آیا تهدید طالبان علیه تاجیکستان جدی است؟

نمونه های مواضع ضد طالبان از طرف تاجیکستان:

• حمایت همه جانبه از مواضع اشرف غنی در مقابل طالبان تا قبل از فرار اشرف غنی از کشور.
• اصرار بر خارج نشدن طالبان از فهرست تروریسم تاجیکستان.
• خودداری از برقراری تماس با طالبان.
• عدم استقبال از شکل گیری حکومت موقت طالبان بر خلاف چین، روسیه ، ازبکستان و ترکمنستان.
• اتخاذ مواضع شدید رهبری تاجیکستان  علیه طالبان .
• درخواست رئیس جمهور تاجیکستان از طالبان در شناسائی حقوق قوم تاجیک به عنوان نیمی از جمعیت افغانستان.
• استقبال از عناصر تاجیک تبار مخالف طالبان.
• اعطای نشان و مدال احمد شاه مسعود و برهان الدین ربانی در تاجیکستان.
• اعلام حمایت همه جانبه از ائتلاف امرالله صالح و احمد ولی مسعود در پنجشیر.
• برقراری همکاریهای سیاسی و امنیتی با فرانسه، روسیه و هند با محوریت خطر طالبان.
• تقویت بی سابقه آرایش نظامی تاجیکستان در طول مرز با افغانستان.
• برگزاری بزرگترین رزمایش نظامی تاجیکستان پس از استقلال در طول مرز با افغانستان و میزبانی از بزرگترین رزمایش نظامی سازمان پیمان امنیت دسته جمعی.
• اقدام تاجیکستان در خرید حجم فراوان سلاح از چین و روسیه.

ارزیابی علل و عوامل درک تهدید از ناحیه طالبان در رهبری تاجیکستان:

شاید در برداشت اولیه اینگونه بنظر برسد که تاجیکستان در پی دفاع از حقوق مردم تاجیک تبار افغانستان در مقابل سلطه جوئی پشتونها برآمده است ولی برخی ادله حاکی از ضعیف بودن چنین تصوری است از جمله اینکه اولا تاجیکستان روابط بسیار نزدیکی با اشرف غنی به عنوان یک پشتون تبار متعصب برقرار کرده بود، دوم اینکه تاجیکستان تا قبل از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان اصلا کاری به تاجیک تباران افغانستان نداشت، سوم دیگر همسایگان افغانستان که درک و برداشتی متفاوت از تاجیکستان نسبت به مقوله طالبان داشته اند بر خلاف تاجیکستان تاکنون به فکر دفاع از اقلیتهای ازبک، ترکمن، هزاره و فارسی زبانها در مقابل طالبان نیفتاده اند. در نتیجه باید در پی یافتن برخی علل و عوامل عینی در توجیه ترس و نگرانی تاجیکستان بابت به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان باشیم.

بنظر می رسد در تحلیل علل و عوامل ترس و نگرانی تاجیکستان از ناحیه طالبان می توان بر روی ۳ محور ذیل تمرکز نمود:

• نگرانی مشترک روسیه و همسایگان شمالی افغانستان نسبت به اثرات نامطلوب به قدرت رسیدن طالبان.
• مشکلات و بحرانهای داخلی تاجیکستان.
• نگرانی بابت قربانی شدن تاجیکستان در بازی بزرگ میان غرب با چین. ( تاجیکستان منطقه حائل میان افغانستان و سین کیانگ).

۱- نگرانی مشترک روسیه و همسایگان شمالی افغانستان از ناحیه طالبان:

