شراکت عربستان در سازمان شانگهای و پیام ها برای ایران
«سراج الدین مهرالدین»، وزیر امور خارجه تاجیکستان گفت که اسناد مربوط به این مصوبه به تأیید وزرای خارجه رسیده و در نشست سران در ماه سپتامبر آینده به تصویب نهایی خواهد رسید. روابط در حال گسترش عربستان سعودی با چین و روسیه دو عضو تعیین کننده این پیمان و گسترش شعاع ماموریت های این سازمان به خاورمیانه و شمال آفریقا را می توان از دلایل اصلی تایید عضویت عربستان به عنوان «شریک گفت وگو» در شانگهای دانست. اتفاق مهمی که می تواند برای جمهوری اسلامی ایران که از سال 2005 تاکنون به عنوان عضو ناظر خواهان پیوستن عضویت دائم به این سازمان است، حاوی و حامل پیام ها و پیامدهایی باشد. از این رو لازم است تا در دولت سیزدهم و با تاکیدی که بر توسعه نگاه به شرق مبذول خواهد شد، موانع عضویت دائم ایران در چارچوب یک دیپلماسی فعال و حداکثری رفع شود.
ابعاد شراکت عربستان در پیمان همکاری شانگهای
تایید شراکت عربستان در پیمان شانگهای به عنوان شریک گفت وگو (Dialogue Partner) که ابتدایی ترین سطح مشارکت است که البته قابلیت عضویت ناظر و دائمی را هم دارد، پس از درخواست ریاض برای عضویت در این سازمان در ماه جولای 2019 صورت گرفته است. در آن سال عربستان به همراه اسرائیل، بنگلادش، بحرین و تعداد دیگری از کشورها درخواست پیوستن به فعالیت های سازمان همکاری های شانگهای را مطرح کردند.
مواضع متناقض دولت ترامپ در قبال بحران قطر و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به ویژه عربستان و این برداشت کلی رهبران کشورهای عرب که چین و خاور دور در کانون استراتژی آمریکا قرار دارد و خاورمیانه ارجحیت سابق خود را در بستر استراتژیک آمریکا از دست داه است، نقش مهمی در سوق یافتن نظر رهبران کشورهای عرب به سوی سازمان همکاری های شانگهای داشته است و به دنبال قدرت های دیگر خارجی برای تامین امنیت خود هستند.
مقابله با ایده جهان تک قطبی و مهار روند رو به گسترش حضور قدرت های فرامنطقه ای، به‌ویژه ناتو و آمریکا در فضای اوراسیا از طریق موازنه نرم و تحکیم همکاری های منطقه ای، مقابله با سه عنصر جدایی طلبی، افراط گرایی و تروریسم و نیز گسترش همکاری های اقتصادی به ویژه در بخش انرژی، از جمله مهم ترین اهداف سازمان همکاری شانگهای به شمار می رود که برای عربستان سعودی مورد نظر می باشد.
آنچه بر اهمیت اهداف و برنامه های سازمان شانگهای افزوده است، تحولاتی است که در طی سال های اخیر در فضای ژئوپلیتیک اوراسیا و مناطق پیرامونی آن روی داده است. تحولات مهمی چون امنیتی شدن فضای بین المللی پس از حادثه 11 سپتامبر، اشغال افغانستان، حضور مستقیم ناتو و ایالات متحده در منطقه آسیای مرکزی، گسترش فعالیت گروه های افراطی و تروریستی در افغانستان و پاکستان و مسائل مربوط به انتقال و امنیت انرژی، موجب توجه روز افزون جامعه جهانی به اهداف و برنامه های بازیگران سازمان همکاری شانگهای شده است. در این چارچوب خیز عربستان برای حضور فعالانه در آسیای مرکزی و گرم شدن روابط ریاض- دوشنبه در طول چند سال اخیر نشان از این تحول دارد.
