رقابت خزنده میان ابوظبی و دوبی در عرصه سیاسی و اقتصادی

به موازات برجسته شدن مرزبندی‌های میان این دو امیرنشین، رقابت‌های ته‌نشین‌شده میان پایتخت سیاسی (ابوظبی) و اقتصادی (دوبی) امارات نیز به سطح سیاست و جامعه این کشور آمده است. تجلّی این رقابت‌ها ایست‌های بازرسی در بزرگراه‌هایی است که این دو شهر را به هم متصل می‌کند. دوبی به‌دلیل حسّاسیت و تأثیرپذیری بیشترش نسبت به بحران رکود اقتصادی، زودتر از ابوظبی به بازگشایی مراکز تجاری، هتل‌ها و اماکن تفریحی دست زده است، حال آنکه ابوظبی به‌دلیل در دست داشتن درآمدهای ناشی از صدور نفت محدودیت‌ها را همچنان حفظ کرده و همین موضوع سایه‌ای از اختلاف‌نظرها را بر سر امرای این دو شهر افکنده است.

روابط مالی میان ابوظبی و دوبی

در سال 2009، زمانی‌که بحران مالی، اقتصاد دوبی را به‌شدت تحت تاثیر قرار داد، ابوظبی با کمک 10 میلیارد دلاری به نجات این امیرنشین شتافت، اما برخی از تحلیلگران معتقدند بعید است چنین اقدامی با طولانی شدن بحران کرونا و آسیب‌های جدی آن بر اقتصاد دوبی مجدّدا تکرار شود؛ درعوض این‌بار ابوظبی تلاش خواهد کرد تا نفوذ اقتصادی خود را بر دوبی اِعمال کرده و بخشی از نبض اقتصادی-تجاری دوبی را به‌دست گیرد. همچنین برخی از تحلیلگران معتقدند ابوظبی و دوبی تلاش خواهند کرد برخی از نهادهای اقتصادی زائد را در هم دیگر ادغام کنند. اینکه دوبی به چه میزان کمک مالی نیاز خواهد داشت، پرسشی است که پاسخ آن چندان روشن نیست.

در اسنادی که در سپتامبر 2020 منتشر شده رقم بدهی دوبی 124 میلیارد درهم (حدود 34 میلیارد دلار) ذکر شده که چیزی در حدود 28 درصد تولید ناخالص داخلی است. در بحث از ادغام نهادهای اقتصادی و خدماتی امارات (میان ابوظبی و دوبی)، بیش از پیش سخن از ادغام خطوط هوایی این دو امیرنشین به میان آمده است. خط هوایی «الاتّحاد« و «فلای امارات» (fly Emirate) باید در هم ادغام شوند. فرودگاه‌های ابوظبی و دوبی نیز بیشتر از 131 کیلومتر فاصله ندارند و گفتنی است فرودگاه جدید دوبی که هم‌اکنون در حال احداث است، فاصله کمتری با فرودگاه ابوظبی دارد. خط هوای الاتّحاد در سال 2019 حدود 870 میلیون دلار ضرر کرد که پیش‌بینی می‌شود این رقم در پایان سال جاری بیشتر خواهد شد. از سوی دیگر این روند چندان آسان نیز نخواهد بود چراکه مدیران این خطوط هوایی به‌دلیل اعتباری که در سال‌های اخیر درمیان خطوط هوایی مطرح دنیا کسب کرده‌اند، تمایل چندانی به این کار ندارند.

اختلافات سیاسی میان ابوظبی و دوبی

از سوی دیگر به نظر می‌رسد با رخت بر بستن ویروس کرونا، تنها رقابت‌ها و تنش‌های بالقوه میان دوبی و ابوظبی به پشت صحنه باز می‌گردند نه آنکه کاملا مسائل فیمابین حل‌وفصل شوند. در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری ابوظبی در احداث پارک‌های ملی، بخش‌های تجاری و مالی و همچنین صنعت فیلم‌سازی، همه در رقابت با دوبی بوده است. همچنین سکّان‌داری ابوظبی در سیاست‌خارجی تأثیرات مستقیمی در حیات اقتصادی-تجاری دوبی خواهد داشت.

