تبلیغات انتخابات زودهنگام پارلمانی اخیر روز دوشنبه (23تیر) در ایروان و دیگر شهرها و روستاهای ارمنستان رسما آغاز شد. آنچه مسلم است این است که باتوجه به قانون موجود که حق تشکیل کابینه را درصورت داشتن پنجاه درصد کرسیهای پارلمان به احزاب میدهد، هیچیک از احزاب نخواهند توانست دولت تکحزبی تشکیل دهند و مجبور به ائتلاف با احزاب کوچکتر خواهند بود. هرچند تبلیغات بهصورت غیررسمی با موضعگیریهای رهبران دو جریان اصلی انتخابات (نخستوزیر فعلی و مخالفان او) از مدتها قبل در جریان است و طرفین مواضع خود را در خصوص مسائل داخلی و سیاست خارجی بیان میکنند.
نیکول پاشینیان نخستوزیر سابق و کفیل فعلی نخستوزیری، فردی غربگرا محسوب میشود که تن دادن او به امضای معاهده سهجانبه صلح با مسکو و باکو و درنتیجه از دستدادن استانهای همجوار با قرهباغ کوهستانی و استان شوشا که قریب به سی سال در اشغال ارمنستان بود و دادن امتیاز برقراری کریدور بین نخجوان و تنه اصلی خاک آذربایجان احزاب مخالف را علیه او شوراند، یک پای این انتخابات است. طرف دیگر انتخابات تقریباً تمامی مقامات سابق ارمنستان در سه دهه اخیر هستند که روبرت کوچاریان رئیسجمهور سابق آن را رهبری میکند.
با توجه به بستهبودن مرزهای ارمنستان با ترکیه و آذربایجان در سه دهه گذشته و داشتن اختلافات مرزی با گرجستان، ایران تنفسگاه اصلی ارمنستان در سی سال گذشته بوده است. بازخوانی دیدگاههای دو جریان اصلی انتخابات پیشرو درباره ایران و مسائلی که جمهوری اسلامی ایران به آنها حساسیت دارد، برای تصمیمگیران سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مهم بهنظر میرسد.
روبرت کوچاریان رهبر ائتلاف «ارمنستان» در انتخابات پارلمانی ارمنستان که در دوران زمامداری خود روابط نزدیکی با ایران داشت، بر توسعه روابط با ایران و تکمیل طرحهای ناتمام تأکید کرد. دومین رئیسجمهوری ارمنستان در نشست آنلاین با طرفداران خود از کشورهای مختلف به پرسشهای آنان پاسخ داد. او در پاسخ به پرسش یک مخاطب دو تابعیتی ایرانی-ارمنی درباره دیدگاه ائتلاف تحت رهبری او درباره روابط با ایران گفت: «روابط ما با ایران از اهمیت ویژهای برخوردار است.» کوچاریان به روابط خوب میان ایران و ارمنستان در دوران ریاستجمهوریاش اشاره کرد و گفت: «در آن دوران در راستای توسعه روابط دو کشور تلاش کردیم و در این مسیر فشارهای بسیاری را هم متحمل شدیم. احداث خط لوله گاز ایران و ارمنستان حاصل مقاومت در برابر همین فشارها است.» رهبر ائتلاف «ارمنستان» با اشاره با این موضوع که اکنون هم برخی طرف های خارجی درصدد اعمال فشار برای محدود کردن روابط ارمنستان با ایران هستند، تأکید کرد در صورت پیروزی در انتخابات در راستای اجرا و تکمیل طرحهایی که سنگ بنای آنها در دوران ریاست جمهوری او گذاشته شده است، تلاش خواهدکرد. کوچاریان بهطور ویژه از تکمیل خط سوم انتقال برق دو کشور نام برد که قرارداد مربوط به احداث آن در دوره ریاست جمهوری او منعقد شده و هنوز بعد گذشت 13 سال به بهرهبرداری نرسیده و به همین دلیل هم بلوک پنجم نیروگاه «هرازدان» با ظرفیت کامل خود مورد استفاده قرار نمیگیرد.
اما پاشینیان نخستوزیر ارمنستان که بعد از استعفا حالا کفیل نخستوزیری است در جریان سفر وزیر امورخارجه ایران که روز پنج خرداد بعد از سفر ظریف به باکو صورت گرفت، روابط با ایران را دارای اهمیت راهبردی برای ارمنستان دانست و از این که مرز دو کشور همواره مرز دوستی و امنیت بوده ابراز خرسندی کرد و با اشاره به اقدامات ارمنستان برای توسعه استان سیونیک و از جمله تلاش برای شتاب دادن به ایجاد منطقه آزاد مغری، ابراز امیدواری کرد این اقدامات به توسعه روابط دو کشور کمک کند.
