خیز عربستان در حوزه امنیت غذایی

درآمد

از این رو این راهبرد معطوف به امنیت غذایی پایدار؛ افزایش تولید محصولات کشاورزی، انتقال دانش و تجربه، توسعه تکنولوژی، افزایش اشتغال، افزایش مزایای تجاری و ایجاد بازارهای جدید است.

در همین خصوص اولین محموله گندم استرالیایی توسط شرکت «سالک» وارد عربستان سعودی شده است. شرکت سرمایه گذاری کشاورزی و تولیدات دامی سعودی (سالک)، اعلام کرده که محموله 60 هزار تنی گندم استرالیایی، از بندر «کانبرا» راهی عربستان شده است. در بیانیه مطبوعاتی شرکت «سالک» توضیح داده شده که محموله‌ خریداری شده توسط این شرکت در چارچوب مناقصه «الموسسه العامه للحبوب» به عنوان بخشی از برنامه تشویق و حمایت از سرمایه گذاران سعودی در خارج از کشور جهت خرید 355 هزار تن گندم، صورت گرفته است.

گروه «سالک» علاوه بر استرالیا، سرمایه گذاری‌های گسترده ای را در روسیه، اوکراین، کانادا و شرق آفریقا صورت داده است.

گروه «سالک» شعبه خود در استرالیا را در سال 2019 تاسیس کرد، این شرکت مالک 211 هزار هکتار زمین کشاورزی در استرالیا بوده و در زمینه های کشت غلات و پرورش دام فعالیت داشته و سالانه بیش از 120 هزار تن حبوبات تولید می کند.

ابعاد و جزئیات

از سال 2008 و به‌ دنبال بحران اقتصادی جهان و افزایش قیمت موادغذایی و انرژی، کشاورزی در کشورهای دیگر روند تندتری به خود گرفت. بنابر اعلام سازمان ملل، مراکز هدف، کشورهایی هستند که زمین و آب زراعی دارند که از جمله آنها می توان به کشورهای آفریقایی، جنوب آسیا، آسیای مرکزی، آمریکای لاتین، روسیه، اوکراین و استرالیا اشاره کرد. کشورهایی مانند هند، چین، آمریکا و مالزی در صدر کشورهای فعال در کشت فراسرزمینی قرار دارند و کشورهای اندونزی، فیلیپین و کامبوج در آسیا و کشورهای سودان، اتیوپی، اوگاندا، موزامبیک و کنگو در میان کشورهای آفریقایی مورد بیشترین کشت فراسرزمینی واقع شده‌اند.

قاره آفریقا میزبان 49 درصد از کشت فراسرزمینی جهان بوده و بازیگران عمده این کشت نیز اقتصادهای در حال ظهور در شرق آسیا و جنوب آمریکا، کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای شمال آمریکا و اروپا هستند.

فشار در میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای سرمایه گذاری در آفریقا به دنبال بحران جهانی قیمت مواد غذایی در 2008-2007 به صورت جدی ایجاد شد و در آن زمان هدف قرار دادن زمین های کشاورزی برای تولید کالاهای استراتژیک بود. در ابتدا سرمایه گذاری متمرکز بر توافق نامه هایی با بازار میزبان، تضمین خریدها و تأمین اعتبار یارانه ای بود. به سرعت و در اکتبر 2014، اتاق بازرگانی دبی خاطرنشان کرد که نهادهای حاشیه خلیج فارس طی 10 سال گذشته بیش از 30 میلیارد دلار به توسعه زیرساخت های آفریقا کمک کرده اند. رقم قابل توجهی است که متمرکز بر سرمایه گذاری در بخش کشاورزی بوده است.

آمار منتشره نشان می‌دهد تا پایان سال 2011، کشورهای سودان، سودان جنوبی، تانزانیا، اتیوپی و گینه بیشترین میزان فروش یا اجاره زمین را داشته و مورد نظر کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهایی همچون هند و چین واقع شده‌اند.

مانند دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، عربستان در خارج از کشور در زمین های کشاورزی و زیرساخت­های کشاورزی سرمایه گذاری های مهمی را صورت داده است. عربستان دو هدف مهم اقتصادی را در قاره آفریقا پیگیری می­کند. نخست سرمایه گذاری گسترده در حوزه های مختلف و استراتژیک و دوم تامین امنیت غذایی. آفریقا به دلایل اقتصادی برای پادشاهی سعودی ضروری است. فقط دو درصد از کل زمین های عربستان قابل کشت است و در نتیجه، این کشور به شدت به واردات مواد غذایی از منابع خارجی وابسته است. عربستان سعودی نزدیک به 70 درصد مواد غذایی مورد نیاز خود را وارد می­کند و ارزش این واردات سالانه به 24 میلیارد دلار می رسد.

