اجلاس سران سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان همکاری شانگهای و امنیت منطقه ای

 سازمان پیمان امنیت جمعی
در بیانیه سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان همکاری شانگهای بر تامین و حفظ امنیت منطقه ای، پیشگیری از توسعه سلاح های هسته ای و سلاح های فضائی تاکید شده و تحریم های یک جانبه علیه کشورهای عضو و به ویژه روسیه نیز محکوم شده است.
سازمان پیمان امنیت ‌جمعی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی با هدف بازسازی توان سیاسی، اقتصادی و رزمی فدراسیون روسیه و متحد نگه داشتنِ کشورهای عضو سابق شوروی زیر چتر سازمان امنیت جمعی و پیشگیری از نفوذ ناتو و آمریکا آسیای میانه و قفقاز تشکیل شد. کشورهای ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و روسیه این پیمان را در ۱۵ مه ۱۹۹۲ در شهر تاشکند ازبکستان امضا کردند.
سازمان همکاری‌ شانگهای، سازمانی اتحاد بین دولتها است که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی و رفع اختلاات مرزی بین کشورهای منطقه به رهبری چین و روسیه در راستای پیشگیری از نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد. اهداف هردو سازمان ؛ تامین و حفظ امنیت کشورهای عضو، مبارزه با تروریسم و جرائم سازمان‌یافته، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و سلاح، مبارزه با تندروی و تجزیه طلبی، پیگیری تحولات افغانستان مانند توقف جنگ و مبارزه با تولید مواد مخدر در افغانستان است. در اجلاس سران در دوشنبه بحران و مسئله افغانستان بررسی شد. روسیه مدتی قبل از اجلاس سران “سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان همکاری شانگهای” اعلام کرد که رهبران چین و هندوستان به صورت آنلاین در اجلاس مشترک سران دو سازمان شرکت خواهند کرد. ویلادیمیر پوتین رئیس دولت روسیه درال نیز به علت ابتلا به بیماری کووئید19 به صورت آنلاین در اجلاس سران شرکت کرد. نارندرا مودی نخست وزیر هندوستان نیز به علت اختلاف نظر و خودداری از ملاقات حضوری با شی جین پینگ رئیس دولت چین درباره تحولات افغانستان و به صورت آنلاین در اجلاس مشترک شرکت کرد.
رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه سازمان همکاری شانگهای در سال ۱۹۹۶ تشکیل دادند. ازبکستان هم در سال 2001 میلادی به این سازمان پیوست و این سازمان رسما به “سازمان همکاری شانگهای” تغییر نام داد نقش اصلی و تعیین‌کننده را در سازمان همکاری شانگهای، دو کشور چین و روسیه برعهده دارند.
هندوستان و پاکستان در ژوئیه ۲۰۱۷ میلادی در نشست سران سازمان درآستانه پایتخت قزاقستان و ایران در تاریخ ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ و در پایان اجلاس بیست‌و‌یکم در دوشنبه پایتخت تاجیکستان با رای تمام اعضا رسما به عضویت این سازمان درآمدند. وزیران خارجه و وزیران دفاع کشورهای عضو و دبیران کل شورای امنیت نیز 15 سپتامبر درجلسه مشترک شرکت کردند.
روسیه و چین و سایر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای و به ویژه پاکستان نگران وضعیت امنیتی منطقه هستند. چنانکه پوتین گفته است؛ فرار آمریکا از افغانستان و تحمیل بحران و آشوب بر افغانستان و رها کردن سلاح های پیشرفته آمریکا در این کشور و حضور گروه های تروریستی موجب نگرانی کشورهای منطقه است. پاکستان نیز از فعالیت گروه های تروریستی نگران شده است. عضویت پاکستان و هندوستان در سازمان همکاری شانگهای در سال 2017 مسئله ساز شد. زیرا این دو کشور دچار اختلافات مرزی شدیدی هستند. اما وزن هر دو کشور از لحاظ تاثیر بر موازنه قوا منطقه ای نیز مورد توجه قرار گرفته است. افغانستان عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای است. بدین سبب بحران افغانستان نیز در دستوری کار اجلاس سران قرار گرفت و توجه جامعه بین المللی را نیز به خود جلب کرد.
افغانستان عامل بی ثباتی و نگرانی کشورهای همسایهگفته می شود که “فیض حمید “رئیس کل سازمان اطلاعات ارتش(ISI) روسای سازمان های اطلاعاتی کشورهای همسایه و منطقه را برای شرکت در اجلاس تبادل نظر و اطلاعات در اسلام آباد فراخواند. روسای سازمان های اطلاعاتی روسیه، ایران، چین، قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان در نشست اطلاعاتی در اسلام آباد شرکت کردند. روسای سازمان های اطلاعاتی آمریکا و انگلیس نیز قبل از این اجلاس برای تبادل نظر درباره بحران افغانستان با رئیس ستاد کل ارتش پاکستان دیدار و مذاکره کرده بودند. پاکستان به شدت از تقویت تروریسم ناشی از افغانستان نگران است. زیرا “تحریک طالبان پاکستان” مدت زیادی است که در افغانستان مستقر شده است و به حملات فرامرزی علیه پاکستان ادامه می دهد. سازمات تروریستی “تحریک طالبان پاکستان” در سال 2007 میلادی تا کنون، مداوم مردم غیر نظامی و نیروهای نظامی و امنیتی پاکستان را مورد حملات خود قرار می دهد. پاکستان امیدوار است که بعد از تسلط کامل طالبان بر افغانستان، حملات تروریستی تحریک طالبان پاکستان به پاکستان پایان یابد.
گفته می شود که فیض حمید رئیس کل سازمان اطلاعات ارتش (ISI)بعد از تصرف کامل افغانستان توسط طالبان در چهارم سپتامبر/13 شهریور به کابل سفر کرده و با رهبران طالبان به مذاکره پرداخت.
ایجاد موازنه در روابط با آمریکا
شرکت آنلاین روسای جمهور چین و روسیه در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، ممکن است که تنها به دلیل شیوع ویروس کوئید 19 و یا ابتلا به کرونا و انتخابات آتی روسیه نباشد. هنگامیکه که سازمان همکاری شانگهای در سال 2005 میلادی از ازبکستان درخواست کردند که پایگاه آمریکا را تعطیل کند، بدین سبب سازمان همکاری شانگهای را به عنوان سازمان ضد غرب و ناتو وانمود کردند.
اجلاس سران “سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان همکاری شانگهای” اما اکنون بعد خروج آمریکا از افغانستان، با هدف ایجاد موازنه قوا در منطقه برگزار شد. گویا روسیه و چین به عنوان دو قدرت بزرگ و راهبردی، درک کرده اند که باید روابط سازنده و مفید پرباری با آمریکا برقرار کنند.
رسانه ها و مطبوعات روسیه و چین بعد از تسلط طالبان بر کابل، بشدت آمریکا را مورد انتقاد شدید قرار داده و محکوم کردند. اما گویا اکنون درک کرده اند که در چارچوب وضعیت موجود حرکت کنند. قدرت های منطقه ای می دانند که آمریکا با خروج از افغانستان، از صحنه سیاست بین المللی خارج نشده است و باید روابط متعادلی را با آمریکا مد نظر قرار دهند. جو بایدن و شی جین پینگ نیز چند روز قبل از برگزاری اجلاس سران در دوشنبه پایتخت تاجیکستان، تلفنی تماس گرفته و بر لزوم برقراری روابط متعادل تاکید کردند. روسای جمهور چین و آمریکا همچنین اعلام کردند که درگیری چین-آمریکا نه تنها بر دو کشور، بلکه بر تمام جامعه بین المللی آسیب خواهد رساند.
