عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی و سودان، اهداف و پیامدها
عبدالفتاح البرهان با بهرهگیری از کودتای صورت گرفته علیه عمرالبشیر رئیس جمهور سودان، در حالی توانست به ریاست شورای حکومتی سودان دست یابد که در اقدامی جنجالی، ۱۴ بهمن در اوگاندا با نتانیاهو نخستوزیر رژیم صهیونیستی دیدار کرد. دیداری که با انتشار خبر انجام اولین پرواز خطوط هوایی رژیم صهیونیستی از آسمان سودان همراه بود. این اقدام او در جهت روند سازش و معامله قرن و خیانت سران سودان به آرمان فلسطین عنوان شد. تا پیش از این سودان از محورهای حمایت از مقاومت فلسطین عنوان میشد. این دیدار که با استقبال آمریکا همراه شد، در حالی با واسطهگری امارات و عربستان صورت گرفت که کابینه دولت سودان از آن اعلام بیاطلاعی کرده و مردم سودان نیز علیه آن تظاهرات کردند. حال این سوال مطرح است که سودان از چه جهت برای رژیم صهیونیستی اهمیت دارد و اهداف البرهان و نتانیاهو از این دیدار چه بوده و این اقدام چه تأثیری بر روند سازش خواهد داشت و در نهایت آنکه دیدار فوق چه تاثیراتی برای سودان و رژیم صهیونیستی در پی دارد؟
۱-سودان و رژیم صهیونیستی: تاریخی پر از مداخله
قبل از استقلال:
مداخلههای رژیم صهیونیستی در سودان، تاریخی دیرینه دارد. بنا به روایت روزنامه صهیونیستی هاآرتص، رژیم صهیونیستی، پیش از دیدار اخیر نتانیاهو با البرهان که با واکنش منفی سودانیها روبرو شده، بارها تلاش کرده بود که سودان را به جمع کشورهای عرب حامی خود اضافه کند. آغاز این تلاشها به اواسط دهه ۱۹۵۰ مربوط است. در آن هنگام نمایندگان حزب امت به رهبری “صادق المهدی” که ۳۰ سال بعد به نخستوزیری سودان رسید، به طور محرمانه در لندن با دیپلماتهای صهیونیست از جمله “موردخای گازیت” (Mordechai Gazit) مدیرکل اسبق وزارت امورخارجه رژیم صهیونیستی، دیدار کردند. حزب امت بهعنوان اپوزیسیون مهم سودان از آن میترسید که مبادا جمال عبدالناصر رییسجمهور مصر، با استفاده از ایدئولوژی پان عربیسم، رؤیای رهبری آفریقا و جهان عرب را محقق کند و مانع استقلال سودان از حاکمیت مصر و انگلیس شود. هیئت سودانی خواهان کمک دیپلماتیک و اقتصادی رژیم اسراییل علیه دشمن قسم خورده خود مصر بودند.
