیرد.(۱۴) در واقع محمود عباس و جنبش فتح پس از سال‌ها همکاری با رژیم صهیونیستی انگار سرانجام به این نتیجه رسیده اند که ادامه همکاری، ممکن است اشغال کامل کرانه باختری توسط اسرائیل را در پی داشته باشد.

نکته‌ی دیگری که ممکن است در این موضع محمود عباس بی‌تاثیر نباشد تلاش اسرائیل و امریکا برای تعیین جانشین برای او است. اسرائیل با اقدامات خصمانه متعدد شامل بلوکه کردن درآمدهای مالیاتی تشکیلات خودگردان، به صورت فعال دنبال بی‌ثبات کردن آن بوده است. این اقدامات در کنار قطع کمک‌های مالی آمریکا، تشکیلات خودگردان را تحت فشار شدید مالی قرار داده است. فشار سخت واشنگتن و دسیسه‌های اسرائیلی در کنار وضعیت سلامت محمود عباس و همچنین نارضایتی‌های فزاینده از او در کرانه باختری که باعث چندین تظاهرات خیابانی شد بحث جانشینی او را داغ کرده است و چندین نفر از جمله جبریل رجوب و ماجد فرج به عنوان کاندیدای جانشینی او مطرح شده اند.

اگرچه امریکا ارتباط مستقیمی با این کاندیداها نگرفته است ولی با برخی از چهره‌های برجسته فلسطینی خارج از حلقه داخلی عباس ارتباط برقرار کرده است. طی دو سال گذشته جلساتی بین مقامات آمریکا و نمایندگان متعددی از نخبگان سیاسی و تجاری فلسطین وجود داشته است. اگرچه ممکن است هیچکدام از گزینه های مطرح شانسی برای جانشینی عباس نداشته باشند، آمریکا این گزینه ها را برای فشار بر تشکیلات خودگردان مفید می‌داند. علاوه بر این امریکا از رهبران فلسطین می خواهد طرح صلح با اسرائیل را بپذیرند و این که چه کسی جانشین عباس شود چندان برای آن اهمیتی ندارد. در اسرائیل نیز، برخی نه تنها دنبال تغییر محمود عباس هستند بلکه به فروپاشی کامل تشکیلات خودگردان امیدوارند. تعدادی از مقامات کنونی و سابق اسرائیل مکرراً توافقات اسلو را مرده اعلام کرده‌اند و گفته‌اند وقت آن است که فلسطینی‌ها شکست را بپذیرند و تقاضای دولت شدن را کنار بگذارند. راه‌حلی که آنها مطرح می کنند این است که قسمتهایی از کرانه باختری با جمعیت فلسطینی به اردن ضمیمه شود و از گونه ای خودمختاری اداری برخوردار باشد. در واقع مجموع دلایل فوق سبب شده است که محمود عباس به چنین تصمیمی برسد. (۱۵)

آیا موضع‌گیری عباس واقعی است؟

فیصل ابوشهلا عضو جنبش فتح با اعلام اینکه این تصمیم جدی است و تا زمانی که اسرائیل به تعهدات خود پایبند نباشد، ادامه دارد می گوید اما اگر اسرائیل پایبندی خود به تعهدات را نشان دهد، ما نیز موضع خود را خواهیم داشت، چرا که نمی‌خواهیم ملت فلسطین را به سمت انزوا بکشانیم.(۱۵) مصطفی برغوثی دبیرکل جنبش ابتکار ملی فلسطین نیز اهمیت این تصمیم را در جدی بودن برای اجرای آن ذکر می کند و با ذکر این که مهم اجرایی شدن آن است، می گوید اجرای این تصمیم به معنای باز کردن یک مسیر راهبردی-ملی جدید است که در مقابله با انضمام فعلی کرانه باختری به فلسطین اشغالی در پیش گرفته شده و در تخریب «وادی‌الحمص» (در جنوب قدس) تجلی پیدا کرده است. او می گوید نشانه‌هایی مبنی بر جدی بودن تصمیم دیده می‌شود. اول اینکه این تصمیم بویژه در زمینه هماهنگی امنیتی در موضع اجرایی شدن قرار دارد، دوم اینکه تلاش‌هایی برای متحد کردن فلسطینی‌ها تحت یک رهبری واحد ملی در چارچوب سازمان آزادیبخش فلسطین و پایان اختلافات دیده می‌شود.(۱۶)

نکتهی دیگری که ممکن است در این موضع محمود عباس بی‌تاثیر نباشد تلاش اسرائیل و امریکا برای تعیین جانشین برای او است. اسرائیل با اقدامات خصمانه متعدد شامل بلوکه کردن درآمدهای مالیاتی تشکیلات خودگردان، به صورت فعال دنبال بی‌ثبات کردن آن بوده است

