سوریه و مشارکت در ابتکار «یک کمربند-یک جاده» چین

در twitter به اشتراک بگذارید
در whatsapp به اشتراک بگذارید
در telegram به اشتراک بگذارید
ابتکار “یک کمربند یک جاده” که به صورت رسمی در سپتامبر 2013 از سوی شی جین پینگ، رئیس جمهور چین مطرح شد، تحولی بنیادین در نوع نگاه چین به خاورمیانه ایجاد کرده است. با این طرح، جایگاه خاورمیانه در استراتژی کلان چین بیش از پیش ارتقاء پیدا کرد.

 

به همین دلیل در سال های اخیر این کشور به دنبال تقویت، تعمیق و گسترش حوزه منافع و روابط دو و چند جانبه خود با کشورهای خاورمیانه است. یکی از این کشورها سوریه است. به دلیل موقعیت ژئوپلتیکی سوریه، این کشور می تواند به یکی از گره های ارتباطی اصلی طرح کلان چینی ها در خاورمیانه تبدیل شود. در گزارش پیش رو تلاش می شود جایگاه سوریه در ابتکار کمربند و جاده چین و تاثیر آن بر منافع جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.

نگاه چین به مشارکت سوریه در ابتکار یک کمربند یک جاده

در سپتامبر  2017، وانگ یی، وزیر امور خارجه چین در گفتگویی که با ولید معلم، وزیر وقت امور خارجه و نخست وزیر سوریه در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک داشت، مستقیما از وی خواست که کشورش به ابتکار یک کمربند یک جاده بپیوندد. به گفته وی، سوریه نقش مهمی به عنوان یک گره ارتباطی در جاده ابریشم باستان داشته است و ابتکار کمربند و راه می تواند فرصتی مهم برای همکاری دو جانبه دو کشور در آینده باشد. علاوه بر این، در دومین اجلاس سران که در رابطه با ابتکار یک کمربند یک جاده در  26 آوریل 2019 برگزار شد، چین از سوریه نیز دعوت کرد که در این نشست حضور داشته باشد.

توجه چینی ها به سوریه بیش از هر چیزی به جایگاه ژئوپلتیکی این کشور باز می گردد. در نگاه آنها، سواحل سوریه در دریای مدیترانه می توانند نقش بنادر صنعتی پیوند دهنده چندین منطقه اقتصادی مهم از جمله خلیج فارس، دریای عرب، دریای سرخ و مدیترانه را ایفا کند. چین سرمایه گذاری های زیادی را در بنادر خلیج فارس، مصر، جیبوتی و ر ژیم صهیونیستی انجام داده است و دسترسی به بنادر سوریه در دریای مدیترانه می تواند این گلوگاه های اقتصادی را به صورت شبکه ای پیوسته به یکدیگر متصل کند. این در حالی است که چین طرح های کلانی برای مشارکت اقتصادی گسترده در ایران و عراق در دست دارد که می توان به طرح همکاری 25 ساله با ایران و طرح مشارکت اقتصادی برای توسعه منابع نفت و گاز و همچنین زیرساخت های عراق اشاره کرد. بنابراین، سوریه در کنار عراق و ایران می تواند جایگاه مهمی در ابتکار یک کمربند یک جاده داشته باشد.

در موقعیت ژئوپلتیک سوریه در نگاه کلان چین باید اشاره کرد که چینی ها حتی پیش از اعلام رسمی ابتکار کمربند و راه، به مشارکت در توسعه بنادر سوریه توجه داشته اند. در این راستا، شرکت چینی “چاینا هاربور اینجنیرینگ” از سال 2012 در تلاش است بندر طرابلس (تنها بندر عمیق منطقه که تحت کنترل روسیه نیست) را برای عبور و مرور کشتی های بزرگ توسعه دهد تا امکان استفاده از ظرفیت های این بندر را برای طرح های کلان اقتصادی چین فراهم سازد. علاوه بر بنادر سوریه، ایجاد خطوط راه آهن در این کشور برای اتصال بنادر نیز از جمله طرح هایی است که چینی ها برای سوریه در ابتکار یک کمربند یک جاده در نظر گرفته اند. به همین دلیل، سرمایه گذاران چینی به دنبال احیای راه آهن بلا استفاده حمص-طرابلس برای ارائه خدمات حمل و نقل به بندر طرابلس هستند تا از این طریق حمل و نقل زمینی به بنادر سوریه را تسهیل کنند.

مزایای ابتکار یک کمربند یک جاده برای سوریه

برای سوریه قرار گرفتن در مسیر ابتکار کمربند و راه چین دو مزیت بسیار مهم در پی دارد: نخستین مزیت به مشارکت چین در مسأله بازسازی این کشور جنگ زده باز می گردد. دولت سوریه به خوبی از محدودیتهای دیگر طرف ها برای مشارکت در بازسازی کشور آگاه است و می داند که هرچند ایران و روسیه مهمترین متحدان این کشور در جنگ داخلی ده ساله بوده و هستند، اما سرمایه کافی برای بازسازی سوریه را در اختیار ندارند. کشورهای اروپایی نیز به دلیل تحریم های آمریکا و به ویژه قانون سزار، و همچنین نداشتن اراده لازم و مشروط کردن هرگونه سرمایه گذاری به انجام پروسه انتقال قدرت، با محدودیت های جدی مواجه هستند. اعضای شورای همکاری خلیج فارس نیز علاوه بر محدودیت های تحریمی آمریکا، اراده لازم برای همکاری با دولت بشار اسد را ندارند.