در سال ۱۹۸۹، عمرالبشیر با کودتا، روی کار آمد. در این دوره، او تحت تأثیر “حسن الترابی” روحانی مشهور سودانی، به دشمن سرسخت رژیم صهیونیستی مبدل شد. منابع صهیونیستی ادعا میکنند که سودان در این دوره به محل فعالیت نیروی قدس سپاه پاسداران و مکانی برای ارسال اسلحه به نوار غزه تحت محاصره تبدیل گردید
دوره بعد از استقلال سودان:
سودان در سال ۱۹۵۶، استقلال خود را بهدست آورد و توسط انگلیس و مصر به رسمیت شناخته شد. ماموریت حفظ دیدارهای سری طرفین که برخی از آنها چند سال ادامه داشت، از وزارت خارجه به موساد منتقل شد. در ابتدا، “نیسیم گائون” (Nissim Gaon) یک تاجر بینالمللی اسراییلی-سوییسی که متولد سودان بود، نقش مهمی در تسهیل روابط طرفین با تأکید بر روابط اقتصادی ایفا کرد. چند سال بعد، رژیم صهیونیستی از سرمایهگذاریهای گائون و تجربه او در بخش توریسم و هتل نفع برد اما در انتهای دهه ۱۹۵۰، این ماه عسل به هم خورد. یک کودتای نظامی، سودان را به دشمن رژیم صهیونیستی مبدل کرد. سودان حتی طی جنگ ۶ روزه ۱۹۶۷، به مصر کمک نظامی کرد، به همین ترتیب در دهه بعد، برخورد دوجانبه دیپلماتیک یا حتی ملاقاتهای محرمانه در کار نبود. رژیم صهیونیستی در این مدت، بهطور محرمانه با اپوزیسیون دولت سودان رابطه برقرار کرد. طی عملیاتهای موساد که به فرماندهی “دیوید بن اوزیل” (David Ben Uziel) موسوم به تارزان، انجام شد، وی توانست در سال ۱۹۶۹ به سودان نفوذ کند. به گفته روزنامه صهیونیستی هاآرتص، مأموریت آنان، کمک به قبایل سودانی برای مبارزه با حکومت مرکزی در خارطوم بود. خلبانان این رژیم با استفاده از پایگاههای هوایی در اوگاندا و کنیا، تسلیحات و مهمات برای کمک به نیروهای شورشی ژنرال “ژوزف لاگو” (Joseph Lago) از بالا به پایین ریختند. او به اراضی اشغالی هم سفر کرده و با “گلدا مایر” نخستوزیر رژیم صهیونیستی دیدار کرده بود. بر روی زمین هم تارزان و گروهش، همراه با نیروهای لاگو، صدها کیلومتر در سبزهزار راه رفتند و پلهای موجود روی نیل را منفجر و کمینهایی را برای سربازان سودانی نصب کردند. جنگ داخلی در اواسط دهه ۱۹۷۰ به اتمام رسید اما این پایان مداخله رژیم صهیونیستی در امور سودان نبود. به دستور “مناخیم بگین” نخستوزیر وقت این رژیم، موساد و نیروی دریایی، یهودیان اتیوپیایی را به صورت مخفیانه به اراضی اشغالی آوردند. این عملیات از سواحل و اراضی سودان و با استفاده از شناخت قبلی موساد از جغرافیای سودان انجام شد.
بخشی از اهداف این دیدار را میتوان در حوزه اقدامات عربستان و امارات برای اجرای معامله قرن دانست چنانکه بهدنبال تشکیل شورای حاکمیتی و دولت انتقالی سودان، کشورهای مصر، عربستان، امارات، فرانسه … از مقامات خارطوم دعوت کردند که به این کشورها سفر کنند. قاهره، ریاض و ابوظبی با حمایت از نظامیان سودانی نقش مؤثری در ساختار قدرت در سودان جدید ایفا کردند
انقلاب اسلامی ایران:
در سال ۱۹۸۱، “آریل شارون” وزیر جنگ وقت با ژنرال “جعفر النمیری” دیدار کرد. شارون با کمک “یعاکوف نیمرودی” (Yaacov Nimrodi) بازرگان اسراییلی، “دیو کیمچی” (Dave Kimchi) یکی از فرماندهان سابق موساد و “عدنان خاشقجی” میلیاردر سعودی که منابع صهیونیستی ادعای مستقل بودن او از مقامات عربستانی را دارند، برنامهریزی کردند که سودان را به انباری تسلیحاتی برای سرنگونی انقلاب نوپای اسلامی ایران مبدل سازند. بر این اساس، رژیم صهیونیستی با پول خاشقجی به سودان اسلحه میفرستاد و “النمیری” هم پاداشی سخاوتمندانه دریافت میکرد و در نهایت، پسر شاه مخلوع نیز به عنوان پادشان منصوب میشد. هدف دیگر از این انبار تسلیحاتی، برانگیختن آشوب و شورش در چاد بود. کشوری که منابع سرشاری از اورانیوم دارد و از اهمیت استراتژیک برخوردار است اما ظاهراً به ادعای منابع صهیونیستی، این طرح چون بدون اطلاع موساد بوده، ناکام مانده و شکست خورده است!