اما دیدگاه غالب این است که تصمیم عباس هرگز عملی نمی‌شود. رسانه‌های رژیم صهیونیستی تصمیم محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین برای تعلیق اجرای توافقنامه‌های امضا شده با این رژیم را فقط تصمیمی روی کاغذ توصیف کرده‌اند که عملی نخواهد شد. یکی از اعضای جنبش فتح نیز در این باره می‌گوید: «درگذشته آنها حداقل ۸ کمیته برای بررسی راه‌های پایان دادن به توافقات با اسرائیل تشکیل داده‌اند. ما هرگز درباره یافته‌ها و نتایج این کمیته‌ها چیزی نشنیدیم. به همین دلیل پیدا کردن یک فلسطینی که اعلامیه عباس را جدی بگیرد سخت است.» در واقع بسیاری از فلسطینی‌ها تصمیم عباس را تلاشی برای دفع انتقادات فزاینده از رهبران فلسطینی به دلیل شکست در اتخاذ اقدامات محکم در پاسخ به سیاست‌های امریکا و اسرائیل می‌بینند. محمود عباس در استفاده از کلمات مراقب بوده است. او از لغو توافقات حرفی نزده است بلکه می‌گوید تا زمانی که اسرائیل به این توافقات پایبند نباشد فلسطینی‌ها هم همین کار را خواهند کرد. برخی نیز این تصمیم عباس را یک تهدید پوچ توصیف کردند؛ چون چنین تصمیمی در عمل منجر برچیده شدن تشکیلات خودگردان می شود. (۱۷)

بر همین اساس غالب گروه‌های سیاسی فلسطینی خواستار حرکت تشکیلات خودگردان در راستای عملی شدن این تصمیم شدند. موسی ابومرزوق از حماس در این خصوص گفت اعلامیه عباس نیازمند گام‌های سیاسی و اتحاد برای مقابله با تهدیداتی است که وحدت ملی و مصالحه را به خطر می‌اندازد. در بیانیه حماس در این خصوص نیز بر نیاز فوری به حرکت به سوی اقدامات عملی تاکید شده است. جبهه خلق برای آزادی فلسطین تصمیم عباس برای تعلیق اجرای توافقنامه های امضا شده با اشغالگران را گامی در مسیر درست دانست اما در عین حال تاکید کرد: این گام کافی نیست و باید با خروج کامل از توافقنامه سازش اسلو و همه تعهدات ناشی از آن تکمیل شود. خالد البطش عضو دفتر سیاسی جنبش جهاد اسلامی فلسطین نیز تصمیم محمود عباس را گامی در مسیر درست دانست اما در عین حال تاکید کرد که این تصمیم لازم است اجرایی شود و ازمحمود عباس و رهبری سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) می‌خواهد همه توافقنامه های امضا شده با اسرائیل را لغو کنند. (۱۸)

بسیاری از فلسطینی‌ها تصمیم عباس را تلاشی برای دفع انتقادات فزاینده از رهبران فلسطینی به دلیل شکست در اتخاذ اقدامات محکم در پاسخ به سیاست‌های امریکا و اسرائیل می‌بینند. محمود عباس در استفاده از کلمات مراقب بوده است. او از لغو توافقات حرفی نزده است بلکه می‌گوید تا زمانی که اسرائیل به این توافقات پایبند نباشد فلسطینی‌ها هم همین کار را خواهند کرد. برخی نیز این تصمیم عباس را یک تهدید پوچ توصیف کردند؛ چون چنین تصمیمی در عمل منجر برچیده شدن تشکیلات خودگردان می شود

نتیجه‌گیری

محمود عباس در اعتراض به تخریب منازل مسکونی فلسطینی ها از توقف توافقات با رژیم صهیونیستی خبر داد. دلایل متعددی را می توان برشمرد که در کنار تخریب منازل فلسطینی ها باعث شده است عباس به این تصمیم برسد: شایعات درباره طرح صلح ترامپ (معامله قرن) و امکان حذف بحث کشور مستقل فلسطین، بلوکه کردن درامدهای مالیاتی تشکیلات خودگردان توسط اسرائیل و در نهایت تلاش اسرائیل و امریکا برای تعیین جانشین برای او. این موضع عباس، با استقبال گروه‌های مقاومت در فلسطین همراه شد اما تردیدهای جدی در واقعی بودن آن وجود دارد و آنها خواستار اقدام عملی در این خصوص هستند. اتخاذ برنامه‌هایی ملی با اعلام فوری تشکیل دولت وحدت ملی، توقف همکاری امنیتی با دشمن صهیونیستی، آزادی تمامی بازداشت شدگان سیاسی و اتخاذ یک استراتژی مبتنی بر گزینه مقاومت برای حمایت از مردم فلسطین و مقابله با معامله قرن به عنوان شاخص‌های واقعی بودن این تصمیم ذکر شده است. با توجه به سابقه محمود عباس در اعلام چنین موضعی به نظر نمی‌رسد تغییری قابل توجه در رویکرد تشکیلات خودگردان بوجود آید؛ با این حال، باید منتظر تصمیم‌گیری کمیته‌ای که در این راستا تشکیل شده است ماند.