پادشاهی دارای جمعیت جوان است که نرخ رشد سالانه آن در حدود 2.3 درصد در سال است. پیش بینی شده است که جمعیت کنونی 34 میلیون نفری عربستان تا سال 2050 به نزدیک 45 میلیون نفر برسد و این رشد ناگزیر منجر به افزایش تقاضا برای غذا خواهد شد. طبق مطالعه فودکس عربستان، بخش مواد غذایی بین سالهای 2014 تا 2016 رشد 55.3 درصد داشته است.

ریاض طی دهه گذشته با سرمایه­گذاری عمیق در مشارکت­های کشاورزی در شرق آفریقا به عنوان بخشی از ابتکار عمل امنیت غذایی رسمی، تلاش کرده است تا این وابستگی را کاهش دهد. این امر از طریق خرید هزاران هکتار زمین در آفریقا توسط مشاغل سعودی با هدف کشاورزی صورت گرفته، چیزی که مقامات ریاض امیدوارند در نهایت گسترش یابد و به بخشی اساسی از ساختار اقتصادی آنها تبدیل شود. بر همین اساس ریاض بسیاری از زمین های حاصل خیز در قاره آفریقا را خریداری کرده است.

از سال 2008 و با اجرایی شدن طرح ملک عبدالله، ترغیب سعودی­ها برای خرید زمین­های کشاورزی آغاز شد. سرمایه گذاری سعودی ها در سودان و اتیوپی نمونه ای از این استراتژی است. در واقع آفریقا، با بخشهای وسیع زمین قابل کشت و خاک حاصلخیز، پاسخ منطقی این رونق پیش بینی شده است.

«ستاره سعودی»، مهم ترین پروژه سرمایه گذاری های ریاض بر روی زمین های حاصلخیز اتیوپی

پیش بینی می شود که کشور اوگاندا به تنهایی قادر به تغذیه بیش از دویست میلیون نفر، بیش از چهار و نیم برابر جمعیت 45 میلیون نفری خود باشد. این ظرفیت باعث شده تا اوگاندا و همسایگانش در مناطق شرقی قاره به عنوان شرکای اصلی عربستان مورد توجه ویژه قرار گیرند.

توصیه سیاستی

به سبب قرارگیری ایران در کمربند خشک جهانی، تغییر پذیری شدید اقلیمی، بارش به میزان یک سوم متوسط جهانی، خشکسالی‌های متعدد و مصرف بالای آب و مقرون به صرفه‌نبودن کشت محصولات آب‌بر، کشور نیازمند ایجاد تنوع کشت در محصولات غذایی و کشاورزی به روش‌های متنوع است.

در این چارچوب، کشت فراسرزمینی می تواند راهکاری جایگزین برای تامین محصولات کشاورزی و مواد غذایی به شمار آید. اقدامات ایران از سال 1395 به این سو مقداری پررنگ شده است و کشورهایی مانند روسیه، قزاقستان، برزیل، ونزوئلا، سیرالئون، گرجستان و آذربایجان مورد توجه قرار گرفته اند.

با اتکا به آمارهای اعلامی جهاد کشاورزی، ایران حدود یک میلیون هکتار اراضی زیر کشت در کشورهای خارجی دارد و آن‌طور که مشخص است، کشت فراسرزمینی مورد توجه جدی جهاد کشاورزی است و پیش‌بینی شده در آینده نزدیک در دو تا سه میلیون هکتار از اراضی کشورهایی که دارای وضعیت مساعدی از نظر آب و خاک است کشت انجام بگیرد.

کشت محصولات کشاورزی در خاک کشورهای دیگر نه‌تنها باعث تعمیق روابط سیاسی و اقتصادی می‌شود، بلکه در صورت وجود متولی و سیاستگذاری مدون، می تواند بخش زیادی از نیاز ایران به واردات محصولات مختلف را برطرف یا به حداقل برساند. همچنین جدی گرفتن این حوزه به معنای ارزآوری گسترده و صدور دانش و نیروی فنی است. خروجی نهایی بها دادن به این حوزه مهم، افزایش امنیت غذایی کشور است و اهمیت این امنیت غذایی در شرایط تحریم تا چه حد مهم و تعیین کننده است.

در توسعه کشت فراسرزمینی نباید به یک یا دو کشور محدود شد، بلکه شبکه ای از کشورهای مختلف را باید ایجاد کرد تا در مقابل تحولات سیاسی جهان در تأمین غذای جامعه ایمن بماند. کشت فراسرزمینی به عنوان یک اقدام موقت، می تواند راهبرد مناسبی باشد، از همین روست که عربستان سعودی برای برقراری امنیت غذایی پایدار، به دنبال تنوع بخشیدن به روش های تامین غذایی خود است.

منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .