از سرگیری روابط عربستان و پاکستان در میان تحولات منطقه
روابط ریاض و اسلام‌آباد، پس از بیش از یک سال قطعی، رو به از سرگیری است. عمران خان نخست وزیر پاکستان، با همراهی هیئتی عالی رتبه، هفته گذشته به دعوت محمد بن سلمان آل سعود، ولیعهد عربستان، به این پادشاهی سفر کرد.
بن سلمان و خان با تأکید بر نیاز به برقراری روابطی عمیق‌تر، در جلسه‌ای دونفره، در مورد راه‌کارهای افزایش امنیت و ثبات در سطح منطقه‌ای و جهانی گفتگو کردند. هرچند که این دو کشور چندین دهه مشارکت استراتژیک را در کارنامه‌ی خود دارند، اما اکنون یک شورای عالی هماهنگی سعودی-پاکستانی (SPSCC) برای مدیریت هرگونه اختلاف در آینده ایجاد شده است. این اقدام از منظر نمادین نشان می‌دهد که هر دو طرف تمایل به داشتن روابطی پایدار و قوی دارند.
در مورد سفر سه روزه‌ی خان، شایان توجه است که ژنرال قمر جاوید باجوا، رئیس نیروهای مسلح پاکستان، پیش از نخست وزیر به ریاض رفت. هدف او از این سفر زمینه‌سازی برای گفتگوهایی نتیجه‌بخش و تجدید اعتماد متقابل بود.
این نوع از “دیپلماسی نظامی” همیشه بخشی اساسی از معادلات میان پاکستان و عربستان بوده است. روابط نظامی میان این دو کشور متحد در طول سال‌های گذشته، همچنان نزدیک به هم باقی مانده است. با توجه به توافق‌نامه‌ی همکاری امنیتی دوجانبه‌ای که از سال۱۳۶۱/ ۱۹۸۲ میان این دو کشور امضا شده است، نیروهای پاکستانی برای تولید دفاعی و همچنین آموزش و مشاوره در پادشاهی عربستان مستقر هستند. در نتیجه، هر دو ارتش از پیوند و ارتباطی خاص برخوردار هستند.
با توجه به این‌که گزارش شده است که ژنرال باجوا “بر لزوم افزایش هرچه بیشتر همکاری نظامی میان نیروی‌های مسلح دو کشور تأکید کرده است”، ممکن است ارتقاء روابط دفاعی موضوع مورد بحث باشد. لازم به ذکر است که ژنرال باجوا در دیدار خود با ژنرال فیاض بن حامد الروایلی، رئیس ستاد کل عربستان، صریحاً اظهار داشت که “همکاری‌های امنیتی پاکستان [ و پادشاهی عربستان] تأثیر مثبتی بر صلح و امنیت در منطقه خواهد گذاشت.”
دوم این‌که پس از سال‌ها اختلاف بر سر موضوعاتی مانند جنگ یمن، به وضوح می‌توان همسویی مجدد اهداف سیاست خارجی عربستان و پاکستان را مشاهده کرد. به خصوص که ریاض هم نسبت به کشمیر علاقه‌ی بیشتری از خود نشان می‌دهد. در حقیقت، خان و بن سلمان در بیانیه‌ی مشترکی که در پی جلسه‌ی خود منتشر کردند، خواستار حل و فصل هرچه زودتر مسئله‌ی کشمیر، رسیدگی به منازعات افغانستان و یافتن راه حل سیاسی جامع برای پایان دادن به درگیری‌های یمن شدند. هر دوی این کشورها بر سر این مسائل در محافل چند جانبه به حمایت خود از یکدیگر ادامه خواهند داد. شایان ذکر است که خان همچنین با یوسف العثیمین، دبیرکل عربستانی سازمان همکاری اسلامی (OIC) ملاقات کرد و در جریان جزئیات فعالیت‌های این مجمع در حمایت از کشمیر قرار گرفت.
پیشرفت کنونی در روابط پاکستان و عربستان نیز در شرایطی است که روابط دو جانبه ی آن‌ها در پی بازنگری هند در وضعیت بخش مورد مناقشه‌ی کشمیرتحت کنترل خود در مرداد ۱۳۹۸/ اوت ۲۰۱۹، به بن بست رسیده است. اسلام‌آباد ناامید از این که سازمان همکاری اسلامی مستقر در جده، علاقه‌ای از خود نشان نداده است، در تلاش برای کسب حمایت سایر کشورهای مسلمان مانند ترکیه، مالزی، قطر و ایران است.
با این حال، اکنون که دهلی نو و اسلام آباد سعی دارند روابط خود را بهبود ببخشند، آسودگی خاطر ریاض بیشتر است. بر اساس بیانیه‌ی مشترک خان و بن سلمان، ولیعهد عربستان از آتش‌بس اخیر میان هند و پاکستان در خط کنترل مرزی (LoC) خوشحال است.
فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه‌ی عربستان به تازگی با هدف اقدام در جهت عادی‌سازی روابط هند و پاکستان، توضیح داد: “ما برای تقویت روند این کار و اطمینان از کاهش تنش‌های میان این دو کشور تلاش خواهیم کرد. ما در حال رشد دائم روابط خوبمان با هند هستیم و امیدوارم بتوانیم به همه کمک کنیم تا در راستای کاهش این تنش‌ها تلاش کنند. “
با این حال، احتمالاً دستیابی به پیشرفتی اساسی آسان نیست، خصوصاً که خان تأکید کرده است که تا زمانی که دهلی نو ماده‌ی ۳۷۰ را حذف نکند و وضعیت بخش مورد مناقشه‌ی کشمیر را به حالت قبل بازنگرداند، هیچ گفتگویی انجام نخواهد شد.