از دیدگاه روسیه و همسایگان شمالی افغانستان اگر طالبان توان و امکانات کافی برای اداره کردن ، تامین امنیت و حل مشکلات افغانستان نداشته باشد آنگاه بدون تردید افغانستان تبدیل به کانون تجمع گروههای مختلف تروریستی( هراس افکن) خواهد شد که این مساله آسیب پذیری بزرگی علیه امنیت روسیه و جمهوری های آسیای میانه خواهد بود زیرا تجربه نشان داده است اگر هر حکومتی نتواند مشکلات داخلی مملکت را حل کند آنگاه سراغ توسعه طلبی های خارجی خواهد رفت؛ مخصوصا که طالبان و متحدین جنگجوی آن بجز جنگیدن و ایجاد بی ثباتی کار دیگری بلد نیستند. از طرف دیگر تقویت جایگاه طالبان در افغانستان و تسلط بلامنازع این گروه بر افغانستان، در میان مدت و بلند مدت زمینه برخی تهدیدهای امنیتی نوظهور علیه همسایگان شمالی افغانستان را فراهم خواهد آورد زیرا بدون تردید طالبان حتما بنا به دلائل گوناگون در پی حفظ روابط خود با برخی گروههای ستیزه جو برخواهد آمد، چنانکه تاریخچه روابط طالبان و متحدین ستیزه جوی آن با روسیه و دیگر جمهوری های شوروی سابق، تاریخی آکنده از بی اعتمادی بلکه جنگ و ستیز علیه همدیگر بوده است. طالبان در مرحله فعلی از اعضای گروههای مسلح ستیزه جو و هراس افکن خواسته است فعلا اقدامی علیه دیگر کشورها از قلمرو افغانستان انجام ندهند؛ درخواستی که بعدا امکان تجدید نظر در آن وجود دارد. پس از تصرف ولایت بدخشان توسط طالبان، اداره بخشهائی از این منطقه در مرز با تاجیکستان بطور موقت از طرف طالبان به جماعت انصارالله یعنی خشن ترین گروهک تروریستی در تاجیکستان سپرده شد چنانکه افراد و عناصر این گروهک و دیگر گروهکهای تروریستی آسیای میانه و سین کیانگ همچنان در مناطق شمالی افغانستان مستقر هستند.

برآورد غالب در دستگاه های امنیتی روسیه و اعضای پیمان دسته جمعی آن است که طالبان در آینده حتی اگر هم بخواهد ولی عملا فاقد امکان مهار گروههای تروریستی در افغانستان خواهد بود. در این رابطه می توان به اظهارات رئیس جمهور قزاقستان استناد کرد که گفت: « وضعیت افغانستان در کنار تشدید تنش ها در سطح جهانی ما را وادار می سازد درباره راهکارها و برنامه های جدید نظامی و تدوین دکترین نظامی و دفاعی تازه فکر کنیم. ما باید خود را برای مواجهه با شوک های خارجی و حتی بدترین سناریوها آماده کنیم.»

راهکار فعلی روسیه و متحدین آن در سازمان پیمان امنیت دسته جمعی عبارت است از تلاش جهت مهار طالبان و کسب آمادگی های لازم برای مواجهه با تهدیدات غیر قابل پیش بینی از ناحیه افغانستان مخصوصا که شمار زیادی از اعضای گروههای تندرو و تروریستی وابسته به آسیای میانه و سین کیانگ در نواحی شمالی افغانستان مخصوصا در بدخشان و در امتداد مرز با تاجیکستان مستقر شده اند. اخیرا یک رسانه قزاقی بنقل از منابع امنیتی این کشور مدعی شد اعضای ۳۹ گروهک تروریستی در ولایت بدخشان افغانستان مستقر شده اند.

۲- مشکلات و بحرانهای داخلی تاجیکستان:

