مراکش، اعلی حضرتِ برسرِ زبان و غایب ازنظر

از آغاز قرنطینه در ١۴ مارس ٢٠٢٠، خبرگزاری رسمی مطبوعات (MAP) دو عکس از سلطان محمد ششم منتشر کرده است: در یکی از این دو عکس، او با چهره پوشیده شده با ماسک دربرابر یک دسته گل بزرگ نشسته و تصویر دیگر اورا درحال دیدار از مقبره پدربزرگش در رباط در ۴ ماه مه ٢٠٢٠ نشان می دهد.

اما، در همه این مدت دوماهه شیوع جهانی ویروس، او نه یک سخنرانی خطاب به «مردم عزیز» خود ایراد کرده، نه یک جمله برای اطمینان بخشیدن به کسانی که بیشترین لطمه اقتصادی را دیده اند به زبان آورده و نه حتی یک کلمه درباره چگونگی مقابله با ویروس و اقداماتی که در روزهای آینده برای مدیریت رفع قرنطینه به کار گرفته خواهد شد بیان کرده است.

با آن که شاه «اتباع» خود را به نشان دادن تصاویری صامت یا نشر بیانیه هایی سرد و بیروح از کاخ سلطنتی عادت داده، میل به شنیدن یک سخنرانی اطمینان بخش با بروز عوارض اجتماعی- اقتصادی در کشوری که منابع خبری غیررسمی حاکم است و نابرابری های آن در زمره بیشترین های منطقه است، روز به روز بیشتر می شود.

هرروز هزاران تن از افرادی که گذران زندگی شان از اقتصاد موازی است می کوشند با رودررویی با پلیس یا مأموران محلی وزارت کشور، به فعالیت هایی بپردازند که تاکنون به آنها امکان داده معاش خود را به صورت روز به روز تأمین کنند. در کازابلانکا یا رباط، و نیز در دیگر شهرهای بزرگ و متوسط مانند مراکش، فِس (مرکز) یا طنجه (شمال)، هزاران مراکشی، اعم از سرپرست خانواده یا جوانانی که نان آور پدر و مادر و برادر و خواهر خود هستند، معیشت خود را از این اقتصاد خارج از حیطه مقررات تأمین می کنند. از ماشین پائی که در قبال مراقبت از خودروتان از شما انعامی کوچک طلب می کند تا کارگر روزمزدی که در خیابان انتظار می کشد تا کسی او را برای یک روز کار اجیر کند، یا هزاران فروشنده دوره گردی که در خیابان ها پرسه می زنند، همه از اقتصادی غیررسمی تأمین معاش می کنند که بنابر ارقام اعلام شده رسمی ١۴ درصد از «تولید ناخالص داخلی» (PIB) و ٣٧ درصد از مشاغل غیرکشاورزی را تشکیل می دهد.

در حالت قرنطینه تکلیف تأمین معاش چه می شود ؟

در نخستین روزهای شیوع جهانی ویروس، یک «صندوق کووید-١٩» توسط «کمیته حراست اقتصادی» (CEV) زیرنظر وزیر اقتصاد و دارایی، محمد بن شعبون تشکیل شد. بیش از ٣ میلیارد یورو جمع آوری و بین ٨٠ تا ١٢٠ یورو میان خانواده های نیازمند توزیع گردید. اقداماتی که درخور تقدیر اما بسیار ناکافی بود زیرا فقر و گسست های اجتماعی در مراکش بسیار عمیق و غالبا تکان دهنده است.

بسیاری از اقدامات حاد و شدیدی که در آغاز برای رعایت قرنطینه انجام گرفت، با آغاز ماه مه در محلات مردمی کازابلانکا از حدت و شدت آنها کاسته شد. مقامات بیش از پیش به زحمت می توانند جلوی هزاران تنی که می خواهند برای تأمین معاش به فعالیت های خود ادامه دهند را بگیرند و این درحدی خطرناک امکان آلودگی به ویروس را افزایش می دهد. چند روز مانده به ٢٠ ماه مه، بی اعتمادی و ابهام گسترش می یابد و در برابر سکوت و غیبت شاه، دست و دهان دولت بسته و دوخته است. تنها مورد استثناء، یک بیانیه سعید امزازی، وزیر آموزش است که بازگشایی مدارس را به ماه سپتامبر موکول کرده است.

به تدریج صداهایی جسورانه در شبکه های اجتماعی بلند شده و خواهان بیانیه ای سلطنتی است که بتواند از میزان بی ثباتی جاری بکاهد: حمزه محفوظ، فعال جنبش ٢٠ فوریه (١) در ضفحه فیسبوک خود می نویسد:

«شاه عزیز، حالت چطور است؟ امیدوارم درگیر و دار این بحرانی که سراسر دنیا را فراگرفته حالت خوب باشد. ما حالمان خوب نیست. مردم رنج می برند و نمی دانند برای به دست آوردن نان روزانه خود چه کنند و هر شامگاه از بازگشت دست خالی به خانه شرمسارند. به آگاهی ات می رسانم که همه سران حکومت های دنیا، جز ما، با کلمات ساده به راهنمایی مردم درباره این ویروس پرداخته اند و تو حتی به خود زحمت نداده ای که دربرابر مردم ظاهر شوی. آیا تو می پذیری که ال- عثمانی [نخست وزیر] به صورت قربانی و هدف توهین و تمسخرها در آید ؟ تصورش را بکن، حتی ملکه انگلستان، که سخنرانی هایش انگشت شمار است، در برابر “مردم” خود ظاهر شده، به آنها قوت قلب داده و امیدوارشان ساخته است».