رابطهی خوب دهلی نو و اسلام آباد و داشتن روابط اقتصادی قوی با هند، برای ریاض منفعت زیادی به همراه دارد. علاوه بر نکات فوق باید به این دو بعد هم توجه کرد: اولاً تنش‌زدایی میان هند و پاکستان به دهلی نو این امکان را می‌دهد که رابطهی خود با پکن را به ویژه در بحث مناقشات مرزی در لداخ بهتر مدیریت کند. دوم این که بهبود روابط ایران و عربستان به نفع پاکستان است، چراکه پاکستان همواره به دنبال ایجاد توازن در روابط خود با ایران و عربستان می‌باشد. با توجه به گفتگوهایی که در عراق میان تهران و ریاض در جریان است، به نظر می‌رسد که تمامی این تحولات اتفاق خواهند افتاد.
خان با استقبال از بیانیه‌ی بن سلمان در تاریخ ۷ اردیبهشت/ ۲۷ آوریل، در مورد ایجاد روابط بهتر با ایران، اظهار کرد که ایران همسایه‌ی پاکستان است؛ با این حال عربستان “نزدیک‌ترین دوست” این کشور است. وی همچنین افزود که چنین اقدامی باعث تقویت بیشتر پادشاهی می‌شود.
در نهایت، در مورد جنبه‌ی اقتصادی این ماجرا باید گفت که این‌بار اسلام‌آباد به جای درخواست حمایت مالی، تمرکز خود را بر تأمین مالی پروژه و جذب سرمایه‌گذاری معطوف کرده است. شایان توجه است که حجم تجارت سالانه‌ی بین این دو کشور بیش از ۳.۶ میلیارد دلار آمریکا ارزیابی شده است. از این رقم اکثریت سهم مربوط به صادرات نفت عربستان به پاکستان است و ارزش صادرات پاکستان تنها کمی بیش از ۳۰۰ میلیون دلار نیست.
هیئت عالی رتبه‌ی اسلام‌آباد در رابطه با وضعیت رفاه مهاجران پاکستانی مقیم عربستان نیز بحث و تبادل نظر کردند. نتیجتاً انتظار می‌رود که ریاض “فرصت‌های بسیاری برای اشتغال بیشتر اتباع پاکستانی” ایجاد کند. افزون بر این، توافق برای تجارت آزاد و مشارکت عربستان در پروژه‌های دالان اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) مورد بحث قرار گرفت. پاکستان و عربستان سعودی همچنین در زمینه‌ی ابتکارات جدید زیست محیطی سبز همکاری خواهند کرد و یک توافق مهم در مورد آب و هوا نهایی خواهد شد.
در مجموع، روابط عربستان و پاکستان در آستانه‌ی شروعی جدید قرار دارد، اما دلایل تقویت این روابط بیشتر بیرونی است تا داخلی.
روی کار آمدن دولت جو بایدن یکی از اصلی‌ترین عواملی بود که منجر به اتخاذ موضعی بسیار سازگارتر از قبل، از سوی پادشاهی شده است. واشنگتن از ژانویه گزارشی از اطلاعات سازمان سیا (CIA) منتشر کرده است که بن سلمان را مسئول قتل ستون‌نویس مخالف حکومت سعودی، جمال خاشقچی، در کنسولگری عربستان در استانبول در سال ۱۳۹۷/ ۲۰۱۸ می‌داند. در مرحله بعد، دولت عربستان به دلیل نبود آزادی فردی در پادشاهی مورد انتقاد قرار گرفت و از وی خواسته شد اصلاحات گسترده‌ای در زمینه‌ی حقوق بشر انجام دهد در این میان، طی تغییری اساسی، ایالات متحده در اوایل سال جاری میلادی اعلام کرد که پشتیبانی از عملیات تهاجمی ارتش عربستان در یمن را متوقف خواهد کرد.
در واکنش به این موضوع، در سیاست خارجی عربستان تغییراتی قابل مشاهده است. در حالی که بیشتر این اقدامات در دست انجام برای جلب توجه واشنگتن است، ریاض همچنین با متحدان قدیمی و همسایگانش در ارتباط است.
در زمان بسیار کوتاهی، ریاض روابطش را با قطر -که از سال ۱۳۹۶/ ۲۰۱۷ در محاصره بود- اصلاح کرد. سپس تلاش خود را معطوف به بهبود رابطه با ترکیه کرد. اندکی پس از این، ولیعهد سعودی در یک تماس تلفنی نخست‌وزیر پاکستان را به عربستان دعوت کرد. به علاوه، لحن ریاض در قبال ایران ملایم شده است و برای مثال مخالفت‌هایش را در مورد احیای احتمالی برنامه‌ی اقدام مشترک ۱۳۹۴ (برجام) ، که ایالات متحده به طور یک‌جانبه در سال ۱۳۹۷ از آن خارج شد، در حال تعدیل است.
به همین ترتیب، حتی اگر موانع و مشکلات موقتی، عامل این اقدامات آشتی‌جویانه‌ی عربستان سعودی باشند، در درازمدت می‌توانند به ثبات کل منطقه که به سود همه خواهد بود، منجر شوند.
- برچسب ها: اندیشکده, اندیشکده جریان, پاکستان, جریان, روابط عربستان و پاکستان, عربستان, عربستان و پاکستان
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