تاجیکستان بصورت بالفعل با انواع بحرانها و مشکلات گوناگون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی دست به گریبان شده است و همین مساله بزرگترین و اصلی ترین آسیب پذیری این کشور در مقابل هر نوع تهدید از خارج می باشد. تاجیکستان با بحران جانشینی امامعلی رحمان مواجه است. علاوه بر آن فساد فراگیر، ناکارآمدی، شکافهای طبقاتی، انحصار قدرت و ثروت نزد خانواده امامعلی رحمان و بسیاری مشکلات دیگر این کشور را در آستانه فروپاشی و ورشکستگی قرار داده است. تاجیکستان تبدیل به یکی از شکننده ترین و آسیب پذیرترین کشورها در دنیا شده است و ای بسا در شرایط بحرانی، وضعیت امامعلی رحمان تفاوت چندانی با سرنوشت اشرف غنی نداشته باشد. تاجیکستان وارث تجربه تلخ جنگهای داخلی در دهه ۷۰ ه.ش میان حکومت و اسلام گرایان است و البته اکنون وضعیت اسلامگرائی در تاجیکستان بمراتب گسترده تر و عمیق تر از گذشته شده است، چنانکه بخاطر سیاستهای سرکوب علیه اسلامگرایان، انواع جریانات اسلامگرائی در لایه های زیرین جامعه تاجیکستان ریشه دوانیده است و هر زمان ممکن است بصورت آتش زیر خاکستر فوران نماید. طبق برخی گزارشات، زندانهای تاجیکستان تبدیل به کانون سازمانهای تندروی دینی شده است . در توصیف نفوذ اسلامگرایان در صفوف ارتش و نیروهای امنیتی تاجیکستان می توان به اتهام علیه عبدالحلیم نظرزاده در تلاش برای کودتای نظامی بنفع نهضت اسلامی تاجیکستان در سال ۲۰۱۵، پیوستن گلمراد حلیم اوف افسر یگان ویژه پلیس به داعش و درگیری های جسته و گریخته نیروهای امنیتی تاجیکستان با اسلامگرایان طی سالهای پس از شورشهای عربی اشاره نمود. بدون شک دره فرغانه کلید واژه فوران آتشفشان اسلامگرائی در آسیای میانه بر اثر یک جرقه کوچک است.

متاسفانه ارتش تاجیکستان که قطعا ضعیفتر از ارتش اشرف غنی است با ضعفهای بزرگی مواجه است. از مدتها قبل بخاطر سطح بالای فساد در ارتش و دستگاه امنیتی تاجیکستان ، مرز تاجیکستان با افغانستان تبدیل به یک مرز نفوذ پذیر برای قاچاق مواد مخدر ( به عنوان منبع اصلی درآمد گروههای تروریستی ستیزه جو) ، اسلحه و انسان شده است. اگر صحت گزارشهای سازمان مواد مخدر و جرائم ملل متحد ( UNODC) طی سالهای اخیر مورد تایید باشد طبق این گزارشها تاجیکستان تبدیل به یکی از اصلی ترین نقاط ترانزیت و قاچاق مواد مخدر از مبدا افغانستان شده است که این موارد گویای فساد فراگیر حکومتی و افزایش فعالیت گروههای تروریستی در قلمرو تاجیکستان همچنین در طول مرزهای این کشور با افغانستان است. تاکنون پاسگاه های مرزی تاجیکستان بارها از جانب گروهکهای تروریستی نظیر انصارالله و داعش مورد حمله قرار گرفته است . پایگاه تحلیلی استانرادار مدعی شده است که قبل از بقدرت رسیدن طالبان، سالانه تا ۳۰ درگیری مرزی در مرزهای تاجیکستان با افغانستان ثبت شده بود. بسیاری با نظرداشت تجربه جنگهای داخلی دهه ۷۰ ه.ش معتقدند در صورت ورود گروههای ستیزه جو از افغانستان به تاجیکستان احتمال سقوط حکومت امامعلی رحمان زیاد خواهد بود مخصوصا که ارتش تاجیکستان به عنوان ضعیفترین ارتش آسیای میانه توان دفاع از مرزهای تاجیکستان در مناطق کوهستانی و صعب العبور بدخشان را ندارد. مسئولین نظامی و امنیتی در روسیه و آسیای میانه بهتر از هر کس دیگری اطلاع دارند که تمام ارتش های آسیای مرکزی پساشوروی یک خیال واهی بیشتر نیستند. چنین ارتشهائی و مخصوصا ارتش های ۳ کشور هم مرز با افغانستان به اضافه ارتش قرقیزستان اساسا فاقد توان رزمی و جنگیدن هستند مخصوصا که برای سالهای طولانی در معرض هیچگونه جنگ واقعی قرار نگرفته اند. جایگاه ارتش تاجیکستان در رتبه بندی ارتش های بین المللی رقم ۹۹ از ۱۴۰ ارتش دنیا است در حالیکه جایگاه ارتش اشرف غنی در شاخص یاد شده رقم ۷۵ از ۱۴۰ ارتش دنیا بود. طبق برآورد مرکز ضد تروریستی وست پوینت در آمریکا، جنبش طالبان در سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۲۰۰ هزار جنگجو داشته است. پس از سرنگونی حکومت اشرف غنی عملا ۵۰۰ هزار نیروی نظامی افغانی که بالاترین آموزش های نظامی و رزمی دیده و عملا در شرایط جنگی قرار داشته اند به نفرات طالبان اضافه شده اند. علاوه بر اینها طالبان ، پس از فرار آمریکا و ناتو از افغانستان به سلاحهای پیشرفته زیادی دست یافته است. 

