برجام چه سرنوشتی پیدا می کند؟

اما در حوزه تحریم های زرد رنگ (قابل مذاکره)نیز پیشرفت هایی حاصل شده بود از جمله اینکه دولت بایدن پذیرفته بود برای بهره مندی ایران از مزایای برجام ،تحریم ها علیه بانک مرکزی و شرکت ملی نفت ذیل موضوع تروریسم را به حالت تعلیق دراورد.همین پیشرفت ها کافی بود تا ایران شرایط داخلی را برای تمدید توافق با آژانس اماده کند؛
اما آنچه باعث تاخیر چند روزه در اعلام چنین تصمیمی شد اول بازه زمانی مورد نیاز برای همکاری ایران و آژانس بود و دوم درخواست تروئیکای اروپایی برای دسترسی به محتوای دوربین های نظارتی طی سه ماه گذشته بود.طبیعی بود ایران برای تحت فشار قرار دادن طرف مقابل جهت کسب امتیازات بیشتر و جلو انداختن زمان لغو تحریم ها بر تمدید کوتاه مدت توافق و همینطور عدم امکان دسترسی به محتویات دوربین ها اصرارها داشته باشد.به نظر می رسد در موضوع اول طرفین به یک زمان مرضی الطرفین دست یافتند اما در دومی اصرار ایران باعث شد که تروئیکای اروپایی برای مسدود نشدن مذاکره عقب نشینی کند و فعلا قید دسترسی به محتویات دوربین ها رو بزند.در چنین بستری دور پنجم مذاکرات در وین آغاز شده است ولی با وجود همه دستاوردها موانع مهم و جدی بر سر احیای برجام وجود دارد؛هدف حداکثری ایران این است که لغو تحریم ها را به دایره تحریم های قرمز (از نظر آمریکا این تحریم ها که بیشتر جنبه حقوق بشری و تروریستی دارند،قابل مذاکره نیست)بکشاند؛
در واقع موضع حداکثری ایران این است که همه تحریم های دوره ترامپ حتی تحریم هایی که بین ٢٠ژانویه٢٠١٧تامی ٢٠١٨علیه تهران وضع شده است ،لغو شود اما به نظر می رسد این درخواست در یک نقطه توازنی و به عنوان یک دستور کار عمل گرایانه به مابقی تحریم های زردرنگ آمریکا از جمله قرار گرفتن نام سپاه در لیست تروریستی وزارت خارجه تقلیل پیدا کند؛اما ایالات متحده برای لغو این تحریم ها احتمالا امتیازات مهمی از ایران در حوزه راستی آزمایی و حضور بیشتر بازرسان آژانس در تاسیسات هسته ای طلب کند.در عین حال یکی دیگر از موانع جدی میان ایران و آمریکا در حوزه تحقیق و توسعه و سانتریفیوژهای پیشرفته است که در این زمینه نیز شاهد اختلافات بسیار جدی هستیم.آمریکا خواستار تخریب سانتریفیوژهای پیشرفته و یا انتقال آن به خارج از ایران است و در مقابل کشورمان و همنیطور روسیه بر نظارت های آژانس بر این دستگاهها در داخل پافشاری می کنند.(از جمله مهر و موم شدن این دستگاهها در داخل تا تاریخ انقضای برجام).
اختلاف سوم در حوزه توالی و جدول زمان بندی بازگشت به تعهدات است،مدل امریکا گام اولیه در لغو بخشی از تحریمها و سپس راستی آزمایی برنامه هسته ای ایران است و در گام نهایی لغو ٧٠٠تحریم از ١۵٠٠تحریم آمریکا؛ در حالیکه ایران بازگشت کامل به تعهدات هسته ای خود را منوط به راستی ازمایی لغو تحریم های آمریکا کرده است.این سه حوزه را باید جدی ترین موارد باقیمانده در مذاکرات وین دانست.تخمین آمریکایی ها قبل از اعلام لیست نهایی نامزدهای انتخابات ایران این بود که توافق تا اواسط ماه جون در دسترس خواهد بود.(یعنی همزمان با پایان روز رای گیری در ایران و یا چند روز پس از آن).اما با این حال می توان سه سناریو را برای اینده در نظر گرفت.اول توافق نهایی تا یکماه دیگر و همزمان با تاریخ انقضای همکاری ایران و آژانس.دوم شتاب گرفتن مذاکرات و توافق نهایی تا ٢هفته دیگر با توجه به آرایش جدید نیروهای سیاسی در انتخابات ایران.سوم سناریوی موکول شدن کل پرونده هسته ای ایران به دولت آینده.با این حال با توجه به اتخاذ تصمیم گیری ها در حوزه سیاست خارجی در نهادهای بالادستی و تعریف مساله هسته ای در حوزه خاکستری منافع ایران(حوزه قابل مذاکره و امکان ورود به پروسه بده-بستان )سناریوهای اول و دوم از امکان عملیاتی بیشتری برخوردار هستند.
انچه به نظر قطعی می آید احیای کامل برجام(با توجه به اجرای کامل جدول زمان بندی)تا پایان سال میلادی قابل دسترسی است.با این همه چنین توافقی را نباید چندان بلند مدت قلمداد کرد چرا که دولت بایدن پس از احیای برجام و استقرار دولت جدید در ایران به سراغ موضوعات دیگر از جمله اصلاح برجام،نقش منطقه ای و برنامه موشکی خواهد رفت ؛موضوعات بسیار حساس که دو مورد اخر آن جز خطوط قرمز منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی تعریف می شود؛با این اوصاف هیچ بعید نیست که دولت بایدن قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در نوامبر ٢٠٢۴به سراغ استفاده حداکثری از اهرم خود یعنی تحریم ها دوباره سوق یابد.