ایران درحال چالش با غرب بر سر برنامه هستهای، محور مقاومت و مسائل موسوم به حقوق بشری است. رژیم صهیونیستی بهعنوان دشمن اصلی ایران سعی در نزدیک شدن به مرزهای ایران و عادیسازی روابط با همسایگان جمهوری اسلامی و گستردن چتر جاسوسی و خرابکاری خود در مرزها را دارد. سران ارمنستان در ادوار گذشته متوجه این حساسیت ایران بودند و همواره سعی داشتهاند از نزدیک شدن به این حساسیتها دوری کنند و در برخی موارد با ایران معاملات پنهان داشته باشند. افشای ماجرای واسطه شدن ارمنستان برای خرید سلاحهای ساخت برخی کشورهای اروپایی توسط ایران در دوران جرج بوش، برای مدتی روابط ارمنستان و آمریکا را تیره ساخت و وزیر خارجه وقت آمریکا شخصاً به ایروان سفر و مقامات این کشور را توبیخ کرد. با وجود داشتن رابطه، ارمنستان در سی سال اخیر اقدام به افتتاح سفارت در اراضی اشغالی نکرده بود؛ اقدامی که بعد از شهادت سردار سلیمانی، پاشینیان نخستوزیر فعلی قبح آن را شکست و با هدف استفاده از لابی اسرائیل در آمریکا برای گسترش روابط با این کشور و جذب سرمایهگذاری آمریکا در این کشور به آن اقدام نمود.
یک ماه پیش از پیروزی پاشینیان در سال 2019، سفیر غیرمستقر رژیم صهیونیستی در ارمنستان گفته بود که سطح کنونی روابط میان دو طرف کافی است و نداشتن سفارت با توجه به پیشرفتهای فنآوری هیچ مشکلی ایجاد نمیکند. دلیل اصلی تغییر رویکرد رژیم برای افتتاح سفارت ارمنستان در تلآویو و بالعکس، صرفاً استفاده از فرصت ایجاد شده در ارمنستان برای گسترش حضور و نفوذ اسرائیل در همسایگی ایران بود.
پاشینیان در سفر سال 2019 به ایران با استقبال گرم مواجه شد و برخلاف عرف ایران که تنها روسای جمهور با رهبری دیدار میکنند، به دیدار آیتالله خامنهای رفت و در یک حرکت بیسابقه اجازه یافت در باشگاه آرارات با ارامنه تهران دیدار کند. اما او نشان داد که حساسیتهای ایران را چندان به رسمیت نمیشناسد و در جریان توافق با آذربایجان در جنگ اخیر پیشنهادات ایران را رد کرد و ایران را از بازطراحی ژئوپلیتیک جدید در قفقاز جنوبی دور نگه داشت. میکائیل میناسیان سفیر سابق ارمنستان در واتیکان ماه گذشته نوشت: «محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در دیدار اخیر خود با پاشینیان بهصورت غیرمستقیم یادآور شده که بیتدبیری دولت ارمنستان منجر به فروپاشی نظم ژئوپلیتیکی در منطقه شده است که البته از سوی آقای ظریف تکذیب شد.»
اما رقیب پاشینیان به جهت زخمی که از حضور نهادهای آمریکایی در ایروان خورده، بهشدت علیه مؤسسات امنیتی که پوشش اجتماعی دارند، موضعگیری میکند. بنیاد سوروس مهمترین آنهاست، بنیادی که نام آن با مسائل ایران نیز گره خورده است. کوچاریان از اعمال قوانین سختگیرانه در قبال دفاتر بنیاد سوروس در ارمنستان در صورت به قدرت رسیدن خبر داده. او گفته: «ما قوانین جدیدی تصویب خواهیم کرد که براساس آن یا فعالیت این سازمانها ممنوع میشود و یا آنها میپذیرند که عوامل خارجی هستند و به تبع آن قوانین سخت گیرانه و محدودکننده در مورد آنها اعمال میشود و فعالیتهای آنها تحت نظارت قرار خواهد گرفت. کوچاریان پیش از این هم اعلام کرده بود توجهی به انتقادات مراجع و سازمان های اروپایی در مورد اعمال قوانین سخت گیرانه در قبال بنیادهایی که از خارج از ارمنستان تأمین مالی میشوند، نخواهد کرد.
ایران اعلام کرده است که اجازه نخواهد داد ژئوپلیتیک منطقه برهم بخورد؛ سادهشده این حرف یعنی این که ایران با دالان زنگهزور که بهعنوان کریدور ارتباطی جمهوری خودمختار نخجوان با تنه اصلی آذربایجان در قرارداد صلح پیشبینی شده است، مخالف است. افزون بر این، طرحهای اقتصادی کلانی مثل توسعه منطقه آزاد مغری،گشایش مسیر ریلی ایران- نخجوان- ارمنستان و فعالیت مؤثر تجار و شرکتهای ایرانی در استان سیونیک ارمنستان، دورنمای گسترش روابط دو کشور است. طرح احداث خط سوم انتقال برق و طرح احداث نیروگاه آبی بر روی رود ارس که توافقنامههای مربوط به آنها در دوره ریاست جمهوری کوچاریان منعقدشدهاند پس از گذشت سالها هنوز بلاتکلیف هستند. برنامه تبادل گاز و برق، تمدید قرارداد صادرات گاز و افزایش میزان گاز صادراتی به ارمنستان، همکاریها در زمینه زیرساختها و نیز همکاریهای علمی و آموزشی هم از جمله محورهایی است که در روابط ایران و ارمنستان به دولت بعدی حواله خواهد شد. میزان آرای ارامنه ایران در انتخابات ارمنستان و توان لابیهای ایرانی در ارمنستان، اجازه هدایت انتخابات را تا حدی به ایران میدهد. حال بایست برای استفاده از این توان به نفع یک جریان یا عدم استفاده از آن تصمیم گرفت.
منطقه آزاد مغری
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.