سیگنال سعودی برای حل بحران قطر

پرسش­های مهمی که در این میان مطرح می­شوند این است که اظهارات بن فرحان وزیر خارجه سعودی درباره حل بحران قطر آن هم با تاکید بر قید «به زودی» ناشی از چه تغییر و تحولاتی است. آیا این اظهارات ناشی از فشار آمریکا به عربستان برای خاتمه دادن به این بحران در چارچوب گفت وگوهای استراتژیک واشنگتن با ریاض و پیش از آن گفتگوی سالیانه قطر با آمریکا است؟ چه ارتباطی بین حل بحران قطر با روند عادی سازی در خلیج فارس وجود دارد؟ تمایل عربستان به حل اختلافات عربی با قطر تا چه میزان در ارتباط با متغیر حفظ فشار بر ایران است؟

گفتگوهای استراتژیک آمریکا و عربستان

گفتگوهای راهبردی عربستان سعودی و ایالات‌متحده آمریکا چهارشنبه 14 اکتبر 2020 در واشینگتن برگزار شد. این گفتگو با حضور فیصل بن فرحان و مایک پمپئو وزرای خارجه دو کشور برگزار شد. طبق بیانیه مطبوعاتی، گفتگوهای راهبردی ریاض و واشنگتن متمرکز بر تعهدات دو کشور در تقویت امنیت و شکوفایی منطقه‌ای، رشد اقتصادی، روابط میان مردم این دو کشور و تقویت روابط استراتژیک تاریخی میان عربستان و آمریکا بوده است. فیصل بن فرحان وزیر خارجه سعودی تأکید کرد که همکاری سعودی وآمریکایی برای مقابله با افراط گرایی و تروریسم در منطقه حیاتی است، از سوی دیگر، مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا گفت کشورش در خصوص فروش سلاح به سعودی جهت مقابله با تهدیدهای ایران و اقدامات آن در خاورمیانه مصمم است.

اواخر ماه سپتامبر نیز گفت وگوهای استراتژیک آمریکا و قطر در واشنگتن برگزار شده بود که وزرای خارجه دوحه و واشنگتن بر همکاری در زمینه های مختلف به ویژه ثبات و امنیت منطقه تاکید کرده بودند. در واقع دونالد ترامپ از مواضع خود در حمایت از کشورهای محاصره کننده قطر به سمت درک روابط راهبردی دوحه– واشنگتن، عقب نشینی کرد. با توجه به اینکه قرار است گفت وگوهای سالیانه امارات و آمریکا نیز طی ماه اکتبر برگزار شود، می توان گفت مقامات دولت آمریکا در تلاش هستند تا با شکل دادن به گفتگوهای فشرده با شرکای عرب خود در خلیج فارس، زمینه را برای پیشبرد برخی پرونده ها و متغیرهای مهم به ویژه بحران شورای همکاری، عادی سازی و مهار ایران فراهم کنند.

فشار برای حل بحران شورای همکاری

به نظر می رسد یکی از اصلی ترین انگیزه های آمریکا از شکل دادن به گفتگوهای استراتژیک با بازیگران عربی خلیج فارس آنهم در این مقطع زمانی، حل و فصل بحران درونی شورای همکاری است که زمینه را برای افتراق بین دول عربی خلیج فارس فراهم آورده است. اهمیت این پرونده ناشی از چند مسئله مهم است: اول؛ حفظ شرکای اصلی آمریکا در منطقه تحت لوای چتر امنیتی فراگیر، دوم؛ حفظ فشار بر ایران و تنگ شدن حلقه محاصره اقتصادی و ممانعت از ایجاد فضا برای نزدیک شدن تهران به قطر و سوم؛ حفظ روند عادی سازی دولت های عربی با رژیم صهیونیستی و تلاش برای متقاعد کردن قطر و عربستان برای پیوستن به این فرآیند. بنابراین بحران قطر به دلیل اهمیتی که در ساختارهای سیاسی و ترتیبات امنیتی  در

به نظر می رسد یکی از اصلی ترین انگیزه های آمریکا از شکل دادن به گفتگوهای استراتژیک با بازیگران عربی خلیج فارس آنهم در این مقطع زمانی، حل و فصل بحران درونی شورای همکاری است که زمینه را برای افتراق بین دول عربی خلیج فارس فراهم آورده است. اهمیت این پرونده ناشی از چند مسئله مهم است: اول؛ حفظ شرکای اصلی آمریکا در منطقه تحت لوای چتر امنیتی فراگیر، دوم؛ حفظ فشار بر ایران و تنگ شدن حلقه محاصره اقتصادی و ممانعت از ایجاد فضا برای نزدیک شدن تهران به قطر و سوم؛ حفظ روند عادی سازی دولت های عربی با رژیم صهیونیستی و تلاش برای متقاعد کردن قطر و عربستان برای پیوستن به این فرآیند. بنابراین بحران قطر به دلیل اهمیتی که در ساختارهای سیاسی و ترتیبات امنیتی  در خلیج فارس دارد، از شعاع دربرگیری و سطح اهمیت بالایی برخوردار است و از اینرو فشارها و تلاش های واشنگتن برای حل و فصل این بحران در ماه های اخیر سرعت بیشتر گرفته است.