چرایی شراکت عربستان
تبیین چرایی حضور و شراکت عربستان در سازمان شانگهای را می توان از چند منظر مورد تحلیل قرار داد:
روابط رو به گسترش با چین و روسیه
یکی از مهمترین متغیرها روابط رو به گسترش عربستان سعودی با چین و روسیه دو عضو مهم و تعیینکننده این سازمان است. مشارکت جامع راهبردی عربستان و چین و روابط چندجانبه مسکو و ریاض به ویژه از سال 2017 به بعد که همزمان با متغیر ترامپ بود، نقش مهمی در بن بست شکنی روابط با دو قدرت شرقی و تغییر رفتار عربستان سعودی نسبت به متنوع سازی شرکای راهبردی در سطح بین المللی داشت. ریاض در چارچوب این استراتژی درصدد است تا ضمن ایجاد توازن در روابط با آمریکا، از واقعیت های نقش رو به گسترش چین در خاورمیانه و همچنین افزایش نقش بازیگری روسیه در تحولات ژئوپلیتیک منطقه بهره لازم را برده و سبد سیاست خارجی خود را متوازن و متنوع سازد.
نقش عربستان در ترویج و مهار افراط گرایی
دومین نقش عربستان که برای اعضای سازمان شانگهای جایگاه مهم و تعیینکننده ای دارد، وزن عربستان در ترویج و همزمان مهار افراطگرایی است که به واسطه حضور افغانستان و پاکستان و همچنین زمینه مساعد آسیای مرکزی برای رشد سلفی گری و جنبش های بومی برآمده از مکاتب و طریقت ها، پتانسیل ویژه ای دارد که ردپای ریاض را می تواند به شیوه هایی مختلف در آن دنبال کرد. از این رو مشارکت عربستان در این سازمان میتواند نقش ترویج را به سمت تعدیل و مهار تغییر داده و زمینه های مدیریت رفتار جنبش های سلفی را که چین و روسیه به دلیل جمعیت مسلمان خود حساسیت ویژه ای نسبت به آن دارند، با مشارکت عربستان در ماموریت های این سازمان با موفقیت بیشتری به پیش ببرد.
گسترش شعاع ماموریت های سازمان شانگهای
بیشتر تمرکز سازمان شانگهای بر روی مسائل اقتصادی و سیاسی بوده، اما طی چند سال گذشته اعضای این سازمان بر توسعه همکاری های نظامی و امنیتی و اقدامات عملی در این زمینه نیز تاکید کرده اند. این مسئله باعث افزایش روزافزون اهمیت همکاری های منطقه ای در قالب سازمان شانگهای شده است و کشورهای دیگر نیز تمایل خود را برای عضویت کامل در این سازمان اعلام کرده اند. در واقع حضور فعالانه چین و روسیه در خلیج فارس، شامات و شرق و شمال آفریقا باعث شده تا اهمیت بازیگران عربی برخوردار از قدرت سیاسی و اقتصادی همچون عربستان مورد نظر اعضای پیمان شانگهای قرار گیرد.
توصیه سیاستی
با توجه به تحول صورت گرفته لازم است تا دولت سیزدهم که از قضا اولین رویداد رسمی خود را در نشست سران سازمان شانگهای در ماه سپتامبر تجربه می کند، تقویت سیاست نگاه به شرق را ترجمان عملی سازد و زمینه های عضویت دائم ایران در این سازمان مهم را فراهم کند. با توجه به نقش در حال گسترش این سازمان و افزایش بازیگری چین و روسیه در فضای تحول قدرت جهانی، می بایست این فرصت درخشان را تبدیل به منافع حداکثری برای کشور ساخت.
منابع پژوهش در دفتر اندیشکده موجود است .
- برچسب ها: افغانستان, اندیشکده, اندیشکده جریان, ایران, بن سلمان, جریان, چین, روسیه, سازمان شانگهای, عربستان, کامران کرمی
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
