ناسیونالسیم سعودی و معضلات بن سلمان!

یک روز پس از آنکه ملک سلمان در سال 2015 بر تخت پادشاهی نشست، پسرش محمد فرمانروای واقعی پادشاهی شد. ولیعهد شروع به اعمال اصلاحات اساسی در سیستم حکومتی، پایگاه اجتماعی و مذهبی آن، ارتباط آن با آموزه وهابی، قوانین انتقال قدرت و مراکز آن و همچنین فرهنگ سیاسی و اجتماعی ای نمود که برای دهه ها بر جامعه حکم فرما بود، نمود.

  ولیعهد به این اکتفا نکرد و خود را به عنوان “الگویی” برای تقلید ، به ویژه برای جوانان سعودی معرفی کرد. در این مرحله ، او به دنبال مشروعیت دیگری بود. مشروعیتی که صرفا از سوی خاندان و نهاد مذهبی وهابی ایجاد نمی شد، بلکه از طریق خانواده های جوانانی به دست می آید که 50 درصد جامعه عربستان را تشکیل می دهند، به دست می آید. این امر در مورد زنانی که حقوق خود را پس از دهه ها مطالبه، آن را به دست آورده بودند نیز صدق می کرد. همه این تلاش ها در مسیر ایجاد هویت جدید سعودی و ایجاد پایگاهی مستحکمتر برای رژیم جدید بود.

 محمد بن سلمان هزینه های بسیاری برای به تصویر کشیدن خود به عنوان یک فرد “استثنایی” و “امیدوار کننده” مصروف داشت، به ویژه پس از آنکه این تصویر بر اثر قتل خاشقجی و جنگ یمن تا حد زیادی آسیب دید. بن سلمان شرکت های تخصصی غربی را به کار گرفت و توانست برخی از ستون نویسان برتر مطبوعات غرب را وسوسه کند، در همان حال به شکلی خستگی ناپذیر برای توسعه ناسیونالیسم جدید در میان جوانان سعودی تلاش کرد.

 شعاری نیز که به کار گرفت در این راستا بود؛ “عربستان سعودی برای سعودی ها”! بود؛ نه هویت عربی، نه اسلامی و نه خلیج از هویت سعودی پیشگام‎تر و مهمتر نیست، زیرا سعودی ها با شعار “عربستان سعودی در درجه اول” جذب می شوند. اما جاه طلبی های “ملی گرایانه” بن سلمان در سطوح مختلف با معضلات و چالش های زیادی روبروست ، به ویژه آنکه وی قصد دارد به طور همزمان با همه آنها مقابله کند، درهمین حال تلاش می کند خود را برای جانشینی پدر نیز آماده کند.

عمده این چالش ها عبارتند از:
1️⃣ رابطه میان وهابیت و آل سعود ریشه در تاریخ دارد. این رابطه به دنبال یک بیعت تاریخی منجر به پیدایش اولین دولت سعودی در منطقه الدرعیه، در نیمه دوم قرن هفدهم میلادی شد، توافق دو جانبه ای که توسط رهبر و بنیانگذار جنبش وهابی ، شیخ محمد عبدالوهاب از یک سو ، و شاهزاده محمد بن سعود از سوی دیگر، صورت گرفت و این توافق تصریح می دارد که شاهزاده حکومت را بر عهده گرفته و به صورت موروثی به فرزندان خود منتقل می کند و در مقابل سازماندهی امور مذهبی را به شیخ و فرزندان او از نسل های بعد واگذار می نماید. توافقی که به روشنی صلاحیت های خانواده آل الشیخ و صلاحیت های خاندان سلطنتی را ترسیم می کرد. تاریخ سعودی هرگز چنین گستاخی در برابر شیوخ وهابیت و تلاش برای خوار کردن و کاهش نقش آنان را آنگونه که سلمان انجام می دهد، ندیده است. با اینکه رابطه میان پادشاهان سعودی و آل الشیخ همواره رضایت بخش نبوده، به خصوص در دولت سوم آل سعود که ملک عبدالعزیز با همراهی اخوان وهابی موفق شد پادشاهی را یکپارچه کند و حکومت سعودی را تاسیس نماید اما پس از قدرت یافتن نظامی اخوان، آنها را سرکوب نموده و به دوران قدیم خود به عنوان نهاد تنظیم کننده مذهب بازگرداند.
اما از زمانی که بن سلمان ولی عهدی را بر عهده گرفت ، وی وهابیت را به صورت مستقیم و غیر مستقیم مورد انتقاد قرار می دهد و در آخرین مصاحبه تلویزیونی خود با عبدالله المدیفر، موضع خود را نسبت به وهابیت و چارچوب نقش آن در نظام پادشاهی به وضوح بیان کرد و با تمرکز بر موضوع اعتدال و اجتهاد تلاش کرد از چنگال روحانیت سعودی بگریزد. وی دراینباره گفت، همچنان از قرآن به عنوان قانون اساسی پیروی می کنیم، خواه در دولت یا در مجلس شورا یا پادشاه به عنوان مرجعی برای سه قوه. وی افزود، در امور اجتماعی و شخصی ما فقط ملزم به اجرای متونی هستیم که در قرآن به وضوح ذکر شده، به این معنی که مجازات نباید بدون یک متن قرآنی واضح یا یک متن صریح از سنت پیامبر اجرا شود. گویی قصد دارد بگوید به اجتهادها و فتوای مذهبی متضاد و مبهم و بدون سند که در نزد علمای وهابی بسیار است، توجه نمی کنیم و این همان چیزی است که در عمل اتفاق افتاد؛ از اجازه رانندگی به زنان تا بازگشایی سینماها و مراکز تفریحی و سایر مواردی که وهابیت به شدت با آن مخالفت است.