روابط پاکستان-ترکیه؛ پیامدها و نتایج منطقه ­ای آن برای جمهوری اسلامی ایران

الف: معرفی، توصیف و تشریح

ترکیه و پاکستان در مسائل امنیتی روابط پیچیده ای را آغاز کرده اند. پاکستان تبدیل به بزرگ ترین خریدار سلاح از ترکیه شده است. خرید چهار کشتی کلاس MILGEM و تعداد زیادی پهپاد بیرقدار و همچنین تجهیزات جاسوسی بخشی از این خریدها را شامل می شود. 1500 نیروی نظامی پاکستان در ترکیه آموزش نظامی دیده اند. برگزاری رزمایش های سالیانه در ترکیه با نام «محمدعلی جناح» و در پاکستان با نام «آتاترک» از برنامه های نظامی دائمی هر دو کشور است. تمرین های دریایی مشترک در دریای عرب و مدیترانه نیز به شکل منظم برگزار می شود.

عربستان سعودی تحت افزایش روابط سیاسی- تجاری با هند، در مورد مساله کشمیر سکوت کرده است، ولی ترکیه دائما از موضع اسلام آباد در این موضوع حمایت می کند. در مقابل نیز پاکستان حامی مواضع سیاسی- امنیتی ترکیه در دریای مدیترانه است.  

ب: اهمیت و ضرورت

چاره جویی درباره گسترش روابط امنیتی پاکستان و ترکیه از نظر زمانی و تاثیرات راهبردی از  اهمیت بالایی برخوردار است. ترکیه خود را رقیب منطقه ای جمهوری اسلامی ایران می داند و تلاش می کند حوزه های نفوذ جمهوری اسلامی ایران را تا حد امکان محدود کند. از سویی «حاکمیت و ایده منطقه ای جمهوری اسلامی معطوف به مقاومت و جنبش های اسلامی» از منظر هستی شناختی یک خطر بالقوه برای حاکمیت پاکستان محسوب می شود. در نتیجه همکاری با یک حکومت اسلامی با ساختار سکولار همچون ترکیه برای این کشور از اهمیت بالایی برخوردار است.

از سویی اهل سنت پاکستان  تحت تاثیر تبلیغات سیاسی، الگوی سیاسی- اقتصادی ترکیه را بهترین الگوی توسعه می دانند. همچنین عمران خان نخست وزیر پاکستان، با انتقاد از سینمای بالیوود و هالیوود از ترکیه درخواست کرده است که محتوای فرهنگی مورد نیاز

این کشور را تهیه کند. در ادامه این روند، دوبله سریال ارطغرل که توسط یک کارگردان عضو آک پارتی ساخته شده، توانست با 55 میلیون بیننده رکورد تماشای سریال در پاکستان را بشکند. این موضوع به معنای تلاش حاکمیت پاکستان جهت افزایش گرایشات فرهنگی جامعه اردو زبان به سمت ترکیه است.

ج: آسیب ها، تبعات و پیامدهای منفی

افزایش روابط نظامی-امنیتی اسلام آباد و آنکارا می تواند آثار منفی زیر را بر منافع بین المللی ج ا ایران داشته باشد:

1. تحولات افغانستان و معادلات سیاسی این کشور به عنوان حوزه نفوذ جمهوری اسلامی ایران تحت تاثیر روابط اسلام آباد-آنکارا قرار خواهد گرفت؛
2. حضور نظامی ترکیه در دریای عرب (پایگاه های دریایی پاکستان) و خلیج فارس (پورت حَمَد در قطر) با توجه به افزایش آب های سرزمینی پاکستان (در سال 2015) منطقه عملیاتی وسیعی را برای این کشور فراهم کرده است. نظارت دریایی در این منطقه و جاسوسی برای رژیم صهیونیستی از جمله مخاطرات امنیتی عمده برای جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود؛

3. با توجه به ارتباط و تسلط هر دو کشور در استفاده از نیروهای تروریستی-تکفیری، جامعه شیعیان پاکستان و افغانستان و همچنین مرزهای شرقی ایران با خطرات جدیدی روبرو خواهند شد؛
4. تاثیرگذاری جدی بر روی مسیر کوریدورهای تجاری منطقه و خطوط انتقال انرژی؛
5. حضور امنیتی رژیم صهیونیستی در خاک پاکستان و استفاده از مرزهای مشترک ایران و پاکستان برای جاسوسی، ضربه های امنیتی و تحریکات قومی (اکنون در افغانستان این حضور امنیتی وجود دارد)؛

هـ: اجزاء و عناصر تاثیرگذار (برمبنای مدل همکاری)

گروه 1: محور اخوانی ترکیه- قطر- پاکستان و گروه های تروریستی تکفیری (ترکستان شرقی، داعش و…)؛

گروه 2: جناح ارگ (اشرف غنی، امرالله صالح و…)؛

گروه 3: جناح سپیدار (عبدالله عبدالله، ژنرال دوستم و…)؛

گروه 4: طالبان متعهد به تصمیمات شورای کویته (سپاه صحابه، حقانی و…)؛

گروه 5: طالبان متعهد به صلح حقیقی در افغانستان (برخی اعضاء دفتر سیاسی طالبان در دوحه مانند ملا عبدالغنی برادر)؛

