خروج آمریکا از افغانستان از نظر کشورهای منطقه چه معنی دربردارد

خبرگزاری آناتولی- دیدگاه کشورهای منطقه درباره خروج آمریکا از افغانستان
خبرگزاری آناتولی مقاله ای با عنوان ” خروج آمریکا از افغانستان از نظر کشورهای منطقه چه معنی دربردارد” به قلم دکتر حقی ایغور نایب رئیس مرکز تحقیقات ایران İRAM وابسته به میت و رحمت الله فرزام کارشناس سیاست خارجی ایرام در امور ایران و گروه های غیردولتی خاورمیانه نوشت : اشتهای تعداد زیادی از کشورهای منطقه بعد از آغاز خلاء قدرت ناشی از خروج نیروهای نظامی آمریکا و ناتو از افغانستان زیاد شده است و همزمان نگرانی های امنیتی آنهارا نیز افزایش داده است.
نیروهای نظامی آمریکا و ناتو در 31 اوت ازافغانستان خارج خواهند شد. اما سرنوشت افغانستان به سوی شرایط مبهم و نامعلومی به پیش میرود. بعد از آغاز خروج نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان، بیش از دویست شهرستان و شش مرکز استان از جمله هشت مرکز استان شامل فیض آباد، شبرغان، نیمروز، قندوز، سرپل، سمنگان، پلخمری و تخار را تصرف کرده است و شهرهای غزنی، هلمند، قندهار و هرات نیز در محاصره طالبان قرار دارد.
جنگ بین نیروهای حکومت کابل با طالبان با شدت تمام ادامه دارد. مذاکرات صلح دردوحه با مشارکت نمایندگان حکومت کابل و طالبان نیز متوقف شده است. طالبان تهدید کرده است در صورتی که در گفت وگوهای صلح در دوحه به نتیجه نرسد به کابل پایتخت افغانستان حمله می کند. حملات مسلحانه طالبان بعد از خروج کامل نیروهای نظامی آمریکا و ناتو از افغانستان، تشدید خواهد شد.
کشورهای فعال در بحران افغانستان از یک سو برای تضمین نفوذ خود در مناطق مختلف این کشور و از سوی دیگر برای پیشگیری از سرایت شعله های آتش بحران به کشورهای خود تلاش می کنند. پیش روی سریع طالبان در مناطق مختلف احتمال آغاز جنگ داخلی شبیه دوران بعد از خروج نیروهای ارتش سرخ شوروی از افغانستان را افزایش داده است. کشورهای منطقه برای پیشگیری از غافلگیری در مقابل سناریوی جنک داخلی و گسترش آن به کشورهای همسایه و منطقه اقدامات دیپلماتیک خود را افزایش داده اند. تعداد زیادی از کشورهای منطقه برای رفع نگرانی های امنیتی ناشی از افغانستان که به” قبرستان امپراطوری ها” شهرت پیدا کرده است، اقداماتی را انجام می دهند. تهران، مسکو، پکن درباره رفع نگرانی های امنیتی و تبادل نظر، میزبان هیئت های طالبان بودند.
کشورهای منطقه و همسایه افغانستان برای توسعه تجارت منطقه ای، مبارزه با قاچاق انسان و مواد مخدر و پیشگیری از مهاجرت نامنظم و غیرقانونی خواهان برقرار صلح و ثبات در افغانستان هستند. اما برخی از کشورها نامنی و بی ثباتی را به نفع گسترش نفوذ خود در افغانستان و منطقه می دانند.