“پیام صلح” و رزمایش “زاپاد2021 روسیه”
کشورهای منطقه و قدرت های بزرگ همزمان با ارسال پیام صلح، به قدرت نمایی نظامی و رزمی ادامه می دهند. روسیه قبل از برگزاری اجلاس سران در تاجیکستان، رزمایش مشترک “ماموریت /پیام صلح 2021” را که “هر دوسال یکبار با هدف فرماندهی و کنترل در راستای مبارزه با تروریسم در چارچوب سازمان همکاری شانگهای در جنوب روسیه برگزار می کند”، برگزار کرد. رزمایش مزبور در میدان آموزشی دونگوز Donguz واقع در منطقه اورنبورگ Orenburgبا مشارکت بیش از چهار هزار نفر نیروی نظامی برگزار شد. رزمایش مزبور تا پایان 25 سپتامبر با مشارکت روسیه، چین، هندوستان، پاکستان،ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان،قرقیزستان برگزار شد.
روسیه و بلاروس نیز در 10-16 سپتامبر 2021 میلادی رزمایش مشترک “زاپاد 2021 Zapad- را برگزار کردند. برخی از کشورهای عضو “سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان همکاری شانگهای” در رزمایش “زاپاد 2021روسیه “شرکت کردند و اما کشورهای همسایه غربی نگران رزمایش مزبور هستند. ارمنستان، هندوستان قزاقستان، قرقیزستان، مغولستان ، صربستان، تاجیکستان، سریلانکا و پاکستان نیز در رزمایش نظامی “زاپاد 2021 ” روسیه شرکت کردند. در هر دو رزمایش بر مقابله با پهپادها و سلاح های کشتار جمعی روشهای جدید حفاظتی و دفاعی بکار گرفته شد. هنگام آموزش روشهای جنگی ، وضعیت و قابلیت های نظامی و سیاسی در سرزمین ها و مرزهای جامعه کشورهای مستقل همسود مد نظر قرار می گیرد.
رزمایش “ماموریت /پیام صلح 2021″، بعد از نشست وزیران دفاع کشورهای سازمان همکاری شانگهای در “دوشنبه” در 28 ژوئیه 2021 تحت تاثیر وضعیت جدید افغانستان برگزار شد.

سرگئی شایگو وزیر دفاع روسیه در اجلاس وزیران دفاع کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای گفت: باید وزیران دفاع کشورها برای تقویت توان خود درروند مبارزه با تاکتیکهای جدید سازمان تروریستی بین المللی مرکز فرماندهی و کنترل جدیدی را تشکیل دهند و روشهای مبارزاتی جدیدی را طراحی کنند. در رزمایش های نظامی و اطلاعاتی ماموریت های مبارزه با پهپادها، تامین و حفظ امنیت اطلاعات و داده ها، مقابله با حملات سلاحهای شیمیائی و بیولوژیک سازمان های تروریستی مورد ارزیابی قرار گرفت.
