مواضع کشورهای مختلف درباره آشتی قطر و عربستان؛ همه راضی غیر از ایران!

دشمنی‌ها در تحریم خلاصه نمی‌شد بلکه تلاشهایی نیز برای سرنگونی حاکمیت و اقتدار خاندان آل ثانی صورت گرفته بود. اما امروزه این توافق می‌تواند نقطه آغازی باشد بر ترمیم شکاف عمیقی که بین کشورهای خلیج فارس افتاده بود و همچنین زمینه‌ساز روابط دوستانه میان کشورهای عربی شود. شکافی که در سال 2017 اتفاق افتاد و طی آن کشورهای عربستان، امارات، کویت، بحرین و مصر تحریمهای تجاری، مواصلاتی سختی علیه قطر اعمال کردند تا به زعم خودشان، حکومت این کشور را تحت فشار قرار دهند. اما مقاومت قطر و دیپلماسی پراگماتیک آن در سه سال اخیر ثابت کرد که آل‌ثانی هیچ علاقه‌ای به افزایش تنش در منطقه ندارد، حتی با کشورهایی که روند دشمنی با آنان در پیش گرفته است. در طی این سالها امیر قطر حتی یک بار هم از بن‌سلمان، ولیعهد پادشاهی عربستان انتقاد نکرد. همچنین به تمامی نمایندگان خود اعلام کرد تا مواظب ادبیات خود علیه کشورهای همسایه باشند. در نتیجه پس از سه سال، ریاض بدون هیچ احساس پشیمانی از بهبودی روابط با قطر به این توافقنامه تن داده است. در این سالها همچنین قطر روابط تجاری خود با امارات را در زمینه صدور گاز حفظ کرد تا ثابت کند علاقه ای ندارد تا اختلافات سیاسی به مسائل تجاری راه یابد. پس از این نشست، «شیخ تمیم بن احمد آل ثانی» امیر قطر در یک پیام توئیتری نوشت: «من در امتداد مرزهایمان، و در نشست العلا برای رفع این اختلاف شرکت کردم و همه به آینده‌ای بهتر برای منطقه امیدواریم. من از برادران در پادشاهی سعودی برای این پذیرایی سخاوتمندانه‌شان قدردانی می‌کنم و از دولت کویت نیز برای تلاش‌های ارزشمندش متشکرم.»

مقاومت قطر و دیپلماسی پراگماتیک آن در سه سال اخیر ثابت کرد که آل‌ثانی هیچ علاقه‌ای به افزایش تنش در منطقه ندارد، حتی با کشورهایی که روند دشمنی با آنان در پیش گرفته است. در طی این سالها امیر قطر حتی یک بار هم از بن‌سلمان، ولیعهد پادشاهی عربستان انتقاد نکرد. همچنین به تمامی نمایندگان خود اعلام کرد تا مواظب ادبیات خود علیه کشورهای همسایه باشند.
در عوض افزایش تنش ها قطر شکایت خود را به دادگاههای بین المللی برد و توانست طی چند مرحله رای دادگاه مبنی بر ظالمانه بودن تحریمها را بگیرد. همچنین قطر با بسط روابط تجاری و دیپلماتیک خود با ایران و ترکیه توانست بر فشارهای اقتصادی غلبه کند. روابط خود را با ایالات متحده نیز حفظ کرد، در حالیکه آمریکا حامی تحریمها علیه قطر بود و این مسئله موجب شد تا آمریکاییها بعد از مدتی نظرشان تغییر کند. تلاشهای دیپلماتیک قطر برای حل بحران افغانستان در زمینه مذاکرات صلح، از حسن نیت قطر مبنی بر حفظ روابط با آمریکا خبر می‌داد. لذا آمریکا متوجه شد که قطر همچنان یکی از شرکای مهمش در منطقه می‌باشد. از طرف دیگر پس از گذشت مدتی برخی کشورهای منطقه مثل سنگال و اردن نیز دست از حمایت از این تحریمها برداشتند.

از جمله مهمترین علل تحریم، فعالیتهای شبکه الجزیره بود. شبکه ای که متهم به حمایت از تظاهرکنندگان خیابانی در دوران بهار عربی به جهت براندازی حکومتهای سلطنتی شده بود. پس از آن قطر و الجزیره تلاش کردند تا تصویر بوجود آمده از خود را تغییر دهند. در این راستا به جای اینکه زیربار فشار کشورهای تحریم کننده برود، رویه خود را به لحاظ رسانه‌ای ارتقا داد تا تنوع برنامه‌های رسانه‌ای آن بیشتر شود.