در سال ۱۹۸۴ نیز بار دیگر موساد از طریق عملیات موسوم به “موسی”، به واسطه سودانیها بویژه النمیری، ۳۰ هزار نفر از یهودیان اتیوپیایی را به کمک سیا، به اراضی اشغالی انتقال داد. برای مدت کوتاهی “صادق المهدی”، دوست دیرینه صهیونیستها به نخستوزیری رسید اما بهزودی و در سال ۱۹۸۹، عمرالبشیر با کودتا، روی کار آمد. در این دوره، او تحت تأثیر “حسن الترابی” روحانی مشهور سودانی، به دشمن سرسخت رژیم صهیونیستی مبدل شد. منابع صهیونیستی ادعا میکنند که سودان در این دوره به محل فعالیت نیروی قدس سپاه پاسداران و مکانی برای ارسال اسلحه به نوار غزه تحت محاصره تبدیل گردید. در سال ۲۰۰۹ نیز بنا به اطلاعات موساد، نیروی هوایی رژیم صهیونیستی، به اهدافی که گفته میشد انبار تسلیحاتی است حمله کردند. در این دوره، عمر البشیر که از سوی دادگاه بینالمللی لاهه، بهعنوان جنایتکار جنگی شناخته شده بود، تحت تأثیر عربستان از ایران فاصله گرفت و به امید تأثیر لابیهای صهیونیستی و آمریکایی بر این دادگاه، به رژیم صهیونیستی و آمریکا نزدیک شد اما در سال ۲۰۱۹، با قیام مردم سودان از حکومت برکنار و زندانی شد.[۱]
۲-دلایل اهمیت سودان برای رژیم صهیونیستی
الف- “ابراهیم غندور” وزیر خارجه سابق سودان، در ژانویه ۲۰۱۶ گفته بود که عادیسازی رابطه با رژیم صهیونیستی در ازای برداشتن تحریمهای آمریکا از این کشور ممکن است. در سال ۲۰۰۹، منابع منطقهای اعلام کردند که هواپیماهای اسرائیلی یک کاروان نظامی در سودان را بمباران کردند.[۲]
بهنظر میرسد رژیم صهیونیستی سعی دارد با نزدیک شدن به حلقه کشورهای ضعیف عرب در مجاورت خود به نوعی متحدانی را برای خود دست و پا کند تا بتواند فشارهای بینالمللی که در پی رونمایی از طرح معامله قرن شدت یافته را به حداقل برساند و از طرفی با دولتهای ضعیفتر عربی، کار قبحزداییِ رابطه با رژیم صهیونیستی را پیش ببرد
ب- بهنظر میرسد یکی از دلایل نزدیکی رژیم صهیونیستی به کشورهای آفریقایی دسترسی به رود نیل است. این اقدام به دو دلیل صورت میگیرد: ۱- این رژیم با پی بردن به اینکه جنگهای آینده بر سر آب است میکوشد تا بر سرچشمههای نیل تسلط یابد و در این راستا، گام اول و اصلی بهبود رابطه با کشورهای آفریقایی و حتی اعطای کمکهای اقتصادی به آنهاست. ۲- صهیونیستها در راستای محدود کردن یا محاصره احتمالی مصر میکوشند برای خود جای پایی در آفریقا باز کنند و دایره متحدان خود را متنوع تر سازند. “حسن عبدالظاهر” در گزارشی که در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۹ در The Arab Weekly منتشر کرد نوشت: تلآویو با اتیوپی هم روابط حسنهای برقرار کرده است. او به نقل از تحلیلگران مصری میافزاید: مصریها نصب سیستمهای دفاع هوایی پیشرفته در “سد النهضه” که سدی بزرگ در اتیوپی است را دست کم گرفتند. این پروژه چند میلیارد دلاری باعث میشود مصر از حجم قابل توجهی از آب رود نیل محروم شود. [۳]
ج- یکی دیگر از دلایل اهمیت سودان برای رژیم صهیونیستی مسئله مقابله با جبهه مقاومت است چنانکه شبکه خبری “المنار” لبنان هم در گزارشی از قول “مواف فاردی” تحلیلگر مسائل نظامی رژیم صهیونیستی نوشت: «پیش از این، سودان به مرکزی برای انتقال سلاح از ایران به جنبش حماس تبدیل شده بود و اکنون این کشور مسیر خود را تغییر داده است و از ائتلاف با ایران خارج شده و به دلیل فشارهایی که آمریکا و عربستان به سودان وارد کردهاند این کشور به محور دیگری منتقل شده و این خبر خوبی برای تلآویو است».[۴]
د- به گفته “باراک راوید” تحلیلگر سیاسی کانال ۱۰ تلویزیون رژیم صهیونیستی، یکی از اهداف عادیسازی در روابط طرفین در بخش پروازهای هوایی میان رژیم و کشورهای آمریکای لاتین بهویژه برزیل است که با عبور از حریم هوایی سودان به چهار ساعت کاهش مییابد.[۵] یکی از دلایل سخنان غرورآمیز نتانیاهو درباره دستاورد دانستن موافقت سودان برای عبور هواپیماهای این رژیم از حریم هوایی آن[۶]، همین امر بود.
ه- به نوشته تارنمای “دویچه وله”، برقراری روابط با سودان برای رژیم صهیونیستی بسیار مهم است. سودان دارای اهمیت راهبردی بالایی برای تلآویو است. این کشور در منطقهای واقع شده است که در ارتباط تنگاتنگی با مصر، سودان جنوبی، اوگانادا و اریتره است و رژیم صهیونیستی با وارد کردن سودان در صف همپیمانان خود میتواند دامنه نفوذ خود را در آفریقا گسترش دهد. همچنین این روابط، افزون بر داشتن منافع اقتصادی بزرگ، زمینهای را برای رژیم صهیونیستی فراهم میکند تا برای دیگر قدرتهای منطقهای که در آفریقا از قدرت نفوذ برخوردارند، مزاحمت ایجاد کند.[۷]
۳-دیدار نتانیاهو و البرهان
دفتر نتانیاهو ضمن اعلام خبر دیدار نتانیاهو با البرهان در روز سوم فوریه ۲۰۲۰ برابر با ۱۴ بهمن ۱۳۹۸، این واقعه را یک رویداد تاریخی خواند. در این بیانیه آمده است که البرهان رییس شورای حاکمیتی سودان و نخستوزیر این کشور، در شهر عنتیبی با دعوت “یوری موسیوینی” رئیسجمهور اوگاندا با نتانیاهو دیدار کرده است. بر اساس این بیانیه، طرفین در این دیدار بر آغاز همکاری برای مقدمهچینی در راستای عادیسازی روابط تاکید کردند. در این زمینه، نتانیاهو باور دارد که سودان در مسیری جدید و مثبت گام برمیدارد. رئیس شورای حاکمیتی سودان تلاش دارد با خارج کردن کشورش از انزوا و قرار دادن آن بر روی نقشه جهان، به کشورش در مسیر مدرنیته کمک کند. گفتنی است که رسانههای گروهی صهیونیستی پیش از این واقعه از دیدار قریبالوقوع نتانیاهو با مقامات سودان طی دیدار از کمبالا پایتخت اوگاندا خبر داده بودند. این در حالی است که رسانههای سودانی هم گفته بودند که همزمان با سفر نتانیاهو به اوگاندا، البرهان نیز به آنجا سفر خواهد کرد. در همین رابطه، روزنامه “سودان تربیون”، عنوان کرده بود که برهان بدون اعلام رسمی، در بحبوحه ابهام در زمانبندی سفر، به کمبالا سفر کرده است. رسانههای گروهی صهیونیست چندی پیش عنوان کرده بودند که بهزودی نتانیاهو از شروع روابط دیپلماتیک با یک کشور عربی خبر خواهد داد.[۸]
