اوضاع جدید عراق

در عوض، روابط عراق با کشور همسایه‌اش ایران، مورد توجه قرار گرفته است و به کانون مباحثات تبدیل شده است. این بحث‌ها برخی از گروه‌های عراقی وابسته به تهران را نیز شامل می‌شوند، از جمله کسانی که از دی ۱۳۹۹/ ژانویه‌ی ۲۰۲۰، زمانی که سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس ایران، و ابومهدی المهندس، معاون رئیس واحدهای بسیج مردمی (حشدالشعبی)، توسط آمریکا ترور شدند، تغییر عقیده داده‌اند. این دو نفر در حمله‌ی پهباد آمریکایی در حوالی فرودگاه بغداد کشته شدند.

هرچند که این امر برای ناظران واضح بوده است، حوادث اخیر اما نشان داده‌اند که عوامل مختلفی، تسلط ایران بر برخی از این گروه‌ها را کاهش داده است. یک مقام عراقی که خواسته است نامش فاش نشود، به امواج.میدیا گفت: “هر قدر که این گروه‌ها از نظر مالی استقلال بیشتری پیدا کنند، شبکه‌ی منافع خود را بیشتر گسترش می‌دهند، و هر قدر شبکه‌ی منافعشان از تهران مستقل‌تر باشد، تمایل آن‌ها به اولویت دادن به منافع خود، بیشتر می‌شود.”

همان‌طور که امواج.میدیا پیش‌تر گزارش کرده بود، طی یک حمله‌ی موشکی به یک پایگاه آمریکایی در نزدیکی فرودگاه اربیل در روز ۲۷ بهمن/۱۵ فوریه، یک پیمانکار غیرنظامی کشته و یکی از نیروهای خدمه‌ و چندین پیمانکار آمریکایی زخمی شدند. گروهی که متهم به انجام این حمله شده است، کتائب سید الشهدا نام دارد که با عنوان تیپ ۱۴ حشدالشعبی نیز شناخته می‌شود. این گروه با هدایت ابوآلا الولائی در سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۱/۹۲) تأسیس شد و به نزدیکی به نیروی قدس، شاخه‌ی برون مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، شهرت دارد.

اندکی پس از حمله، مقامات اقلیم کردستان چهار نفر را که ادعا شده بود در این حمله دست داشته‌اند، دستگیر کردند. ظرف مدت چند روز، اعترافات ضبط شده‌ی یکی از متهمان، در صفحه‌ی فیسبوک اداره‌ی کل مبارزه با تروریسم کردستان عراق (CTD) منتشر شد. در این کلیپ، مردی مشاهده می‌شود که مدعی است راکت‌ها “ساخت ایران” است و یکی دیگر از عوامل متهم به دست داشتن در حمله، به تیپ ۱۴ حشدالشعبی تعلق داشته است.

یکی از منابع عالی رتبه‌ی عراقی، در صحبتی با امواج.میدیا اظهار کرد که تهران نه تنها هیچ دستی در این حادثه نداشته است، بلکه در نهایت به طور مؤثری برای فیصله دادن به این مسئله هزینه کرد. می‌پرسید چه هزینه‌ای؟ این‌که تلاش برای پرداخت ۵ میلیارد دلار بدهی عراق به ایران، به دلیل واردات برق و گاز طبیعی باز هم به تأخیر افتاده است. بیشتر این مبلغ در اثر تحریم‌های ثانویه ایالات متحده که به خاطر برنامه‌ی هسته‌ای ایران علیه این کشور اعمال شده است، در بانک‌های عراق مسدود شده است. حدود دو میلیارد دلار از این مبلغ در دی ۱۳۹۹/ دسامبر ۲۰۲۰ به ایران بازگردانده شد، اما مقامات ایرانی آن را “گذشته از موعد” توصیف کردند. اطلاعیه‌هایی در ارتباط با راه حل قریب الوقوع برای پرداخت بدهی‌ها بارها و بارها منتشر شده است، هرچند باید دید کدام وجوه آن به مرحله‌ی اجرا در می‌آیند.

