تحریم های سزار به تغییر حاکمیت اسد می انجامد؟

مسجد ایاصوفیه از سال 1934 تاکنون بعنوان موزه، محل مراجعه توریست ها و مسافران بوده است. در هفته جاری رجب طیب اردوغان خبر از بازگشایی این مسجد به روی نمازگزاران داده است. برپایی نماز جماعت در این مسجد و اعاده کاربری عبادی آن از جمله مطالبات دیرپای مذهبی ها و محافظه کاران ترکیه بوده است. حزب عدالت و توسعه در مقام حزبی که به مطالبات و خواست های محافظه کاران ترکیه جامه عمل پوشانیده، یکی از آخرین مطالبات آنان را نیز برآورده کرده است. این حرکت اردوغان را باید از یک سو در جهت تکمیل اعطای امتیازات مختلف به محافظه کاران و نیز از سویی دیگر در جهت تقویت احساسات ملی گرایانه در این کشور تحلیل کرد. اگر به مطالبات محافظه کاران و نیروهای مذهبی در عرصه سیاسی ترکیه توجه شود می توان پی برد که مطالباتی مانند رفع محدودیت های قانونی در باب حجاب تماما برآورده شد و آخرین و مهم ترین مطالبه نیرو های مذهبی در ترکیه بازگشایی این مسجد به روی نمازگذاران بود که در حال حاضر تحقق یافته است. در سال های اخیر استفاده از کارت ملی گرایی سنتی ترکی که آمیخته با هویت اسلامی-ترکی است از ابزارهای مهم حکومت اردوغان برای جلب آرای اقشار و طبقات محافظه کار ترکیه بوده است.

اهمیت ایاصوفیه

این مکان 921 سال بعنوان کلیسا، 482 سال بعنوان مسجد و 85 سال بعنوان موزه فعالیت کرده است. در ترکیه نیز احزاب راست گرا و خصوصا اسلام گرایان همیشه از موضوع این مسجد و بازگشایی مجدد آن به روی نمارگزاران بعنوان موضوعی تبلیغاتی در انتخابات استفاده کرده اند. حزب عدالت و توسعه در  18 سال اخیر نیز بارها به این موضوع پرداخته و  وعده تغییر کاربری آن به مسجد را مطرح کرده است.

ایاصوفیه در دوران آتاتورک به موزه تبدیل شده بود و این تصمیم از جانب حزب حاکم به معنای دهن کجی به تصمیمات و اقدامات آتاتورک محسوب می شود. این حرکت تاثیر سمبلیک بسیاری دارد.

احزاب و حکومت های محافظه کار تا به امروز به دلیل ملاحظات مختلف و نیز موازنه قوای موجود در داخل ترکیه موفق به انجام چپنین کاری نشده بودند. بخصوص اینکه تبدیل مسجد به موزه در سال 1934 تصمیمی از جانب آتاتورک بود و تغییر کاربری این مکان مخالفت علنی با اقدامات و تصمیمات آتاتورک محسوب می شد. این اقدام اردوغان نشان گر تغییر معنادار موازنه قوا در این کشور است و نشان می دهد که حکومت اردوغان هیچ هراسی از بابت تغییر کاربری این مکان و تبدیل مجدد آن به مسجد و واکنش کمالیست ها ندارد. چرا که دیگر اردوغان ترسی از ارتش و نهاد عالی قضایی به عنوان محافظان کلاسیک کمالیسم ندارد و توانسته تبعیت این دو نهاد مهم را تا حدودی به دست آورد.

برخی از تحلیل گران معتقدند که اردوغان با توجه به قدرتی که در طی سال های اخیر کسب کرده و تمامی مخالفین خود را به حاشیه رانده است می توانست ایاصوفیه را سال ها قبل به مسجد تبدیل کند. این افراد معتقدند که اردوغان این اقدام را بعنوان برگ برنده ای در انبان خود ذخیره کرده بود تا در زمان مقتضی و در شرایطی که به منافع سیاسی آن احتیاج دارد دست به چنین اقدامی بزند. در واقع پیش فرض چنین تحلیلی این است که اردوغان در حال حاضر به دلیل ضعف خود در عرصه اقتصادی و خالی بودن دستانش در زمینه عملکرد و کارآمدی داخلی با چنین اقدامی به دنبال تهییج احساسات ملی و مذهبی و ایجاد انسجام در پایگاه رای و طرفدارانش می باشد. 