یکی از پیامدهای این روابط برای سودان استمرار نارضایتی مردمی و اعتراض به حاکمان کنونی این کشور خواهد بود؛ بهویژه اینکه جریانهای مخالف نیز موضع منفی در قبال این رفتار برهان گرفتهاند. چنانکه صادق المهدی رئیس حزب الامه القومی سودان تصریح کرد عادیسازی روابط با تلآویو هرگز منافع سودان را محقق نخواهد کرد
۴- جایگاه این دیدار در روند عادیسازی روابط با کشورهای عربی
سودان که عضو قدیمی اتحادیه عرب است، در موضع اخیر خود نسبت به رونمایی از طرح معامله قرن دونالد ترامپ رئیسجمهور آمریکا، در تاریخ ۸ بهمن به زمره کشورهایی پیوست که این طرح را مردود میدانند.[۹]
بخشی از اهداف این دیدار را میتوان در حوزه اقدامات عربستان و امارات برای اجرای معامله قرن دانست چنانکه بهدنبال تشکیل شورای حاکمیتی و دولت انتقالی سودان، کشورهای مصر، عربستان، امارات، فرانسه … از مقامات خارطوم دعوت کردند که به این کشورها سفر کنند. قاهره، ریاض و ابوظبی با حمایت از نظامیان سودانی نقش مؤثری در ساختار قدرت در سودان جدید ایفا کردند. [۱۰]
نقش روند سازش و معامله قرن در این دیدار زمانی آشکارتر میشود که عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای حکومتی سودان گفت دیدارش با بنیامین نتانیاهو با وساطت آمریکاییها انجام شده است. وی مدعی شد مردم سودان نتیجه این دیدار را بهزودی خواهند دید.[۱۱] به عبارتی دیگر میتوان گفت که آمریکا برای آنکه بتواند طرح معامله قرن را موفق نشان دهد بر آن شده تا در کنار کشورهایی همچون امارات، مصر، عربستان، بحرین، سایر کشورهای عربی را نیز به همسویی با این طرح سوق دهد که سودان را میتوان از جمله این اهداف دانست. سودانی که دولتمردان جدیدش بر این تصورند که با همراهی با آمریکا و سعودی میتوانند ضمن تثبیت قدرت، با رفع تحریمهای اقتصادی آمریکا، بهبود شرایط اقتصادی و تقویت جایگاه مردمی خود برای ادامه حضور در قدرت را رقم بزنند.
۵- اهداف شخصی البرهان و نتانیاهو از دیدار دو جانبه
الف-البرهان: عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای انتقالی سودان در گفتگوی مطبوعاتی با الشرق الاوسط، تأکید کرد که تماسها و ارتباطات با رژیم صهیونیستی قطع نخواهد شد و این امر “به نفع سودان” است! البرهان در ادامه افزود: ما بر نقش طرف مقابل در حمایت از حذف نام سودان از فهرست کشورهای حامی تروریسم تأکید داریم. وی همچنین تصریح کرد: ما در راستای تحقق منافع سودان تلاش خواهیم کرد و شورای وزیران، تماسها و ارتباطات بعدی را ترتیب خواهد داد و روابط دیپلماتیک را به محض توافق بر سر برقراری آن مدیریت میکند.[۱۲]
البرهان احتمالا برای رهایی یافتن از تحریمهای آمریکا و شرایط بد اقتصادیِ خارطوم بهدنبال راهحلهایی برای رفع تحریمهای واشنگتن و خارج شدن از فهرست حامیان تروریسم آمریکا است. پس از این دیدار در اوگاندا، آسوشیتدپرس به نقل از یک مقام ارشد سودانی اعلام کرد که این تصمیم از سوی امارات متحده عربی هماهنگ شد و هدف از این کار هم حذف نام سودان از فهرست تروریسم در آمریکاست.