افزایش تنش‌ها با تهران و آنکارا در سال‌های اخیر و همچنین اعلام عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی که مسئولیت تصمیم‌گیری این موارد برعهده ابوظبی است، به‌مثابه شوکّی بر ساختمان اقصادی دوبی قلمداد می‌شود. اگر چنین رویه‌ای در سال‌های آینده ادامه یابد، دو امیرنشین بسیار متضرر خواهند شد چراکه در مطالعات توسعه، همسویی سیاست‌ اقتصادی و سیاست‌خارجی یک کشور پیش‌شرط تحرک و توسعه تلقی می‌شود؛ امری که باوجود سابقه خوب در امارات متحده عربی در آستانه تزلزل و زوال قرار گرفته است.

وجود اختلافات در سیاستگذاری برای کنترل و مهار شیوع ویروس کرونا در ابوظبی و دوبی را باید در پرتو تفاوت منطق مدیریتی این دو امیرنشین تحلیل و ارزیابی کرد. ابوظبی به‌عنوان پایتخت سیاسی امارات و تسلّط نسبی‌اش بر عایدات نفتی کشور، بیش از دوبی توان تحمل هزینه‌های ناشی از اجرای سیاست‌های قرنطینه را دارد؛ این در حالی است که دوبی از چنین توانی برخوردار نیست و تاکنون نیز به لحاظ اقتصادی متضرر شده است.

از سوی دیگر تصمیمات ابوظبی در عرصه سیاست خارجی می‌تواند تهدیدی بالقوه برای شریان‌های مالی-تجاری دوبی محسوب شود. به‌عنوان مثال با افزایش تنش‌های نظامی میان تهران و واشنگتن در خلیج فارس و انفجار در یک بندر در امارات، ابوظبی تلاش جدّی برای کاهش تنش‌ها انجام نداد و تلاش نمود ائتلاف خود را با ریاض بطور مستمر حفظ کند، این در حالی است که هزینه اقتصادی چنین تصمیمی از سوی ابوظبی و عدم اراده سیاسی‌اش برای کاهش تنش‌ها در منطقه را دوبی می‌پردازد.

گردشگری و میراث فرهنگی؛ راه ایجاد تنوع در اقتصاد نفتی

کشورهای حوزه خلیج فارس از طریق گسترش و تقویت بخش گردشگری به دنبال ایجاد تنوع در اقتصادهای وابسته به نفت خود هستند. به گزارش فایننشیال تایم، در عربستان سعودی آثار باستانی قدیمی که مدت­ها از دسترس جهانگردان خارجی دور بوده است؛ اکنون به عنوان مقصدی جذاب برای توریست های حرفه ای معرفی می شوند‌! پس از حدود دو سال بازسازی، در ماه اکتبر منطقه باستانی العلا در شمال غرب عربستان در استان مدینه و در نزدیکی مداین صالح به روی گردشگران خارجی گشوده شد.

مداین صالح یا حجر با سازه های سنگی یکی از مسیرهای رفت و آمد اصلی کاروان‌های بازرگانی بود. تاکنون در این منطقه، گورستانی بزرگ با بیش از ۱۰۰ آرامگاه پیدا شده است. در نزدیکی دادان، شهری به قدمت هزاره نخست قبل از میلاد در کنار سنگ نوشته های جبل عکمه مقصدی دیگر است که برای ورود گردشگران خارجی آماده می­شود. «تیم پاور» مشاور حوزه باستان شناسی معتقد است عربستان قصد دارد برای رسیدن به فرصت های جدید در بازارهای جهانی از شبه جزیره عربستان فراتر رود. به نظر او ریاض میخواهد مانند زمانی که مردم به مصر فکر می­کنند و تصویر اهرام ثلالثه به ذهن آنها خطور می­کند، چنین تصویر مثبتی از منطقه العلا در افکار عمومی ایجاد کند.

