استراتژی چین برای دستیابی به اقتصاد بدون کربن و پیامدهای آن برای ایران
مقدمه
نشست سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 2020 شاهد یک اتفاق غیر منتظره بود. در این نشست که به صورت مجازی برگزار می شد، «شی جین پینگ»، رئیس جمهور چین اعلام کرد که کشورش تا قبل از سال 2030 روند کاهش تصاعد انتشار گازهای گلخانه ای را آغاز خواهد کرد و تا سال 2060 انتشار این گازها را به صفر می رساند. مشخص کردن چشم انداز زمانی برای رسیدن به اقتصاد بدون کربن از سوی آقای شی نه تنها نقطه تحول مهمی در مقابله جهانی با روند گرمایش زمین بود، بلکه بیانگر ایجاد تغییراتی مهم در استراتژی انرژی چین به شمار میرود. چین بزرگترین مصرف کننده سوخت های فسیلی و از جمله زغال سنگ در جهان است و 28 درصد از دی اکسیدکربن جهان در این کشور تولید میشود.به همین دلیل حرکت این کشور به سمت حذف انتشار گازهای گلخانه ای تاثیرات تعیین کننده ای بر مقابله جهانی با گرمایش زمین دارد.
1-استراتژی و گام های چین برای دستیابی به اقتصاد بدون کربن
پس از توافق آب و هوایی پاریس و تعهد کشورهای صنعتی برای کاهش گازهای گلخانه ای، چین به صورت ویژه ای به سمت سرمایه گذاری در تولید انرژی های تجدیدپذیر و تدوین برنامه های سالیانه توسعه این انرژی ها و ارائه چشم اندازهایی برای کاهش و حذف سوخت های فسیلی در سبد انرژی خود حرکت کرده است. پیش از این نیز چین و آمریکا در سال 2014 اعلامیه مشترک آب و هوایی منتشر کردند که بر اساس آن چین متعهد به کاهش گازهای گلخانه ای میشد که مقدمه توافق آب و هوایی پاریس بود. بر این مبنا، مصرف سوخت های فسیلی چین در سال 2020 به اوج خود می رسد و از سال 2030 روند کاهشی به خود میگیرد. تا سال 2030 با کاهش مصرف سهم زغال سنگ در صنایع و در تولید برق، سهم این منبع فسیلی در سبد انرژی چین نیز به 10 درصد کاهش مییابد. همزمان، تقاضا برای نفت نیز به دلیل افزایش سطح برقی شدن حمل ونقل و صنعت کاهش می یابد و با افزایش تولید انرژی های تجدیدپذیر، نیاز چین به گاز به عنوان پلی میان زغال سنگ و انرژی های تجدیدپذیر، کاهش می یابد. با این دورنما، چین نه تنها به سمت خودکفایی در تولید انرژی حرکت میکند، بلکه در عرصه تولید انرژی های تجدیدپذیر و فناوری های همراه آن به یک صادرکننده بزرگ جهانی تبدیل خواهد شد.
هرچند در حال حاضر چین بزرگترین تولید کننده گازهای گلخانه ای در جهان است، اما این کشور در زمینه استفاده از انرژی های تجدیدپذیری مانند انرژی خورشیدی و باد در جهان پیشتاز است و بیشترین سرمایه گذاری در این انرژی ها را دارد. از سال 2015 این کشور بیش از 100 میلیارد دلار در انرژی های تجدیدپذیر سرمایه گذاری کرده است و این میزان تقریبا 2 برابر سرمایه گذاری ایالات متحده آمریکا در این انرژی ها به شمار میرود و نشان از تمرکز و تلاش پکن برای پیشرو بودن در دستیابی به اقتصاد بدون کربن دارد. در سال 2012، ظرفیت تولیدی چین در بخش انرژی باد 61 گیگاوات و در بخش انرژی خورشیدی 3.1 گیگاوات بود که در مجموع سهم انرژی های تجدیدپذیر در سبد تولید برق سالیانه چین را به 2.1 درصد می رساند. در سال 2017 میزان تولید برق از انرژی باد و خورشید به ترتیب به 168.5 و 130.06 گیگاوات افزایش یافت و سهم انرژی های تجدیدپذیر در کل تولید سالیانه برق در این کشور به 5.3 درصد رسید. در سال 2019 باز شاهد افزایش تولید برق بادی و خورشیدی در چین هستیم و میزان تولید از این منابع تجدیدپذیر به ترتیب تا 210 و 186 گیگاوات رشد کرد.در حال حاضر شرکت های چینی حدود 60 درصد از سلول های خورشیدی در جهان را تولید می کنند و تولیدات آن ها در زمره با کیفیت ترین تولیدات این صنعت به شمار می روند. در تولید انرژی بادی نیز چین در حال حاضر بزرگترین تولیدکننده این نوع انرژی است و حدود نیمی از بازار آن در اختیار شرکت های چینی است.