گروه 6: محور مقاومت ایران- زینبیون- فاطمیون؛

گروه 7: احزاب شیعی پاکستان (جامعه بعثت، تحریک جعفری، مجلس وحدت مسلمین، شیعیان پنجابی حامی مسلم لیگ-ن)؛

گروه 8: جمهوری خلق چین؛

گروه 9: محور امنیتی ترکیه-رژیم صهیونیستی؛

گروه 10: سازمان های تروریستی منطقه ای مانند حرکت اسلامی ترکستان، حزب المجاهدین کشمیر و…؛

و: پیش بینی وضعیت های ممکن در آینده

1. برگزاری رزمایش مشترک پاکستان و ترکیه در منطقه تاربلا در فوریه سال جاری میلادی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. محل برگزاری این رزمایش برخلاف تاکیدات رسانه ای پاکستان بیش از آنکه به مرزهای افغانستان نزدیک باشد به منطقه بالاکوت نزدیک است. منطقه بالاکوت مجهز به کمپ های آموزش شبه نظامیان انصارالمجاهدین کشمیری است.

برگزاری مانور مشترک نظامی در این منطقه برای پاکستان از اهمیت زیادی برخوردار بود؛ زیرا شمال سد تاربلا کمپ نظامی لجستیکی کمپ های بالاکوت قرار دارد. دولت بهارات جانتا در زمان انتخابات 2019 با حمله نظامی به کمپ های بالاکوت عملا پاکستان را تحقیر کرده است. حضور نیروهای ترک در این منطقه عملا خط و نشانی از سوی پاکستان برای هند محسوب می شود. همچنین با توجه به روابط بسیار نزدیک گروه تکفیری حزب المجاهدین کشمیر با ترکیه که در سال های اخیر بسیار تشدید شده است، باید منتظر استفاده ترکیه از این کارت در مقابل هند بود. این موضوع عملا می تواند روابط ایران و هند را تاحدودی تحت تاثیر قرار دهد.

2. ترکیه در زمان مناسب و در مکان مناسبی نیروهای نظامی خود را مستقر کرده است. با خروج ایالت متحده از افغانستان، نگرانی از خلاء قدرت ایجاد شده و افزایش تحرکات گروه های تروریستی تکفیری از دیگر دغدغه های قدرت های بزرگ مثل چین و روسیه خواهد بود. دالان واخان در افغانستان منطقه اصلی انتقال گروه های تروریستی به سمت ایالت سین کیانگ چین و کشور تاجیکستان و پس از آن روسیه است. با توجه به تجارب ترکیه در استفاده از گروه های تروریستی و همچنین پشتیبانی کامل ترکیه از سازمان تکفیری ترکستان شرقی ، عملا کنترل واخان به طور مشترک در اختیار پاکستان و ترکیه خواهد بود. از سویی به دلیل روابط راهبردی قطر و ترکیه، آنکارا می تواند از کارت طالبان (از طریق دوقطبی سازی میان شورای کویته و دفتر سیاسی دوحه) در این بازی نیز نهایت استفاده را ببرد. در نتیجه کشورهای چین، روسیه و تاجیکستان عملا باید با ترک ها در این زمینه معامله کنند. معامله ترکیه با این سه کشور در حوزه کوریدورهای تجاری و همچنین خطوط انتقال انرژی منطقه ای و در راستای منزوی کردن جمهوری اسلامی ایران می تواند از موضوعات مهم باشد.

3. یکی از اتفاقات دیپلماتیک بسیار مهمی که باید در آینده نزدیک شاهد آن باشیم، برقراری روابط میان پاکستان و رژیم صهیونیستی است. همانند گفتگوهای اعراب خلیج فارس و صهیونیست ها که با میانجی گری هند صورت گرفت، اکنون این آنکارا است که قطعا در این میان واسطه گری خواهد کرد تا از این طریق وزن راهبردی خود را در منطقه ارتقاء دهد. مقامات نظامی پاکستان بارها بر استفاده از تجهیزات نظامی تولید سرزمین های اشغالی (به دلیل فناوری بالا) جهت مقابله با هند و بازپس گیری کشمیر تاکید کرده اند. با توجه به اینکه ترکیه از زمان پرویز مشرف تاکنون همواره محل مذاکرات محرمانه مقامات دیپلماتیک پاکستان و رژیم صهیونیستی بوده است، این پیش بینی بسیار محتمل به نظر می رسد.
4. شکل گیری مثلث دریایی قطر- رژیم صهیونیستی- پاکستان با محوریت ترکیه یکی دیگر از پیامدهای احتمالی در آینده خواهد بود. اگر یکی از نقاط وصل اضلاع این مثلث را جزیره سقطری یمن در نظر بگیریم، تعامل ترکیه، رژیم صهیونیستی و امارات متحده عربی به عنوان یک متغیر بسیار تاثیرگذار در شکل گیری این مثلث جغرافیایی خواهد بود. با توجه به تیرگی روابط قطر، پاکستان و ترکیه با امارات متحده عربی، به نظر می رسد شکل دهی به این مثلث در گروی توانایی دیپلماتیک رژیم صهیونیستی در شکل دادن به این مثلث است.