مواضع ایران

ایران دارای مرز مشترک 900 کیلومتری با افغانستان تلاش می کند که نقش بزرگ و موثری در افغانستان برعهده بگیرد. ایران در سال 1998 میلادی در آستانه جنگ با طالبان قرار گرفت و برای سرنگونی حکومت طالبان در سال 2001 میلادی با آمریکا همکاری کرد. ایران بعد از دهه دوهزار میلادی با توجه به تغییر شرایط منطقه با طالبان برای مبارزه با آمریکا به همکاری پرداخت. آمریکا بعد از تصمیم گیری برای عقب نشینی از افغانستان با طالبان از سال 2019 میلادی تا کنون به مذاکرات صلح ادامه داد و این روند، سیاست تهران در برابر طالبان را نیز تغییر داد. ایران یک بار در ماه نوامبر 2019 میلادی و بار دیگر بعد از امضاء توافقنامه طالبان و آمریکا در فوریه 2020 میلادی با طالبان در تهران مذاکره کرده است.
طرح های ترکیه در افغانستان نظیر ادامه استقرار نیرو در فرودگاه بین المللی کابل ، باید با توجه وجود تعداد نقش آفرینان و منافع مختلف آنها و اتحادهای متزلزل و سیال در منطقه و افغانستان تدوین و اجرا شود.
مقامات ایرانی علیرغم اختلافات ایدئولوژیک می دانند که باید با طالبان به همکاری ادامه دهند. بدین سبب طرز گفتمان و بیانات ایران درباره طالبان تغییر یافته است. مثلا مطبوعات ایران نه تنها درباره طالبان بلکه درباره گروه های دیگر که منافع ایران را تهدید می کنند و حتی درباره جنگ قره باغ که واژه ” تکفیری- جهادی” را بکار می گرفتند، اکنون از بکارگیری آن صفت ها و واژه ها خودداری می کنند. البته ایران تشکیل حکومت طالبان در افغانستان را خط قرمز خود اعلام کرده است و بدان ادامه می دهد.
در چند ماه اخیر در شرایطی که طالبان حکومت مرکزی کابل را باسرعت تمام تهدید می کند، تهران میزبان مذاکرات با طالبان بود. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه تهران در هفت ژوئیه 2021 میلادی میزبان هیئت نمایندگی حکومت کابل و هیئت نمایندگی طالبان بود. ظریف طرفین درگیری را به بازگشت به مذاکرات صلح فراخواند و گفت؛ رهبران افغانستان باید تصمیمات سختی را برای صلح اتخاذ کنند و ایران آماده کمک به مذاکرات صلح است.طالبان مناطق نزدیک به مرزهای ایران را تصرف کرده است و درگیری با ایران به وجود نیامده است. اما دیدگاه حاکم بر ایران این است که حکومت طالبان در میان مدت و طولانی مدت منافع ملی ایران را تهدید خواهد کرد. گفت همی شود ایران تیپ فاطمییون متشکل از افغانی ها را که در جنگ سوریه بکار گرفته بود ممکن است در افغانستان نیز بکار گیرد. در ساختار حکومتی ایران و افغانستان کدهای فرهنگی سنتی بسیار قدرتمند و مشابه است و هردو کشور دارای ساختار حکومت دینی هستند و نوع رفتار آنها در مقابل اقلیت های مذهبی نیز شبیه همدیگر است و اگر طالبان بر افغانستان به طور مطلق حاکم شود، امکان حفظ روابط دو کشور به صورت حفظ صلح و ثبات پایدار وجود ندارد.

مواضع روسیه

روسیه نیز برای حل بحران سوریه با حکومت مرکزی کابل و طالبان ارتباط برقرار کرده است. مسکو چند بار میزبان مذاکرات صلح میان حکومت کابل و طالبان بود. روسیه از یک سو خروج آمریکا از افغانستان را فرصتی برای گسترش نفود مسکو در افغانستان می داند و از سوی دیگر خلاء قدرت را منبع تهدید امنیتی برای کشورهای حاشیه خود تلقی می کند. روسیه نگران تجمع گروه های افراطی جدایی طلب قفقاز شمالی در افغانستان است. بدین سبب روسیه تحولات افغانستان را تحت نظر دقیق و نزدیک قرار داده است. بعد از آغاز پیش روی سریع طالبان در افغانستان، نیکولای پاتروشف دبیر شورای امنیت ملی روسیه برای انجام مذاکرات امنیتی هیئت حکومت کابل به سرپرستی حمدالله محب مشاور امنیت ملی اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان را در ماه ژوئیه به روسیه دعوت کرد.
نیکولای پاتروشف و حمدالله محب درباره وقوع بی ثباتی در شمال افغانستان و تهدیدات امنیتی کشورهای آسیای میانه و روسیه ، همکاری امنیتی دو کشور برای مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر تبادل نظر کردند. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه بعد از مذاکرات مقامات امنیتی گفت: روسیه در صورت لزوم برای دفاع از تهدیدات امنیتی علیه کشورهای متحد و عضو سازمان پیمان امنیت جمعی آماده تاسیس پایگاه نظامی در تاجیکستان است. ارتش روسیه در ششم اوت با نیروهای مسلح تاجیک و ازبک در مناطق مرزی تاجیکستان و ازبکستان رزمایش مشترک برگزار کرده و از طالبان که مناطق مرزی را تصرف کرده است زهرچشم گرفت. روسیه که خود را وارث اتحاد جماهیر شوروی می داند، مسکو را به عنوان ضامن امنیت کشورهای آسیای میانه تلقی می کند. بحران افغانستان رجزخوانی مهم در مقابل نقش روسیه در منطقه است. با توجه به تجربه دردناک مردم افغانستان از اشغال دوران شوروی، احتمال آغاز مداخله نظامی روسیه به صورت مستقیم در افغانستان چندان وجود ندارد.