فعلا امنیت تاجیکستان توسط پایگاه نظامی ۲۰۱ متعلق به روسیه تامین شده است هر چند طبق برخی شایعات فرودگاه فرخار و پایگاه هوائی عینی در نزدیکی شهر دوشنبه نیز در اختیار هندوستان گذارده شده است. قبلا در جنگهای داخلی تاجیکستان در دهه ۷۰ ه.ش استفاده نیروهای دولتی تاجیکستان از قلمرو افغانستان نقش زیادی در سرکوب شورشیان ضد دولتی تاجیک داشت ولی اینک این قلمرو در اختیار طالبان و متحدین آن قرار گرفته است. یرژان بایبول رئیس یک موسسه پژوهشی در قزاقستان اخیرا بابت آسیب پذیری تاجیکستان در مقابل تروریسم زیست محیطی هشدار داده وگفته است اگر گروههای تروریستی از افغانستان سد و نیروگاه برق آبی در بالادست رودخانه وخش را منفجر کنند نیروگاه های برق آبی در پائین دست رودخانه های پنج و آمودریا هم منفجر خواهد شد و بدین ترتیب علاوه بر اینکه تاجیکستان در خاموشی مطلق فرو خواهد رفت، سیل ویرانگر تاجیکستان را نابود خواهد کرد.  

۳- تاجیکستان حائل میان افغانستان و سین کیانگ:

مدتی است منازعه آمریکا با چین تبدیل به مرکز ثقل تحلیل در سیاست بین الملل شده است. آمریکا اصلی ترین توجیه خود برای عقب نشینی از افغانستان را تمرکز بر چین اعلام نمود. بدون تردید تلاش برای ایجاد دردسرهای بزرگ برای روسیه و چین از ناحیه افغانستان در دستور کار آمریکا قرار دارد چنانکه آمریکا جنبش اسلامی ترکستان شرقی(ETIM) که متعلق به اویغورهای چین هست را با وجود روابط این گروهک با القاعده و داعش از فهرست گروههای تروریستی خارج کرده است. اغلب اندیشکده های غربی، روسی و چینی برآورد کرده اند برآمدن طالبان در افغانستان اثرات اجتناب ناپذیری نظیر شورش و ناامنی بر آسیای میانه خواهد گذارد ( چیزی شبیه شورشهای عربی در سالهای ۲۰۱۱-۲۰۱۰٫ )

ارزیابی و نتیجه گیری: نگرانی دولت و رهبری تاجیکستان از ناحیه افغانستان، عینی و واقعی است و احتمالا ربط چندانی به دفاع از اقلیت قومی تاجیک در افغانستان ندارد. بزرگترین آسیب پذیری تاجیکستان مشکلات و بحرانهای حل ناشده داخلی است. تاجیکستان ضعیف ترین حلقه در محیط پیرامونی افغانستان در مقابل خطرات طالبان تلقی می شود. ظاهرا سرریز شدن بحرانهای افغانستان به محیط پیرامونی و همسایگان این کشور اجتناب ناپذیر است. ارتش و حکومت تاجیکستان فاقد توان لازم برای دفاع از این کشور در مقابل تهدیدات امنیتی و نظامی از ناحیه افغانستان هستند، بنابراین فعلا دفاع از تاجیکستان و تامین امنیت این کشور به روسیه و سازمان پیمان امنیت دسته جمعی سپرده شده است. در حالیکه سازمان پیمان امنیت دسته جمعی پس از تجربه تلخ ناتو در افغانستان، در معرض آزمون و محک سختی در آسیای مرکزی قرار گرفته است، انتظار می رود تاجیکستان بر اثر فروپاشی افغانستان بیشتر از دیگر همسایگان افغانستان در معرض مشکلات و ناامنی قرار بگیرد. 

منبع:http://iras.ir