ضررهای اقتصادی تحریم نسبت به قطر شدید بود. حاکمیت مجبور شد در اوایل دوران تحریم 43 میلیون دلار از داشته‌های خود، برای حفظ ارزش پول به بانک تزریق کند. شرایط سخت اقتصادی باعث شد تا در جهت خودکفایی گام‌هایی بردارد و در زمینه‌های تامین امنیت غذایی و سیاسی بین‌المللی تلاش بیشتری انجام دهد. همچنین با شیوع کرونا و کاهش قیمت نفت وضعیت بدتر شد اما نتایج اجتماعی به بار آمده از این وضعیت مثبت بوده است. این بحران سبب شده تا انسجام و انعطاف‌پذیری جامعه بالا برود و حمایت مردم از حکومت و پادشاهی بیشتر شود. حکومت نیز از این فرصت استفاده کرد تا وضعیت برخی از آسیبهای اجتماعی کشور را بهبود ببخشد. مشکلاتی که سالها توسط قطری‌ها و مجامع بین المللی مورد انتقاد بود. در همین زمینه اصلاحاتی در زمینه سیستم کفاله و اتباع خارجی انجام شد. همچنین بحثهایی در زمینه معرفی یک شورای مردمی به حکومت مطرح شده است.

بسیاری از کارشناسان از سرگیری روابط دوستانه میان اعضای شورا را تهدیدی علیه ایران می‌پندارند. اما عده‌ای معتقدند این روابط دوستانه از تقابل مستقیم با ایران جلوگیری می‌کند. در ماههای اخیر امارات روابطش را با اسرائیل بهبود بخشیده و رویه خصمانه‌ای با ایران در پیش گرفته است. در این شرایط عضویت قطر در شورای همکاری می‌تواند به تعدیل مواضع شورا علیه ایران کمک کند. با این حال ایران هیچ موضع شفافی درقبال این توافق نگرفته است.
از جمله مشکلات اساسی شورای همکاری خلیج فارس، ساختار و سازماندهی ضعیف آن است. عدم شفافیت و وضوح وظایف اعضای آن و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر سبب شد تا قطر به خاطر روابط با ایران متهم شود. حتی کویت و عمان نیز در این زمینه مورد اتهام بودند. مهمترین اصلاحی که باید در این شورا صورت بگیرد، روشن بودن تعهدات متقابل وعدم دخالت کشورها در امور داخلی یکدیگر است. برای این کار لازم است تا یک اصلاح اساسی در سازماندهی این شورا صورت بگیرد.

بسیاری از کارشناسان از سرگیری روابط دوستانه میان اعضای شورا را تهدیدی علیه ایران می‌پندارند. اما عده‌ای معتقدند این روابط دوستانه از تقابل مستقیم با ایران جلوگیری می‌کند. در ماههای اخیر امارات روابطش را با اسرائیل بهبود بخشیده و رویه خصمانه‌ای با ایران در پیش گرفته است. در این شرایط عضویت قطر در شورای همکاری می‌تواند به تعدیل مواضع شورا علیه ایران کمک کند. با این حال ایران موضع شفافی درقبال این توافق نگرفته است.

از جمله کشورهایی که از توافق اخیر استقبال زیادی کرده، ترکیه است. چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه گفت: «ما از اعلامیه چهل و یکم شورای همکاری خیلج که در العلای سعودی خوانده شد و در آن سخن از اراده مشترک برای حل منازعات خلیج و بازگشت به روابط دیپلماتیک با قطر بود، ابراز خرسندی می‌کنیم.» در همین راستا ترکیه از اهمیت این توافقنامه و آمادگی خود برای همکاری موسساتی با تمامی کشورهای خلیج سخن گفته است و خود را به عنوان یک همکار استراتژیک مطرح کرده است. به طورکلی ترکیه در پی بازیابی روابط خود با کشورهایی است که به واسطه تنش‌های مختلف دچار مشکل شده بودند. اگرچه در سطح سیاسی این عمل شاید ناممکن باشد ولی ترکیه بسیار مشتاق است تا در سطوح اقتصادی روابط خود را احیا کند.

از طرف دیگر قطر به ایران و ترکیه اعلام کرده است که توافق خلیج بر روی روابطشان تاثیری نخواهد داشت. عبدالرحمان الثانی وزیر امور خارجه گفته است که توافق خلیج به هیچ عنوان جایگزین روابط ایران و ترکیه نخواهد شد. همچنین گفته است که هیچ تغییری در ساختار و رویه کار شبکه الجزیره نیز اتفاق نخواهد افتاد. شبکه‌ای که شدیدا مورد انتقاد کشورهای خلیج بوده است و یکی از عوامل تحریم این کشور نیز بوده است.

طلعت فهمی سخنگوی اخوان المسلمین مصر نیز از نتایج کنفرانش شورای همکاری خلیج فارس استقبال کرده است. او اظهار داشته است که «ما از توافق خلیج به عنوان یک قدم در مسیر مستقیم استقبال می‌کنیم و آن را ارزشمند می‌شماریم، چرا که در راستای اتحاد خلیج‌نشینان است». فهمی در پاسخ به اینکه اگر صلح خلیج زمینه‌ بهبود روابط گروه‌ها را با مصر فراهم کند، پاسخ داد: «جنبش او شش شرط برای ورود به هرگونه دیالوگی با رژیم مصر دارد». همچنین اظهار داشته است که «هر دیالوگی با رژیم مصر پس از این موارد اتفاق می‌افتد: آزادی زندانیان گروه، تعیین مجازات برای مجرمین و اجازه انتخاب دموکراتیک دولتمردان توسط مردم.»

