خاشقچی و آینده ولیعهد عربستان!

در واقع این گزارش 4 صفحه‌ای که به جزئیات واقعه نپرداخته، چکیده مسائلی است که در رسانه‌های ترکیه پس از ترور خاشقچی درز پیدا کرد و قبل از آن در قالب اطلاعاتی در اختیار جینا هاسپل رئیس پیشین سیا در جریان سفرش به آنکارا قرار داده شده است.
با وجود متهم کردن بن سلمان و قرار گرفتن وی در موقعیت آمر ترور، اما در لیست این تحریم‌های اعلام شده نامی از وی برده نشده است.، همچنین قرار است که بایدن امروز اعلامیه‌ای درباره شیوه تعامل با دولت عربستان صادر کند؛ ولی هنوز مشخص نیست آیا تصمیمی اتخاذ خواهد کرد یا در کنار تاکید بر عمق روابط با عربستان، صرفا انتقاداتی به عملکرد حقوق بشری دستگاه حاکم با تاکید بر ضرورت اصلاح وضعیت موجود بیان خواهد داشت.
در این چند روز حرف و حدیث‌‌ها درباره انگیزه‌ها و پیامدهای انتشار گزارش پیشگفته زیاد بوده است. انگیزه اصلی، عمل به قانون کنگره است که دولت را ملزم به اعلام جوانب قضیه ترور خاشقچی کرده است، هر چند در کنار آن نیز انگیزه‌های دیگری نیز مطرح است؛ از جمله این که بایدن دل خوشی از بن سلمان، دوست صمیمی ترامپ، ندارد. کما این که رئیس جمهور آمریکا بر این باور است که ترامپ در چهار سال گذشته با همین دوستی‌ها کاملا بر خلاف “ارزش‌های آمریکا” در دفاع از “دموکراسی” و “حقوق بشر” حرکت کرده است و خدشه جدی به پرستیژ بین‌المللی آمریکا به عنوان ابرقدرتِ مدافع این ارزش‌ها وارد کرده است.
این گونه پیداست که دولت بایدن در صرافت کاربست مسائل حقوق بشری به عنوان یکی از برگه‌های مهم فشار بر مخالفان آمریکا در جهان است؛ به همین خاطر برای متهم نشدن به تبعیض در این خصوص به سراغ متحدی چون عربستان رفته است. به احتمال زیاد هم فشارهایی بر مصر و امارات نیز اعمال کند؛ اما اسرائیل و رفتارهای آن علیه فلسطینی‌ها و توسعه شهرک‌سازی همچنان یک استثنا خواهند ماند.
درباره پیامدهای انتشار گزارش نیز برخی حتی تا آنجا پیش رفتند که بی‌راهه‌ترین گمانه‌ها را در این چند روز مطرح کرده و گفتند بایدن در اندیشه تغییر خاندان حاکم بر عربستان است!
همچنین گفته می‌شود هدف شوراندن افکار عمومی جهان علیه دولت عربستان و بن‌سلمان است؛ غافل از این که ولی‌عهد عربستان سه سال است در محکمه افکار عمومی جهان محکوم شده و کسی تردید نداشت که این ترور فجیع بدون اطلاع و یا دستور وی انجام شده است. از این رو، انتشار گزارش جدید آمریکا عملا فشاری جهانی را متوجه بن سلمان نمی‌کند.
واقعیت اما این است که در عین حال این گزارش دارای پیامدهای مثبت و مننفی است، ولی تبعات منفی معطوف به روابط آمریکا و عربستان نخواهد بود و بعید است واشنگتن بخواهد برای چین و روسیه فرصت‌سازی کند. این تبعات متوجه شخص بن سلمان و وی به شدت در تنگنا قرار گرفته است. اگر از تبعات ترور خاشقچی قسر در رفت، به دلیل حمایت‌های ترامپ و پادرمیانی نتانیاهو بود. با این حال، فعلا برای سخن گفتن از حذف بن سلمان از قدرت زود است و کنار گذاشتن وی به این آسانی نیست و همین خود یکی از دلایل عدم تحریمش از جانب بایدن است. او هم اکنون همه کاره عربستان است. اما اگر فشارهای بایدن منجر به آزادی شاهزادگانی چون احمد بن عبدالعزیز و محمد بن نایف شود و آن‌ها بتوانند کاملا آزادی عمل داشته باشند، عملا می‌تواند آینده سیاسی بن سلمان را به خطر بیندازد.
اما این تنها بن سلمان نیست که در بن بست قرار گرفته؛ بلکه بایدن هم با این اتهام رسمی که وارد کرده، اگر نتایجی بر آن مترتب نشود، به نوعی در تنگنا قرار خواهد گرفت. البته ناگفته نماند همچنان که حذف بن سلمان کار آسانی نیست؛ این حذف نیز کلا احتمال عادی‌سازی روابط میان ریاض و تل‌آویو را از دستور کار خارج خواهد کرد. بدون حضور بن‌سلمان در قدرت این پروژه بی‌سرانجام خواهد ماند و این چیزی نیست که حتی خود بایدن بخواهد. متغیر اسرائیلی نقش مهمی در آینده سیاسی بن سلمان دارد.
به هر حال، از پیامدهای مثبت این که ریاض بر خلاف قدرت‌ها و دول‌ مخالف آمریکا نمی‌تواند فشارهای حقوق بشری آمریکا را نادیده بگیرد؛ به همین خاطر به احتمال زیاد فشار بر فعالان عربستانی کاسته و زندانیان سیاسی آزاد شوند و تدابیری در جهت اصلاح وضعیت کنونی اتخاذ شود.
حال باید دید آیا در سطحی خواهد بود که هم دولت آمریکا از آن به عنوان یک دستاورد یاد کند و بایدن را از تنگنای کار با بن سلمان خارج سازد؛ هم به نوعی چهره حقوق بشری عربستان را برای بقای بن‌سلمان در قدرت بهبود بخشد؟
فعلا باید منتظر ماند و دید چه می‌شود.