احزاب مخالف دولت واکنش منفی چندانی در قبال این اقدام از خود بروز ندادند. دو دلیل عمده برای این موضوع می توان بیان کرد. تغییر کاربری این مکان مطالبه بخش بزرگی از جامعه بوده و تا حدی حرکتی ملی گرایانه محسوب می شود. و نیز احزاب مخالف از دادن بهانه به دست اردوغان برای ایجاد فضای دوقطبی اجتناب کرده اند. در باب نتایج این اقدام باید متذکر شد که عدم مخالفت جدی احزاب و گروه های اوپوزیسیون با این تصمیم، فرصت اردوغان برای ایجاد فضای دوقطبی در عرصه سیاسی ترکیه را از بین برد. از طرفی دیگر باید توجه داشت که اکثر افرادی که تبدیل شدن ایاصوفیه به مسجد را معیاری برای رای دادن خود می دانند در حال حاضر نیز طرفدار اردوغان یا ائتلاف راست گرای او هستند. در نتیجه با استناد به دلایل فوق می توان ادعا کرد که اقدام اخیر اردوغان تاثیر چشمگیری در افزایش آرای او در انتخابات پیش رو نخواهد داشت. باید توجه داشت در شرایط فعلی تغییر کاربری ایاصوفیه به مسجد اگرچه دلخواه بخش وسیعی از افکار عمومی ترکیه است. اما چنین اقدامی بعنوان یکی از اولویت های نخست افکار عمومی محسوب نمی شود. بعبارتی دیگر افکار عمومی در حال حاضر دارای دغدغه های بزرگ تر و مهم تری است. در نتیجه عدم مخالفت معنی دار اوپوزیسیون با این حرکت و نیز بخشی از اولویت نخست افکار عمومی نبودن این موضع باعث می شود آورده های این اقدام برای اردوغان محدود باشد. از منظری دیگر اقدام اخیر اردوغان در بازگشایی ایاصوفیه بروی نمازگذاران اقدامی است که تمامی بهانه ها برای مظلوم نمایی از جانب محافظه کاران و اسلام گرایان ترکیه را  از میان می برد. ابزاری (مظلوم نمایی) که در طی دو دهه گذشته وسیله ای کارآمد در دستان اردوغان برای ایجاد انسجام و اتحاد در میان محافظه کاران بود.

در عرصه بین المللی کشورهای ارتدکس مانند یونان نارضایتی خود از چنین اقدامی را اعلام کرده اند. چرا که آنها این مکان را میراث مسیحیت دانسته و تبدیل مجدد آن به مسجد را در تهدیدی برای میراث مسیحی و  بیزانسی می دانند. در میان بازخورد های مثبتی که نسبت به این اقدام در جهان اسلام مشاهده شده می توان از عکس العمل مثبت سخنگوی دفتر امور خارجی حماس و سخنگوی تشکل اسلامی مالزی نام برد. اخوان المسلمین مصر نیز این اقدام را بعنوان حرکتی تاریخی ستوده است.

از جانب دیگر باید متذکر شد که در بُعد سیاست خارجی نیز اردوغان محتملا  منتظر شکل گیری واکنش ها و عکس العمل های تند و تیزی از جانب غرب بود تا بتواند با ایجاد فضای دوقطبیِ خودی و غیر خودی در داخل از یک سو تحرک و انسجام جدیدی در میان حامیان داخلی خود ایجاد نموده و رهبری خود بعنوان پاسدار اصلی هویت اسلامی در ترکیه را تثبیت نماید. و از جانبی دیگر بتواند نقش رهبری خود در جهان اسلام را تثبیت نماید. اما واکنش های محدودی که صرفا به محکوم کردن های لفظی خلاصه شد و نیز با عدم استقبال چندانی که در افکار عمومی جهان اسلام و نیز گروه های اسلامی وجود داشت می توان ادعا کرد که اردوغان شاید به آن میزان از دستاوردی که در پی اش بود نرسید.