چین گام های بزرگی برای صادرات برق به جهان برداشته و در تلاش برای ایجاد یک ابرشبکه جهانی با عنوان «اتصال انرژی جهانی» است که هدف آن، اتصال قاره ها با شبکه ای از کابل های انتقال برق از زیر دریا برای تامین انرژی الکتریکی جهان است. در داخل نیز، تلاش های چین برای افزایش بهره وری انرژی، این کشور را در خط مقدم فناوری های جدید قرار داده است که باعث افزایش بهره وری مصرف انرژی میشود. در حال حاضر، چین تقریبا نیمی از بازار جهانی شرکت های خدمات انرژی، از جمله دستگاه های متصل به یکدیگر که امکان کنترل زمان واقعی مصرف انرژی را دارند (مانند کنتورهای هوشمند)، را در اختیار دارد. این امر به پکن امکان میدهد تا حضور جهانی خود در این عرصه را گسترش دهد؛ مانند آنچه در زمینه تولید باتری های لیتیومی و خودروهای برقی در حال انجام آن است و این کشور را به بزرگترین تولید کننده این محصولات در جهان تبدیل کرده است. هدف پکن این است که به کشور پیشرو در زمینه تولید باتری های ذخیره برق و افزایش ظرفیت ذخیره سازی این باتری ها تبدیل شود. به همین دلیل دولت به شرکت های فعال در زمینه ذخیره سازی انرژی و آزمایشات در زمینه دستیابی به فناوری های جدید ذخیره انرژی در حوزه های مختلف، یارانه زیادی اختصاص می دهد.
افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر در سبد انرژی چین به این کشور امکان می دهد با کاهش وابستگی به واردات انرژی از پیامدهای درگیری های ژئوپلتیکی در مناطق دارای ذخایر کربنی و یا تغییرات قیمت انرژی فسیلی دور شود و امنیت انرژی خود را افزایش دهد. به عبارت دیگر، حرکت چین به سمت اقتصاد بدون کربن آسیب پذیری اقتصادی این کشور را به شدت کاهش میدهد و موجب انعطاف پذیری اقتصاد آن در مقابل تحولات بیرونی میشود. به علاوه، پیشرفت و سرمایه گذاری چین در زمینه انرژی های تجدیدپذیر و فناوری های وابسته به آن، همراه با پیشبرد ابتکار «یک کمربند یک جاده»، به این کشور این امکان را میدهد که با پیوند شبکه های برق در مسیر این جاده، ژئوپلیتیک جدید انرژی را بر پایه تولید و فروش برق شکل دهد و خود در راس هرم تولید، توزیع و خدمات آن قرار بگیرد.
2- پیامدها برای ایران
با توجه به اینکه چین بزرگترین خریدار محصولات نفتی ایران است، حرکت این کشور به سمت اقتصاد بدون کربن و سرمایه گذاری های آن در زمینه سوخت های تجدیدپذیر و فناوری های جدید ذخیره انرژی قطعا بر منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی ایران نیز تاثیرات تعیین کنندهای خواهد داشت. بنابراین در پیشبرد هرگونه همکاری استراتژیک با چین باید به این مساله توجه ویژه داشت و منافع ملی کشور را بر مبنای تحولات عمیق و ساختاری در روندهای جهانی انرژی به پیش برد. در این زمینه، گزاره های زیر به عنوان مهمترین دغدغه هایی که دستگاه های تصمیم ساز باید در روابط آتی با چین به آن توجه داشته باشند مطرح میشود:
- با توجه به اینکه در اسناد بالادستی انرژی چین و همچنین سخنان «شی جین پینگ»، سال 2030 به عنوان آغاز کاهش رشد مصرف انرژی های فسیلی در نظر گرفته شده است، باید در نظر داشت که چینی ها در یک فرایند 25 تا 30 ساله دیگر تقاضایی برای انرژی های فسیلی نخواهند داشت و تقاضای فعلی آنها نیز به صورت مرحله ای کاهش خواهد یافت. به همین دلیل در تدوین استراتژی انرژی کشور باید این بازه زمانی مورد توجه قرار گیرد و برای آن برنامه ریزی مشخصی داشت؛ چرا که دنیا به سمت کاهش تقاضا و همزمان، افزایش عرضه سوخت های فسیلی و در نتیجه کاهش محسوس قیمت این سوخت ها حرکت می کند. بنابراین کشورهای نفتی در صورت عدم آمادگی برای دنیای جدید، با مشکلات اقتصادی و امنیتی حادی روبرو خواهند شد؛
- نکته مهم دیگر، تلاش چین برای توسعه صادرات تولیدات و فناوری های تولید انرژی های تجدیدپذیر از جمله انرژی خورشیدی و بادی و همچنین باتری های ذخیره انرژی است. به همین دلیل، هرگونه توسعه همکاری با این کشور باید شامل الزام چین به سرمایه گذاری در تولید این محصولات و انتقال فناوری آن به کشور باشد. باید در نظر داشت که آینده انرژی در تولید سوخت های بدون کربن است و با توجه به ظرفیت هایی که ایران در زمینه تولید انرژی خورشیدی دارد، باید از هم اکنون خود را برای این گذار در زمینه انرژی آماده کند. چین می تواند فناوری و حتی سرمایه گذاری لازم در این زمینه را در اختیار ایران قرار دهد؛
- نکته دیگر اینکه، صنعت حمل و نقل جهان به سمت برقی شدن در حال حرکت است. در این صنعت، علاوه بر تخصص در زمینه تولید موتورهای برقی، مهمترین بخش، تولید باتری های ذخیره برق است. چین هم در زمینه تولید موتورهای برقی و هم در زمینه تولید باتری های ذخیره برق در جهان پیشرو است. بنابراین هرگونه توسعه روابط با این کشور باید در برگیرنده سرمایه گذاری شرکت های چینی در زمینه تولید وسائل حمل و نقل برقی و انتقال فناوری های تولید این وسائل به ایران باشد.
منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