ب-نتانیاهو: بسیاری بر این عقیدهاند که نخستوزیر رژیم صهیونیستی با نزدیک شدن به خارطوم و مطرح کردن ادعاهایی در مورد عبور یک هواپیمای این رژیم از آسمان سودان، به نظر به دنبال کاهش فشارهای داخلی و بینالمللی در سایه پیشبرد عادیسازی روابط با اعراب و اجرای طرح معامله قرن است.
نخستوزیر رژیم صهیونیستی در کنفرانسی با حضور رؤسای سازمانهای یهودی آمریکایی در قدس به گفتگو برای “عادی سازی سریع” روابط تلآویو و سودان اشاره کرد و گفت که اولین هواپیمای این رژیم از آسمان سودان عبور کرد. نتانیاهو توسعه روابط پنهانی با کشورهای عربی را بهعنوان سیاست خارجی خود به شدت افزایش داده است. بهنظر میرسد رژیم صهیونیستی سعی دارد با نزدیک شدن به حلقه کشورهای ضعیف عرب در مجاورت خود به نوعی متحدانی را برای خود دست و پا کند تا بتواند فشارهای بینالمللی که در پی رونمایی از طرح معامله قرن شدت یافته را به حداقل برساند و از طرفی با دولتهای ضعیفتر عربی، کار قبحزداییِ رابطه با رژیم صهیونیستی را پیش ببرد.[۱۳] تلآویو به حکومت قبلی سودان بهعنوان یک تهدید امنیتی نگاه میکرد و آن را متهم میکرد که در ارسال اسلحه به نوار غزه به کشورهای دیگر کمک میکرد. تحلیلگران به بهبود روابط اسرائیل و سودان در آستانه انتخابات عمومی ماه آینده بهعنوان یک مانور سیاسی مهم از سوی نتانیاهو نگاه میکنند. نکته مهم برای نتانیاهو این است که گمانهزنی رسانههای صهیونیستی هم از افزایش احتمال بازگرداندن کارگران غیرقانونی سودانی به این کشور پس از بهبود روابط حکایت دارد.
۶-پیامدهای این دیدار برای سودان و رژیم صهونیستی
یکی از پیامدهای این روابط برای سودان استمرار نارضایتی مردمی و اعتراض به حاکمان کنونی این کشور خواهد بود؛ بهویژه اینکه جریانهای مخالف نیز موضع منفی در قبال این رفتار برهان گرفتهاند. چنانکه صادق المهدی رئیس حزب الامه القومی سودان تصریح کرد عادیسازی روابط با تلآویو هرگز منافع سودان را محقق نخواهد کرد.[۱۴] در همین حال انزجار فلسطینیها از سودان نیز از دیگر پیامدهای این دیدار است. چنانکه جنبش فتح٬ دیدار نخستوزیر رژیم صهیونیستی و رئیس شورای انتقالی سودان در اوگاندا را محکوم کرد.”صائب عریقات” گفت: «این دیدار خنجر از پشت به ملت فلسطین و خروج آشکار از طرح صلح عربی است.”جبریل الرجوب” دبیرکل کمیته مرکزی جنبش فتح اعلام کرد دیدار میان طرف سودانی با نخستوزیر رژیم صهیونیستی، بهمعنای خروج از طرح “سازش عربی” و مصوبههای “اتحادیه عرب” و “سازمان همکاری اسلامی” است.[۱۵]
نتیجهگیری
با توجه به آنچه ذکر شد میتوان گفت که دیدار البرهان و نتانیاهو در مرحله نخست، برگرفته از اهداف شخصی هر کدام از آنها بوده، بهگونهای که نتانیاهو به دنبال نمایش دیپلماسی موفقش برای کسب آرای انتخابات آتی رژیم صهیونیستی بوده و البرهان نیز با نزدیکی به صهیونیستها و در صورت امکان کاهش تحریمهای اقتصادی سودان، بهدنبال تثبیت قدرت با حمایت خارجی است. نکته دیگر، نقش این دیدار در اجرای طرح آمریکا برای معامله قرن است که نقشآفرینی عربستان و امارات در تحقق این دیدار، این امر را آشکارتر میسازد تا زمینه برای عادیسازی روابط علنی کشورهای حاشیه خلیج فارس با رژیم صهیونیستی مهیاتر شود. با تمام این تفاسیر، واکنش منفی مردم سودان و جریانهای سیاسی به این دیدار بیانگر عدم تحقق عملی اهداف این دیدار است؛ هر چند که در فضای رسانهای، طرفین تلاش دارند تا با نمایش آیندهای روشن از نتایج این دیدار، از میزان اعتراضها کاسته و نتانیاهو برای انتخابات و البرهان برای تثبیت قدرت از آن بهره گیرند.