“وقتی در تلاش برای آزاد کردن [چهار] بازداشت شدگان با ایران تماس گرفتند، ایران ار این کار امتناع کرد. چرا که اولاً، آن‌ها از حمله اطلاعی نداشتند. دوم، و از همه مهم‌تر این که این حمله پروسه‌ای را که مقامات عراقی برای آزادسازی برخی دارایی‌های ایران با آمریکا آغاز کرده بودند، مختل کرد.” این منبع همچنین افزود: “هنگامی که ای حمله صورت گرفت، سه مقام عراقی برای بحث و گفتگو در این مورد در واشنگتن بودند و سعی داشتند به توافقی برسند که به عراق اجازه دهد ۱ میلیارد دلار از بدهی خود را به ایران پرداخت کند، اما وقوع این حمله این تلاش‌ها را بی ثمر گذاشت.”هرچند که امواج.میدیا به طور مستقل نمی‌تواند ادعای بروز اختلال در دستیابی به پیشرفتی در زمینه‌ی تسویه‌ی بدهی عراق با ایران را تأیید کند، این داستان فقط یک قسمت از معمایی بزرگتر است که پیامی روشن به همراه دارد.

در واقع نشانه‌های زیادی وجود دارد که در پی اعتراضات آغازشده در مهر ۱۳۹۸/ اکتبر ۲۰۱۹ در بغداد و همچنین شهرهای جنوبی -“انقلاب اکتبر”-، ایران به این نتیجه رسیده است که باید سیاستش در قبال همسایه تغییر کند. نکته‌ی مهم این‌که اکنون ممکن است برخی از گروههای مسلح عراقی برای ایرانیان نقطه‌ی ضعف محسوب شوند.

مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق، در مصاحبه‌ای در اریبهشت‌ماه/ اواسط ماه می، صریحاً اظهار داشت که ایران از سال گذشته در حال اصلاح سیاست‌های خود در قبال عراق است. کاظمی گفت: “آن‌ها نشان داده‌اند که بسیار واقع‌بین هستند و سعی کرده‌اند به دولت عراق کمک کنند و از انجام کارهایی توسط این گروه‌ها که باعث تضعیف دولت می‌شود جلوگیری کنند.” وی با اشاره به برخی حملات علیه منافع ایالات متحده در عراق گفت: “خود این گروه‌ها، مسئول اقدامات‌شان هستند.”

نخست وزیر عراق که مذاکرات میان تهران و واشنگتن، جایگاهش را برایش به ارمغان آورده است، در تلاش است شرایطی را که منجر به ادامه‌ی تفاهم کنونی ایران و آمریکا می‌شود، حفظ کند. این می‌تواند او را برای یک دوره‌ی دیگر در سمتش ابقا کند، حتی اگر در انتخابات پارلمانی پیش رو در مهر/ آبان شرکت نکند.

کاظمی همچنین سعی می‌کند به منظور کسب دستاوردهای منطقه‌ای، ایران، عربستان سعودی، امارات متحده‌ی عربی و دیگر بازیگران اصلی بر سر یک میز گرد هم بیاورد. آخرین دور مذاکرات ایران و عربستان سعودی در اواخر اردیبهشت/ هفته‌ی دوم می در بغداد برگزار شد.

همان‌طور که امواج.میدیا در ۳۱ فروردین/ ۲۰ آوریل گزارش کرده است، پیش از اولین نشست اصلی مقامات سعودی و ایرانی در بغداد در ۲۰ فروردین/ ۹ آوریل، پنج نشست دیگر نیز بین ژانویه و فوریه‌ی سال جاری، برگزار شده بود. در آن نشست‌های قبلی، هیئتی از ایران با همتایان خود از امارات، عربستان سعودی، مصر ، اردن و -هرچند “غیر مستقیم”- ایالات متحده ملاقات کرد.

با توجه به اینکه قرار است در هفته‌ها و ماه‌های آینده، در هر دو کشور ایران و عراق انتخابات عمومی برگزار شود، ممکن است هر کدام از این دو کشور در پایان سال جاری ظاهری کاملاً متفاوت داشته باشند. تا آن زمان، به نظر می‌رسد که شرایط در حال تغییر در عراق، گروه‌های مسلح عراقی را به طور فزایندهای در جهت برنامه‌هایشان سوق می‌دهد. باید منتظر ماند و دید که آیا این مسیر برای واشنگتن و برخی از پایتختهای منطقه مقبول است یا خیر.