متقاعد کردن قطر و عربستان برای پیوستن به روند عادی سازی

دیگر متغیر مهمی که در مذاکرات استراتژیک آمریکا و عربستان مورد تاکید قرار گرفت، تلاش برای حفظ و تقویت روند عادی سازی است. در گفتگوهای وزاری خارجه دو کشور، پمپئو با اشاره به توافقات «آبرامز» گفت که این توافقات پویش و تغییرات تازه ای را منعکس می‌کند و گویای ضرورت همکاری منطقه ای برای مقابله با نفوذ ایران و توسعه صلح و رفاه در خاورمیانه است. پمپئو ابراز امیدواری کرد که ریاض، فلسطینی‌ها را تشویق کند که به میز مذاکره با رژیم صهیونیستی برگردند. از این زاویه ماموریت عربستان این است تا زمانی که خود به روند عادی سازی نپیوسته، تلاش کند دیگر بازیگران عربی را به این سمت هدایت کند. در واقع تلاشی که از ماه گذشته و با توافق امارات و بحرین با رژیم صهیونیستی عملا شروع شده و ریاض با موضع گیری های رسمی و غیررسمی عملا این مسیر را تایید و تقویت کرده است. نمونه پر سر و صدای آن را می توان اظهارات بندر بن سلطان شاهزاده سعودی طی هفته گذشته دانست که در گفتگو با شبکه العربیه با حمله به رهبران فلسطینی، آنها را متهم به اتلاف وقت و از دست دادن فرصت ها کرد.

حفظ تلاش ها برای پیشبرد فشار حداکثری علیه ایران

و متغیر سومی که در مذاکرات وزرای خارجه عربستان و آمریکا شدیدا مورد اشاره قرار گرفت، مسئله ایران و مهار آنچه رفتارهای بی ثبات کننده ایران خوانده می شود، بود. بن فرحان برنامه هسته‌ای و موشکی ایران را تهدیدی برای منطقه توصیف کرد و گفت کشورش به مقابله با تلاش‌های بی‌ثبات‌کننده ایران در منطقه ادامه خواهد داد. پمپئو نیز با اشاره به حملات موشکی به تأسیسات نفتی سعودی و حملات انصارالله به عربستان گفت این حملات با استفاده از موشک، پهپاد و سایر فناوری‌های مرگباری که توسط تهران به آنها ارائه شده، انجام شد و از اینرو حمایت از ریاض مهم است. نکته مهمی که در این گفتگو مورد تاکید قرار گرفت، تفاهم برای عقد یک قرارداد تسلیحاتی به ارزش بیش از 8 میلیارد دلار در چارچوب «اعلامیه اضطراری لازم برای مقابله با تهدیدهای ایران» بود. در این خصوص وزیر خارجه آمریکا گفت که ارائه تسلیحات به سعودی همسو با تلاش‌هایی است که اجازه می‌دهد پادشاهی از شهروندان خود محافظت کند و همزمان مشاغل آمریکایی پایدار بماند.

چشم انداز

با توجه به اظهارات وزیر خارجه عربستان و نشان دادن سیگنالی از حل و فصل بحران قطر، به نظر می رسد که ریاض از سوی آمریکا تحت فشار است تا به این بحران خاتمه دهد. همچنین در داخل عربستان نیز این ادراک در حال شکل گیری است که می بایست از این فرصت ها برای کمک به کمپین انتخاباتی ترامپ استفاده کرد تا او بتواند در دور دوم ریاست جمهوری، نقش مهمتری به عربستان سعودی در منطقه بدهد. اما فارغ از این تلاش ها و فشارها، دو مسئله بسیار مهم که به عنوان عناصر تاثیرگذار در این میان مطرح هستند، وجود دارد:

مسئله اول؛ چگونگی عقب نشینی عربستان از شروط 13 گانه ای است که از 2017 تاکنون روی میز قرار دارد. هر چند این شروط بعدها به 8 شرط کاهش پیدا کرد. شروطی از قبیل برچیدن پایگاه نظامی ترکیه، کاهش روابط با ایران، تغییر رویکرد الجزیره و حمایت از گروه هایی چون حماس و حزب الله و… عملا به معنای قیچی کردن بازوهای دوحه برای پرواز بر فراز منطقه است. در اظهارات بن فرحان هیچ اشاره ای به این شروط و آمادگی عربستان برای عقب نشینی یا تجدیدنظر در این شروط نشده است. در این چارچوب و با توجه به گسترش روابط دوحه-آنکارا که اخیرا خود را به شکل همکاری های نظامی نشان داده است. در همین زمینه میدل ایست نیوز به نقل از  منابع آگاه اعلام کرده که قطر در حال برنامه‌ریزی برای خرید مدل پیشرفته پهپادهای «بیرقدار» ترکیه است.

مسئله دوم؛ در نوع امتیازاتی است که قطر انتظار دارد تا از دول متخاصم دریافت کند. در واقع دوحه نه تنها خواهان برچیدن شروط محدودکننده است، بلکه در این فضا خواهان جبران خسارت ها و گرفتن امتیازهای جدید است. در واقع قطر در شرایط کنونی از موضع قوی تری برای بازی با کارت های خود بهره مند است و به همین منظور تا نقد شدن این کارت ها بعید است که از مواضع خود کوتاه بیاید. اظهارات «خالد بن عطیه» وزیر دفاع قطر در 7 مهر 99 مبنی بر اینکه عربستان، مصر، امارات و بحرین قصد حمله به این کشور را داشتند، در جهت حفظ برگه محاصره به عنوان یک کارت بازی با پتانسیل نقدشوندگی بالاست.