این نیاز به ارتباط روز به روز به شکل گسترده تر ابراز می شود. از زمان آغاز قرنطینه، در ٢٠ مارس، همه تصمیم ها درمورد شیوع ویروس کورونا توسط چندتن از اطرافیان شاه، به ویژه فواد علی الهمه، مشاور محمد ششم و همشاگردی پیشین او در کالج سلطنتی و عبداللطیف حموشی، رئیس پلیس و دستگاه اطلاعاتی گرفته شده است.

در چنین شرایطی، که خاص نظام های اقتدارگرا در دوران بحران است، دولت تبدیل به یک سیاهی لشکر ساده شده است. تنها «فعالیت» آن برنامه روزانه تلویزیونی ساعت ۶ بعد از ظهر است که در آن محمد الیوبی، مدیر بخش بیماری های واگیردار وزارت سلامت و بهداشت، آمار رسمی مبتلایان و تلفات را اعلام می کند (درتاریخ ١٧ ماه مه، مراکش نزدیک به ٧ هزار مورد آلودگی به ویروس و ١٩٢ مرگ و میر داشته است).

عدم اطمینان درباره رفع قرنطینه

اقدامات شدیدی که مقامات برای محدودکردن اشاعه ویروس انجام دادند، به سد بزرگ فقدان زیرساخت های بهداشتی برخورد که چندین دهه است کشور با آنها دست به گریبان است. این وضعیت نتیجه سیاست درازمدتی است که خالد تریتکی، روزنامه نگار اقتصادی، به زیبایی آن را چنین توصیف کرده است: «در پایان این بحران، اگر خدا بخواهد، بیاد داشته باشید که نظام بهداشت و سلامت مهم تر از قطار سریع السیر، آموزش مهم تر از ساختمان بزرگ تئاتر و عدالت مهم تر از مسابقات جام جهانی است… بیاد داشته باشید که انسان از بتن (سیمان) مهم تر است».

در ٢۴ مارس، سعدالدین ال- عثمانی، نخست وزیر اعلام کرد: «در همه مناطق کشور، ٢۵٠ تخت مراقبت ویژه برای موارد حاد وجود دارد» و سپس دربرابر شوکی که اعلام این رقم ایجاد کرد ناشیانه حرف خود را پس گرفت و در حساب شخصی خود در توییتر نوشت: «درمورد ٢۵٠ تخت مراقبت های ویژه باید توضیح دهم که این تعداد فقط خاص بیماران بالقوه (…) است وگرنه در سراسر مناطق کشور بیش از ١۶٠٠ تخت مراقبت های ویژه وجود دارد».

سعدالدین ال- عثمانی به سرعت دستمایه تمسخر شبکه های اجتماعی شد. اظهارات غیردقیق و عدم محبوبیتش باعث شده که هرروز توسط کاربران اینترنتی و سامانه های اطلاع رسانی مسخره شود. قرار است که او در روز ١٨ ماه مه سخنانی درباره پسا- قرنطینه در مجلس ایراد کند. به گفته منابع ما، این امکان هست که او دوران قرنطینه را تا پس از عید فطر، ٢۴ ماه مه، تمدید کند. اما بسیاری از مراکشی ها دراین مورد دچار توهم نمی شوند: اظهارات پیشین نخست وزیر حاصل چندانی به بار نیاورده است. یک نمونه این امر حضور او در ٧ ماه مه در تلویزیون است که در آن نیز می خواست درباره مقررات رفع قرنطینه صحبت کند. او که بدون ماسک حفاظتی دربرابر یک روزنامه نگار شبکه یک تلویزیون دولتی نشسته بود، هیچ پاسخ مشخصی به پرسش های مراکشی ها نداد.

او درمورد تدابیر دولت برای رونق بخشیدن به اقتصاد گفت: «دروغ است اگر بگویم که می دانم چگونه می توان وضعیت اقتصادی را بهبود بخشید […] من به آینده اطمینان دارم و مراکش یک بار دیگر نشان داده که توانایی هر چالشی را دارد. مردم مراکش عظمت و اراده خود را نشان داده اند». او درباره چگونگی مدیریت پس از ٢٠ ماه مه نیز به دادن این پاسخ اکتفا کرد: «رفع قرنطینه از خود آن دشوارتر است» و افزود: «درحال حاضر، ما هیچ پیش بینی ای درباره پس از ویروس کورونا نداریم. ما تنها سناریوهایی داریم که در حال مطالعه آنها هستیم».

در این حین، و چند روزی مانده به روز موعود، در کاخ سلطنتی همچنان سکوت حکمفرما است. درباره شاه حرف زیاد زده می شود اما خود او دیده نمی شود. او خود را در سکوتی اسرارآمیز قرنطینه کرده و هیچ وزیری جرئت نمی کند که سناریویی را مطرح کند. تا کی؟ این یک راز است.

١- جنبش اعتراضی که مراکش را در سال ٢٠١١ در بحبوحه « بهار عربی » فرا گرفت.

منبع:https://orientxxi.info/