حمایت سازمان پیمان امنیت جمعی به ریاست روسیه از روند برقراری صلح افغانستان
دربیانیه نهایی اجلاس سران کشورهای “عضو سازمان پیمان امنیت جمعی” بر منع گسترش سلاح های هسته ای، پیشگیری از توسعه سلاح های فضایی و سایر مسائل نظامی و دفاعی و امنیتی مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفت. هدف اصلی سازمان پیمان امنیت جمعی؛ اصلاح و تقویت همکاری های نظامی ـ سیاسی، توسعه ساختارهای چند جانبه، فرایندهای همکاری برای تضمین امنیت ملی کشورهای عضو بر پایه مبانی مشترک و کمک رسانی شامل کمک های نظامی به کشورهای عضو که قربانی خشونت شده اند، است. در ماده دوم پیمان آمده است: در صورت تهدید امنیت، تمامیت ارضی یا استقلال یک یا چند تن از دولت های عضو و یا تهدید پیش آمده، عملیات جمعی را به اجرا می گذارند. در ماده چهارم “سازمان پیمان امنیت جمعی ” مانند ماده پنجم ناتو قاطعانه تاکید شده است که در صورتیکه عمل خشونت آمیزی علیه هر یک از کشورهای عضو انجام گیرد، سایر دولت های عضو برای رفع تجاوز، به ارسال کمک های نظامی و پشتیبانی برپایه حق دفاع مشترک و بر اساس بند 51 منشور ملل متحد اقدام خواهند کرد. بدین ترتیب در سازمان پیمان همکاری امنیتی، عملیات نظامی از وزن بسیار زیادی برخوردار است. در نشست وزیران دفاع درباره تقویت همکاری نظامی و تبادل فناوری دفاعی و نظامی، تاکید بر اهمیت همکاری مدیریت امور و شرکت های تولیدی دفاعی و نظامی و تجهیز کشورهای عضو سازمان با سلاح ها و مهمات وتجهیزات جدید نظامی نیز قرارداد هایی امضاء شد.
در اجلاس مزبور درباره تحولات افغانستان از نگرانی کشورها سخن گفته شد و از مبارزه با تروریسم و تولید و قاچاق مواد مخدر با منشا افغانستان، کمک به برقراری صلح و امنیت در افغانستان ، تشکیل ترویکای ” آمریکا، روسیه چین+پاکستان” و بکارگیری ساز و کارهایی نظیر “طرح ابتکار مسکو” در افغانستان تاکید گردید. نشست “طرح ابتکار مسکو” در سال 2017 میلادی با مشارکت نمایندگان ویژه روسیه، افغانستان، چین، ایران و هندوستان و پاکستان برای مشورت و تبادل نظر درباره رفع بحران افغانستان برگزار شد.
نتایج اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای
بنا به گزارش پیش بینی صندوق بین المللی پول، تولید ناخالص ملی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای تا سال 2030 میلادی افزایش یافته و آنها 30 تا 40 درصد اقتصاد جهان را در اختیار خود خواهند گرفت. اما حجم تجارت بین کشورهای عضو پیمان شانگهای تنها پنج درصد کل تجارت خارجی آنهاست. این ارقام اقتصادی و تجاری نشان می دهد که سازمان همکاری شانگهای نتوانسته است توان و حجم تجاری را به نفع کشورهای عضو توسعه دهد. اما کشورهای عضو شانگهای تلاش می کنند که این توان عظیم اقتصادی و مالی را مورد بهره برداری قرار دهند.
شورای روسای جمهور دولت های عضو سازمان همکاری شانگهای 30 سند همکاری را امضاء کردند. سندهای همکاری امضاء شده شامل؛ تعیین و پذیرش اعضا جدید و شریک گفتگو، همکاری نظامی برای مبارزه با سه منبع شرارت شامل “تروریسم و جدایی طلبی و افراط گرایی”، تامین و حفظ امنیت اطلاعاتی، همکاری برای تامین و حفظ امنیت غذایی و مالی و آموزشی و میراث فرهنگی، حفظ محیط زیست، مبارزه با کووئید19 است. با توجه به سی سند امضاء شده؛ سازمان همکاری شانگهای بجای رویکرد نظامی قدرتمند روزافزون،درحال تبدیل شدن به ساختار سیاسی و اقتصادی چند جانبه و قدرتمند است.
روسیه برای ایجاد تعادل در مقابل وزن سنگین چین، هندوستان و پاکستان و سپس ایران را به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درآورد. یکی از نتایج مهم این اجلاس قراردداد همکاری روسیه، قزاقستان و قرقیزستان در چارچوب سازمان همکاری شانگهای با اتحادیه همکاری اورآسیا است. سه کشور مزبور قرارداد های همکاری شامل تعیین سیاست تجاری، تسهیل شرایط تجارت، تعیین سیاست گمرکی، همکاری صنعتی و صنایع کشاورزی، همکاری اقتصادی و مالی و انرژی و حمل و نقل، تجارت بین المللی، سرمایه گذاری و توسعه فناوری دیجتالی ،فناوری اطلاعات و ارتباطات، انجام اصلاحات و نوآوری فنی است.