ظهور این حوزه چند میلیارد دلاری، دانشگاه ابوظبی را بر آن داشته است تا ظرفیت کارشناسی ارشد در گرایش میراث فرهنگی، توسعه و کار آفرینی ایجاد کند‌. تیم پاور معتقد است که این اقدام نشان دهنده نیازهای جدید در بازار است. محمد بن سلمان ولیعهد سعودی صنعت گردشگری و میراث فرهنگی‌ را به عنوان یکی از فرصت های مهم برای ایجاد تنوع در اقتصاد وابسته به نفت عربستان می داند.

 این ظرفیت جدید همچنین می­تواند به ایجاد هویت ملی مشترک برای جوانان در حال رشد سعودی کمک کند. حومه ریاض در شهر درعیه که به عنوان موطن اصلی و معنوی خاندان آل سعود شناخته می­شود که بخشی از پروژه ۱۷ میلیارد دلاری گردشگری به نام «دروازه درعیه» می باشد؛ تبدیل به یک مقصد گردشگری شده است.

                                                    نمایی از ماکت پروژه دروازه درعیه

                                                نمایی از ماکت پروژه دروازه درعیه

با وجود دعوت محمد بن سلمان از گردشگران خارجی، اما ما همچنان شاهد سرکوب مخالفان سیاسی همچون قتل روزنامه نگار معروف سعودی جمال خاشقچی و بازداشت فعالان حقوق زنان هستیم. مجموع این اقدامات مغایر با مبانی حقوق بشر می­تواند چهره پادشاهی سعودی را به عنوان دیکتاتوری بی رحم در افکار عمومی جامعه جهانی به نمایش بگذارد. این تضاد و کشمکش میان جریان اصلاحات و اقتدار گرایی می­تواند سبب مخدوش شدن چهره عربستان و منصرف کردن بازدید کنندگان احتمالی از سفر به این کشور شود.

عربستان سعودی پیشتر و در روز جمعه پنجم مهر با اعلام طرح جدیدی، درهای این کشور را به سوی گردشگران خارجی گشود. این کشور با اعلام مقررات جدید ویزا برای اتباع ۴۹ کشور و درخواست از شرکت‌های خارجی برای سرمایه گذاری در گردشگری قصد دارد سهم این صنعت در تولید ناخالص ملی کشور را تا سال ۲۰۳۰ به ۱۰ درصد افزایش دهد.

هنوز فهرست کشورهایی که اتباع آنها ویزای ترجیحی دریافت می کنند منتشر نشده ولی احمد الخطیب رییس اداره گردشگری سعودی گفت چین، ژاپن، اروپا و آمریکا از اهداف اصلی جلب توریست هستند. هدف این برنامه افزایش شمار گردشگران از ۴۰ میلیون در سال (رقم فعلی) به حدود ۱۰۰ میلیون تا سال ۲۰۳۰ و افزایش سهم گردشگری از ۳ به ۱۰ درصد تولید ناخالص ملی است. طبق این طرح حدود یک میلیون فرصت شغلی در صنعت گردشگری ایجاد خواهد شد.

حرکت به سمت گردشگری و میراث فرهنگی در دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز قابل مشاهده است. راس الخیمه به عنوان شمالی ترین نقطه امارات عربی متحده مدت زیادی است که به عنوان مکانی آفتابی و با مزیت سواحل دریایی منظره چشم نواز از امارات به نمایش می گذارد.

با شیوع پاندمی کرونا در سراسر جهان، راس الخیمه بیش از هر زمان دیگری به بازدید کنندگان محلی وابسته بوده است. از ماه ژانویه تا آگوست تعداد گردشگران خارجی حدود ۳۵٪ کاهش پیدا کرده است. در این دوران تنها ساکنان محلی امارات توانستند گوشه ای از غیبت بازدیدکنندگان خارجی را پر کنند. راکی فیلیپس مدیر اجرایی اداره توسعه و گردشگری راس الخیمه معتقد است که با گذشت زمان بیش از ۲۰٪ سهم گردشگری امارات را بخش فرهنگی تشکیل خواهد داد.

منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است