مواضع چین

چین نیز در افغانستان صاحب نفوذ است. بعد ازخروج نیروهای نظامی آمریکا و ناتو از افغانستان، پکن دچار کابوس تهدیدات امنیتی داخلی چین شده است. چین نگران تبدیل شدن افغانستان به لانه داعش و گروه های نظیر داعش و تغذیه حرکت اسلامی ترکستان فعال در استان خودمختار ایغور نسین سینجار توسط طالبان است. پکن مدعی است که طالبان سالهای گذشته اعضاء حرکت اسلامی ترکستان را آموزش داده و به چین اعزام کرده بود. پکن بدین سبب اعلام کرده بود که در منطقه واهان در نقطه مرزی مشترک با افغانستان پایگاه نظامی احداث خواهد کرد. اماپکن با تکیه به وجود روابط حسنه با اسلام آباد، روابط دوستانه با طالبان را نیز برقرار کرده است. چین در سایه این نوع روابط دوستانه مانع عملیات نفود و اقدامات طالبان علیه منطقه سینجار/ سینکیانگ شده است.
پکن برای پیشگیری از ایجاد تنش با افغانستان، همکاری نسبی با طالبان را پذیرفته است. برخورد گرم پکن با پاسخ مثبت طالبان روبرو شد و در چند روز گذاشته هیئت طالبان به پکن سفر کردند. طالبان متعهد شده است که از دخالت در امور داخلی خودداری و امنیت ملی چین را تهدید نخواهد کرد و اجازه نخواهد داد که گروه های افراطی در افغانستان فعالیت کنند.
مقامات پکن برای پیشگیری از ایجاد آشوب و بحران در منطقه سینجان و همچنین پیشگیری از ایجاد موانع بر سر راه اجرای طرح “یک کمربند و یک راه” خواهان برقراری صلح و ثبات در افغانستان هستند. چین مایل به دخالت نظامی در افغانستان نیست و تلاش می کند که در اقتصاد افغانستان نقش فعالی را بر عهده بگیرد.

واکنش هندوستان

سیاست هندوستان دربرابر افغانستان متکی بر پیشگیری از تبدیل شدن افغانستان به حوزه نفوذ پاکستان رقیب هندوستان و پایگاه گروه های تجزیه طلب است. هندوستان مدت زیادی با توجه به اینکه طالبان وابسته به پاکستان عمل می کند، با طالبان ارتباط برقرار نکرده بود. اما بعد از پیش روی سریع طالبان اخیرا سیاست خود را تغییر داده و با طالبان تماس برقرار و مذاکره مستقیم را آغاز کرد. سابرامانیام جایشانکار وزیر امور خارجه هندوستان برای ارزیابی تحولات افغانستان به ایران و روسیه سفر و با مقامات تهران و مسکو تبادل نظر کرد. نارندرا مودی نخست وزیر هندوستان نیز برای حل بحران افغانستان در جامعه بین المللی فعالیت گسترده ای را آغاز کرده و تلاش می کند که در افغانستان نقش موثری برعهده بگیرد.
اشتهای تعداد زیادی از کشورهای منطقه بعد از آغاز خلاء قدرت ناشی از خروج نیروهای نظامی آمریکا و ناتو از افغانستان زیاد شده است و همزمان نگرانی های امنیتی آنهارا نیز افزایش داده است.
ایران و پاکستان از ناامنی و بی ثباتی افغانستان در راستای تقویت نفوذ خود و یا تشکیل گروه های شبه نظامی برای بهره برداری و گسترش نفوذ خود در افغانستان بهره برداری می کنند. اما پکن و مسکو از آغاز تهدیدات امنیتی ناشی از بی ثباتی افغانستان علیه چین و روسیه می ترسند. بدین سبب چین و روسیه با طالبان و حکومت کابل برای تقسیم قدرت در افغانستان درحال مذاکره هستند.
کشورهای منطقه هم برای حفظ نفوذ خود در افغانستان و هم برای پیشگیری از سرایت آتش بحران به کشورهای خود تلاش می کنند.
ترکیه برای برعهده گرفتن مدیریت و امنیت فرودگاه کابل و سایر طرح های خود در افغانستان باید نقش تعداد زیادی از قدرت های منطقه ای و شرایط سیال در منطقه را مد نظر قرارداده و عمل کند. ترکیه همچنین “طرح B” شامل احتمال سقوط سریع جبهه شمال افغانستان، سکوت پاکستان در برابر طرح پیشنهادی ترکیه، اقدامات خثنی و غیر فعال شبه انگیز حکومت مرکزی کابل در مقابل حملات طالبان را مد نظر قرارداده و محاسبات دقیقی را درباره راهبرد خود دربرابر افغانستان را انجام دهد.