دوره جدید روابط ترکیه و ارمنستان

 مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در 13 دسامبر 2021 در مجلس ترکیه گفت: دوران جدیدی در روابط ترکیه و ارمنستان به وجود آمده است و نماینده های ویژه دو کشور برای مذاکره و عادی سازی روابط تعیین شده اند و سفرهای هوایی چارتری به ایروان آغاز خواهد شد. (جمهوری ) آذربایجان نیز بخشی از این طرح عادی سازی روابط و همکاری است.
ترکیه و ارمنستان روابط تاریخی طولانی دارند و بعد از جنگ 44 روزه قره باغ و امضاء قرارداد آتش بس در 10 نوامبر 2020 میلادی دوره جدیدی در روابط ترکیه و ارمنستان آغاز شده است. نتایج انتخابات ارمنستان، مواضع دیاسپورای ارمنی، مواضع سیاسی کشورهای غربی و سایر مسائل، نشان می دهد که عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان و برقرار صلح منطقه ای به نفع همه طرفین خواهد بود. ارمنستان مداوم اعلام کرده است که بدون پیش شرط آماده عادی سازی روابط با ترکیه است و صفحه جدیدی در روابط دو کشور گشوده خواهد شد. عادی سازی روابط و برقراری صلح در قفقاز جنوبی، نقش مهمی در رشد و توسعه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این منطقه دربر خواهد داشت.
تاثیر عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان و آذربایجان بر منطقه قفقاز
ارمنستان به ترکیه پیام عادی سازی روابط را ارسال کرده است. (جمهوری) آذربایجان نیز مجوز عبور از حریم هوایی ارمنستان را بدست آورده است. این موارد آغاز روند مثبت و سازنده ای در جهت برقراری صلح و امنیت در قفقاز جنوبی را نشان می دهد. عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان و آذربایجان، راه همکاری انرژی، حمل و نقل زمینی و هوایی و بازسازی زیرساختها و رشد و توسعه و رفاه مردم منطقه را نوید می دهند.
نقطه کلیدی قفقاز کریدور توران: زنگزور است
بعد از پایان جنگ 44 روزه قره باغ، الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان و نیکول پاشینیان نخست وزیرارمنستان تحت نظارت روسیه توافق نامه 10 نوامبر 2020 را امضاء کردند. بنا به ماده نهم توافقنامه ؛ ” تمام راه های تجاری و اقتصادی و حمل و نقل در منطقه قفقاز جنوبی گشوده خواهد شد. جمهوری ارمنستان امنیت خطوط حمل و نقل بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را به منظور سازماندهی تردد بدون مانع شهروندان، وسایل نقلیه و بار در هر دو جهت تضمین می کند. کنترل حمل و نقل توسط نیروهای امنیت مرزی “سازمان امنیت فدرال” فدراسیون روسیه انجام می شود. با توافق طرفین، احداث خطوط حمل و نقل جدید جمهوری خودمختار نخجوان به سایر مناطق آذربایجان آغاز خواهد شد.” لازمه اجرای ماده نهم توافق نامه مزبور گشودن کریدور زنگزور است. اگر کریدور زنگزور گشوده شود در دراز مدت انتقال خطوط انرژی نفت و گاز از این مسیر اهمیت حیاتی خواهد داشت. کریدور زنگزور نسبت به سایر مسیرهای انتقال انرژی و حمل و نقل جاده ای و ریلی کوتاهتر است و نقش مهمی در افزایش حمل و نقل کالا و مسافر و احیای جاده ابریشم از شرق به غرب و غرب به شرق خواهد داشت. اتصال این کریدور به ترکیه نیز اهمیت زیادی دارد. کریدور توران از استانبول تا ترکستان و کشورهای ترک آسیای میانه نیز احیا و فعال خواهد شد. در بیاننامه شوشا که در 15 ژوئن 2021 میلادی توسط رئیس جمهور ترکیه و جمهوری آذربایجان امضا شد، بر عادی سازی روابط و گشودن کریدور زنگزور تاکید شده است. البته برخی از کشورهای منطقه از گشودن کریدور زنگزور ناخشنود و نگران هستند. گشودن کریدور زنگزور نفوذ ایران در منطقه را کاهش خواهد داد و اما از لحاظ اقتصادی تاثیر مثبتی بر روابط کشورهای شرقی و غربی خواهد داشت.
عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان بر مسئله ارامنه
جامعه ترک و ارمنی روابط تاریخی عمیقی دارند. اما حوادث تلخ سال 1915میلادی، تجربیات تلخ و شیرین گذشته هر دو جامعه را به پس‌زمینه پرتاب کرده و به کناری نهاده است و متمرکز و متوقف شدن بر حوادث 1915 میلادی یک مانعی جدی برای پیشرفت در روابط دو کشور به اندازه طول دانه جو است.
احزاب مخالف و ملی گرای افراطی ارمنی پاشینیان را به ” دوست ترک” متهم می کنند. اما حکومت ایروان نیز خواهان برقراری صلح است. اما نباید فراموش کرد که برخی از گروه های ملی گرای افراطی ارمنی موسوم به “طایفه قره باغ” در ایروان اقداماتی را برای برهم زدن این روند عادی سازی روابط با ترکیه انجام خواهند داد.

از نظر تاثیرات بین المللی عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان می توان گفت که همه موانع برسر راه گسترش روابط ترکیه با جهان ترک برطرف خواهد شد و رویداد های منطقه ای قابل پیش بینی خواهد شد و برقراری صلح و ثبات و رشد و توسعه اقتصادی و رفاهی کشورهای منطقه تحقق خواهد یافت.
حکومت نیکول پاشینیان نیز عادی سازی روابط را یک فرصت تاریخی برای ایروان می داند. اما حکومت ایروان برای پیشگیری از شکست روند عادی سازی روابط و مذاکرات دیپلماتیک که با امضاء پروتکل عادی سازی روابط و گشودن مرزهای مشترک برپایه پروتکل زوریج 2009 میلادی آغاز شده بود، باید نقش و فشار دیاسپورای ارمنی و قدرت های بزرگ را که مانع ادامه عادی سازی شده بودند از دور خارج و خنثی کند.
تاثیر بین المللی عادی سازی روابط ، گسترش روابط ترکیه با جهان ترک و توسعه سیاسی و اقتصادی و رفاه عمومی ارامنه و ایروان خواهد شد. روسیه بعد از جنگ 44 روزه قره باغ کوهستانی به عنوان کشور ضامن آتش بس ، نقش محوری و مرکزی این روند را برعهده دارد.
مواضع و رفتار ایران در دوره جنگ قره باغ و پس از آن، برگزاری رزمایش نظامی در مرزهای مشترک با (جمهوری) آذربایجان نشان می دهد که ایران از تحولات اخیر قفقاز جنوبی ناراحت و ناخشنود است. گشودن کریدور زنگزور به صورت مستقیم و غیر مستقیم ، موقعیت و نفوذ ایران در قفقاز جنوبی را تضعیف خواهد کرد و بدین سبب ایران روند تحولات را با نگرانی تعقیب می کند و خود را بازنده تحولات بعد از جنگ 44 روزه قره باغ می داند.
از نظر دولتهای غربی می توان گفت: آمریکا در جنگ 44 روزه قره باغ از دور خارج شد و اما فرانسه به طور آشکار از ارمنستان حمایت کرد. از دور خارج کردن امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه و سایر کشورهای غربی توسط روسیه که آگاهانه انجام گرفت، دولتهای غربی را ناخشنود کرده است. برسمیت شناخته شدن نسل کشی ارامنه در 24 آوریل 2021 میلادی توسط جو بایدن نیز از این نقطه نظر و به عنوان واکنش به روند عادی سازی روابط ارزیابی می شود. از نظر غربی ها عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان و آذربایجان، نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی را کاهش خواهد داد و بدین سبب از عادی سازی روابط حمایت خواهند کرد.
عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان، به نفع همه کشورهای منطقه قفقاز جنوبی خواهد شد. عادی سازی روابط نقش ترکیه را به عنوان یک قدرت مهم منطقه ای برجسته تر خواهد کرد. این روند در سطح بین المللی و به ویژه از نظر دولت های غربی و اتحادیه اروپا انعکاس مثبتی خواهد داشت.