پینوشتها
[۱]– Opinion Bribes, Bombs and Saudi Billionaires: The Secret History of Israel’s Explosive Relations With Sudan, Yossi Melman, haaretz, 06.02.2020:
https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-israel-sudan-secret-explosive-history-mossad-iran-saudi-arabia-khashoggi-1.8499125
[۲] – دنیای اقتصاد،« اسرائیل در خارطوم چه میکند؟»، ۲۹بهمن۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://donya-e-eqtesad.com
[۳] – همان
[۴]– ایرنا،« نفوذ رژیم صهیونیستی به قاره آفریقا از درگاه سودان»، ۲۶ بهمن ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
www.irna.ir/news/83674154/
[۵] – اسلام تایمز،« ۵ نکته از روابط اسرائیل و سودان» ، ۸آذر۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.islamtimes.org/fa/article/763902/5-
[۶]– عرب ۴۸، « نتنیاهو: حصلنا على إذن للتحلیق بأجواء السودان»، ۰۴/۰۲/۲۰۲۰:
https://www.arab48.com/article_print/1284047
[۷] – ایرنا، «نفوذ رژیم صهیونیستی به قاره آفریقا از درگاه سودان»، ۲۶بهمن۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.irna.ir/news/83674154
[۸] – عرب ۴۸، «نتنیاهو یجتمع بالبرهان: “تعاون یمهد لتطبیع العلاقات”»، عرب ۴۸، ۰۳/۰۲/۲۰۲۰ :
https://www.arab48.com/article_print/1283990
[۹] – ایرنا، « اسرائیل و شکستن قفل آسمان سودان برای خروج از بحران»، ۲۸اسفند ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.irna.ir/news/83677764
[۱۰] – تسنیم،« سفر حمدوک و برهان به عربستان و امارات»، ۱۴ مهر۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/07/14/2112661
[۱۱]– ایکنا،«آمریکا واسطه دیدار رئیس شورای حاکمیتی سودان با نتانیاهو»، ۱۶دی ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://iqna.ir/fa/news/3876947
[۱۲] – الشرق الاوسط، «البرهان لـ «الشرق الأوسط»: التطبیع مع إسرائیل لمصلحه السودان»، ۱۴ فبرایر ۲۰۲۰ :
https://aawsat.com/home/article/2130916/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%84%D9%80-%C2%AB%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D8%B3%D8%B7%C2%BB-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%B9-%D9%85%D8%B9-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D9%84%D9%85%D8%B5%D9%84%D8%AD%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86
[۱۳] – ایرنا، « اسرائیل و شکستن قفل آسمان سودان برای خروج از بحران»، ۲۸بهمن ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.irna.ir/news/83677764
[۱۴] – تسنیم، «سیاستمدار برجسته سودانی خطاب به البرهان: هرگونه رابطه با اسرائیل خیانت ملی است»، ۲۸بهمن ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news
[۱۵] – تسنیم،« دیدار جنجالی برهان با نتانیاهو؛ عادیسازی برای یک مشت دلار»، ۱۵بهمن۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/11/15/2195945/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AC%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%86%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%87%D9%88-%D8%B9%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D9%85%D8%B4%D8%AA-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1
منبع:http://tabyincenter.ir/
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