توافق صلح خلیج اهمیت زیادی نیز برای اسرائیل دارد. مجموعه‌‌های مختلف سیاسی، امنیتی و نظامی نزدیک به حلقه تصمیم‌گیرنده در تل‌آویو این تحولات را رصد می‌کنند و نظرات مختلفی نیز در این زمینه دارند. عده‌ای از آنان معتقدند که این توافق می‌تواند یک سپر سیاسی باشد و ایران را تهدید کند، همچنین فلسطینیان را تحت فشار قرار دهد و روند بهبودسازی روابط را سرعت ببخشد. عده‌ای نیز این صلح را ناشی از تمایل شدید دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا می‌دانند که در پی رسیدن به توافقی با قطر بود. توافقی که طی آن قطر به عادی سازی روابطش با اسرائیل راضی شود و از طرف دیگر سعودی تحریم علیه قطر را پایان دهد.

آغاز روابط قطر و اسرائیل از سال 1990 بود که دوستانه‌تر از روابط اسرائیل با عربستان و امارات بود، اما امروزه وضعیت فرق کرده و قطر دارای اتحاد نظامی با ترکیه شده و از حماس حمایت می‌کند. حماس نیز پس از این توافق پیام تبریک به شورای همکاری خلیج ارسال کرده و از تلاشهای مختلف برای اتحاد جهان عرب استقبال کرده است.

توافق صلح خلیج اهمیت زیادی نیز برای اسرائیل دارد. مجموعه‌‌های مختلف سیاسی، امنیتی و نظامی نزدیک به حلقه تصمیم‌گیرنده در تل‌آویو این تحولات را رصد می‌کنند و نظرات مختلفی نیز در این زمینه دارند. عده‌ای از آنان معتقدند که این توافق می‌تواند یک سپر سیاسی باشد و ایران را تهدید کند، همچنین فلسطینیان را تحت فشار قرار دهد و روند بهبودسازی روابط را سرعت ببخشد.
برخی گروهها در اسرائیل معتقدند که بیشترین منفعت از این توافق شامل قطر می‌شود. چراکه این کشور هم روابط خود را با اسرائیل دارد و هم ارتباطات خود را با گروه‌های طرفدار فشار علیه تل‌آویو در واشنگتن حفظ کرده است. در همین حال پیوندهای خود را با جنبشهای اسلامی حفظ کرده است.

از طرف دیگر اسرائیل به قطر به عنوان یک بازیگر مهم در منطقه نگاه می‌کند، کشوری که می‌تواند در برقراری آتش‌بس اسرائیل با حماس و کاهش تنش‌ها با ترکیه کمک کند.

در همین زمینه قطر شروطی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل اعلام کرده است. عبدالرحمان الثانی وزیر امور خارجه گفته است: «ما به شرط اینکه اسرائیل به طرح صلح عربی متعهد باشد، یعنی به اشغالگری پایان دهد، اجازه تشکیل دولت فلسطینی در شرق کرانه باختری بدهد و پناهندگان بازگردند، به عادی سازی روابط با اسرائیل تن خواهیم داد.»

با این حال اسرائیل از بندهای توافقنامه که قطر را بخاطر روابط با ایران و ترکیه و حمایت از حماس و حزب الله تحت فشار قرار نداده، ناخشنود است. قطر به کمک ایران و ترکیه توانست بر این سه سال تحریم فائق آید، اما در عین حال روابطش را با ایالات متحده به خوبی حفظ کرد و این تعادل یکی از بی‌سابقه ترین‌ها در روابط بین الملل بوده است.

منابع:

https://www.aljazeera.com/opinions/2021/1/8/qatar-gcc-agreement-a-victory-for-measured-diplomacy

https://www.middleeastmonitor.com/20210109-turkey-and-the-gulf-states/

https://www.middleeastmonitor.com/20210108-qatar-foreign-minister-sends-message-to-turkey-and-iran-gulf-agreement-will-not-affect-our-relations/

https://www.middleeastmonitor.com/20210107-egypt-muslim-brotherhood-welcomes-gulf-%e2%80%8b%e2%80%8breconciliation/

https://www.middleeastmonitor.com/20210107-israel-is-keeping-its-eye-on-gulf-reconciliation-efforts/

https://www.middleeastmonitor.com/20210109-qatar-we-will-normalise-relations-with-israel-after-it-commits-to-arab-peace-initiative/#at_pco=smlwn-1.0&at_si=5ffd9d7eb192fccc&at_ab=per-2&at_pos=0&at_tot=1

https://www.middleeastmonitor.com/20210108-gulf-reconciliation-is-a-return-to-reason-and-pragmatis

منبع:http://shouba.ir/