 اما چین علاوه بر اینکه سرمایه کافی برای مشارکت در بازسازی سوریه را در اختیار دارد و در طول جنگ داخلی به ویژه در شورای امنیت سازمان ملل از حامیان اصلی دولت بشار اسد بوده، به دلیل پیشبرد ابتکار یک کمربند یک جاده، از اراده لازم برای مشارکت در امر بازسازی سوریه نیز برخوردار است. علاوه بر این ها، چینی ها بر خلاف کشورهای غربی، سرمایه گذاری خود را مشروط به اصلاحات سیاسی نمی کنند. بنا به این ملاحظات، بشار اسد در سپتامبر 2017 اعلام کرد که چین، در کنار روسیه و ایران برای پیشبرد طرح های بازسازی در اولویت قرار دارد. در اوایل جولای همان سال، انجمن تبادل چین و عرب و سفارت سوریه در پکن با برگزاری یک همایش ویژه، از هزار نفر چینی، به عنوان نمایندگان شرکت های چینی، برای سرمایه گذاری در بازسازی سوریه دعوت کرد. در جریان این رویداد، عماد مصطفی، سفیر سوریه در پکن اظهار داشت، انتظار می رود شرکت های چینی در مرحله بازسازی نقش زیادی داشته باشند و دولت سوریه شرکت های چینی را در اولویت اصلی فرصت های سرمایه گذاری و بازسازی قرار خواهد داد.همچنین، بشار اسد در گفتگویی که در 19 دسامبر 2019 با نشریه چینی فونیکس داشت از ابتکار کمربند و راه استقبال کرد و گفت که سوریه نیز از طریق توسعه زیرساخت هایش به کمک چینی ها، می تواند بخشی از این پروژه باشد. 

مزیت دوم به مباحث ژئوپلتیکی مربوط می شود. دولت سوریه می داند که با عبور راه ابریشم جدید چین از این کشور، جایگاه ژئوپلتیکی سوریه نیز ارتقا می یابد و این کشور به نقطه اتصال زمینی خلیج فارس به دریای مدیترانه تبدیل میشود. این امر سبب می شود که حفظ ثبات، امنیت و یکپارچگی سرزمینی در سوریه اولویت بالایی در سیاست خاورمیانه ای چین پیدا کند و این کشور اجازه دست اندازی مجدد به سوریه را به دیگر کشورها ندهد.

ارزیابی

دولت بشار اسد که با همکاری ایران و روسیه توانسته است از خلال یک دهه جنگ ویرانگر داخلی پیروز خارج شود، اکنون می تواند با مشارکت چین در بازسازی این کشور به سمت تثبیت سیاسی-اقتصادی پیش رود. این مشارکت می تواند موجب تثبیت دولت بشار اسد و ساختار سیاسی فعلی سوریه شود.

باید به این نکته توجه داشت که چین علاوه بر مشارکت دادن سوریه در ابتکار یک کمربند یک جاده، به دنبال تقویت روابط با ایران در قالب قرارداد همکاری 25 ساله است که می تواند به مشارکت جدی ایران در این طرح بینجامد. این امر می تواند به تقویت محور ایران، عراق و سوریه از طریق تقویت اقتصادی این سه کشور بینجامد. اگر بپذیریم که مهم ترین نقطه ضعف این محور، نامتوازن بودن توسعه بخش اقتصادی با توسعه پیوندهای سیاسی-امنیتی است، مشارکت آنها در ابتکار کمربند و جاده چین و سرازیر شدن سرمایه های چینی به این کشورها می تواند این نقطه ضعف را پوشش دهد و به تقویت این محور هم از لحاظ انسجام داخلی و هم از نظر پیوندهای اقتصادی و ژئوپلتیکی، متاثر از مشارکت در جاده ابریشم جدید چین، بینجامد. علاوه بر این، مزیت دیگر این است که با مشارکت چین، هزینه های ایجاد بی ثباتی در سوریه افزایش می یابد و مخالفان دولت سوریه دیگر به راحتی نمی توانند اقدامات تنش آفرین خود در سوریه را پیش ببرند. بنابراین می توان گفت، مشارکت سوریه در ابتکار کمربند جاده چین چه به صورت مستقیم و چه غیر مستقیم می تواند منافع استراتژیک بسیاری برای جمهوری اسلامی ایران در پی داشته باشد.

در عین حال، نباید از این نکته نیز غافل شد که جمهوری اسلامی ایران می بایست حضور سیاسی-امنیتی خود در سوریه را به مشارکت فعال اقتصادی پیوند دهد و در بازسازی سوریه شرکت های ایرانی نیز در کنار شرکت های چینی حضور، و حتی همکاری داشته باشند. در نتیجه از این طریق می توان قرارداد همکاری اقتصادی با چین را به سوریه نیز تسری داد. 

منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

آیا مطمئن هستید که می خواهید قفل این پست را باز کنید؟
باز کردن قفل باقی مانده : 0
آیا مطمئن هستید که می خواهید اشتراک را لغو کنید؟