کشورهای منطقه در برابر حاکمیت طالبان در افغانستان سیاست هموژن و مشابهی را در پیش نگرفته اند. هندوستان و تاجیکستان مخالف طالبان افغانستان هستند. بدین سبب نمایندگان طالبان به اجلاس سران شانگهای در دوشنبه دعوت نشدند.

وزرای خارجه سازمان همکاری شانگهای دربیانیه نهایی خود درباره افغانستان افغانستان اعلام کردند: ما از همه طرف‌های درگیر در افغانستان می‌خواهیم که از استفاده از زور و اقداماتی که منجر به بی ثبات سازی و عواقب غیرقابل پیش بینی در مناطق مرزهای افغانستان با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای شود، خودداری کنند. ما از شکل‌گیری دولت افغانستان به عنوان “یک کشور مستقل، بی طرف، متحد، صلح طلب، دموکراتیک و مرفه” حمایت می کنیم و “صلح و ثبات” در افغانستان یکی از عوامل اصلی تأمین امنیت و ثبات در منطقه “سازمان همکاری شانگهای” است. سازمان همکاری شانگهای آماده همکاری بیشتر با افغانستان برای مبارزه با تروریسم و جرایم سازمان یافته مربوط به تولید و تجارت مواد مخدر و همچنین مقابله با تهدیدهای دیگر برای تامین و حفظ امنیت منطقه است. ما بر موضع کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای مبنی براینکه هیچ جایگزینی برای حل و فصل منازعات در افغانستان جز گفتگوی سیاسی و اجرای یک روند صلح فراگیر توسط خود افغانها و تحت رهبری خود افغانها وجود ندارد، تاکید می‌کنیم. سازمان همکاری شانگهای همچنین از میزبانی و مهمان نوازی کشورهای همسایه نسبت به پناهجویان افغانی سپاسگذار است. جامعه بین المللی باید مسئولیت فعالی را برای بازگشت امن و احترام آمیز و حفظ حقوق آنها به کشور خود را برعهده بگیرند.
شی جی پینگ در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در سال 2018 میلادی گفته بود: “روح شانگهای میراث مشترک ما و شانگهای خانواده مشترک ماست”. این جمله مداوم در رسانه ها و مطبوعات روسیه و چین منتشر می شود.
حکومت پکن علاوه بر کمک به افغانستان، در چارچوب کمک به کشورهای عضو “درون خانواده” نیز پیشتاز است. مثلا چین برای حمایت از رشد و توسعه اجتماعی و اقتصادی قرقیزستان حدود صد میلیون دلار کمک اعطاء و اعلام کرد که آماده ارسال یک میلیون دوز واکسن کرونا به قرقیزستان است. پکن همچنین آماده سرمایه گذاری برای احداث خطوط راه آهن “چین-قرقیزستان-ازبکستان” شده است.
نتیجه
اجلاس سران سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان همکاری شانگهای که برای تبادل نظر درباره بحران افغانستان در دوشنبه برگزار شده بود، مسائلی نظیر تامین و حفظ امنیت منطقه ای، همکاری نظامی، اقتصادی، سیاسی را به صورت همه جانبه بررسی و ارزیابی کردند. سازمان پیمان امنیت جمعی نیز اعلام کرده است که آمادگی کاملی برای مقابله با تهدیدات امنیتی ناشی از جنوب دارد. اما سازمان همکاری شانگهای گسترش یافته و وزن و موقعیت بین المللی خود را تقویت کرده و افزایش می دهد.