منابع

۱-The New York Times, “The Palestinian Authority”, no date, at: https://www.nytimes.com/topic/organization/the-palestinian-authority

۲-Wikipedia, “Palestinian National Authority”, no date, at: https://en.wikipedia.org/wiki/Palestinian_National_Authority

۳-Adnan Abu Amer, “Israel, the US, and the PA succession conundrum”, ۲۸ Jul 2019, At: https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/israel-pa-succession-conundrum-190726135016709.html

۴-حسن هانی زاده، «تشکیلات خودگردان و راهبرد مبارزاتی»، شنبه ۵ مرداد ۱۳۹۸، جام جم، قابل بازیابی در آدرس زیر:

https://www.magiran.com/article/3935187

۵-کیوان حسینی، «آخرین برگ محمود عباس؛ بازی مرگ و زندگی تشکیلات خودگردان فلسطینی»، بی بی سی، ۰۶ مرداد ۱۳۹۸، قابل بازیابی در آدرس زیر: http://www.bbc.com/persian/world-features-49140741

۶-The New York Times, “The Palestinian Authority”, no date, at: https://www.nytimes.com/topic/organization/the-palestinian-authority

۷-Elad Benari, “Abbas Threatens Israel Over Frozen Tax Revenues”, Arutz Sheva , 23/02/2015 , At:

http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/191689

۸-Dalit Halevi and Elad Benari, “Abbas Threatens to Cut Ties With Israel”, Arutz Sheva 14/10/2014, at:

http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/186131

۹-Elad Benari, “Abbas Threatens Israel Over Frozen Tax Revenues”, Arutz Sheva , 23/02/2015 , at:

http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/191689

۱۰-کیوان حسینی، «آخرین برگ محمود عباس؛ بازی مرگ و زندگی تشکیلات خودگردان فلسطینی»، بی بی سی، ۰۶ مرداد ۱۳۹۸، قابل بازیابی در آدرس زیر:

http://www.bbc.com/persian/world-features-49140741

۱۱-KHALED ABU TOAMEH, “PALESTINIANS SKEPTICAL ABOUT ABBAS’S MOVE TO ‘HALT’ AGREEMENTS WITH ISRAEL”, jpost, JULY 28, 2019, at: https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/Palestinians-skeptical-about-Abbass-move-to-halt-agreements-with-Israel-596921

۱۲-خبرگزاری تسنیم، «یک عضو فتح در گفتگو با تسنیم: چرایی توقف همکاری تشکیلات خودگردان با اسرائیل/ همه راه‌حل‌ها به شکست منجر شده است»، ۶ مرداد ۱۳۹۸، قابل بازیابی در آدرس زیر :

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/05/06/2063876/یک-عضو-فتح-در-گفتگو-با-تسنیم-چرایی-توقف-همکاری-تشکیلات-خودگردان-با-اسرائیل-همه-راه-حل-ها-به-شکست-منجر-شده-است

۱۳-مشرق، «پیامدهای لغو توافق‌های «عباس» با اسرائیل»، ۵ مرداد ۱۳۹۸، قابل بازیابی در ادرس زیر:

https://www.mashreghnews.ir/news/978815/پیامدهای-لغو-توافق-های-عباس-با-اسرائیل

۱۴-وکاله معا الاخباریه، اللجنه المکلفه بتنفیذ قرار الرئیس تجتمع لوضع الآلیات، ۰۳/۰۸/۲۰۱۹،
الرابط للوصول:

http://www.maannews.net/Content.aspx?id=991449

۱۵-Adnan Abu Amer, “Israel, the US, and the PA succession conundrum”, at: : 28 Jul 2019, https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/israel-pa-succession-conundrum-190726135016709.html

۱۶-مشرق، «پیامدهای لغو توافق‌های «عباس» با اسرائیل»، ۵ مرداد ۱۳۹۸، قابل بازیابی در ادرس زیر:

https://www.mashreghnews.ir/news/978815/پیامدهای-لغو-توافق-های-عباس-با-اسرائیل

۱۷-KHALED ABU TOAMEH, “PALESTINIANS SKEPTICAL ABOUT ABBAS’S MOVE TO ‘HALT’ AGREEMENTS WITH ISRAEL”, jpost, JULY 28, 2019, at: https://www.jpost.com/Arab-Israeli-Conflict/Palestinians-skeptical-about-Abbass-move-to-halt-agreements-with-Israel-596921

۱۸-خبرگزاری تسنیم، «آمادگی غزه برای راهپیمایی بازگشت با عنوان “پناهندگان لبنان”/ واکنش جهاد و جبهه خلق به تصمیم جدید ابومازن»، ۴ مرداد ۱۳۹۸، قابل بازیابی در آدرس زیر :

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/05/04/2062473/آمادگی-غزه-برای-راهپیمایی-بازگشت-با-عنوان-پناهندگان-لبنان-واکنش-جهاد-و-جبهه-خلق-به-تصمیم-جدید-ابومازن

منبع:http://tabyincenter.ir