مهمترین تحولات ایران در سال 2021 میلادی؛مبارزه با پاندمی جهانی کووید19، روبرو شدن با تشکیل حکومت جو بایدن رئیس جمهور آمریکا درماه ژانویه به عنوان دشمن اصلی 42 ساله این کشور، پیروزی جناح محافظه کاران(اصول گرایان) به ریاست ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری ایران در 28 خرداد، تصرف کابل به صورت غیرمنتظره توسط طالبان در ماه اوت ، وقوع تنش در روابط تهران و باکو پس از پیروزی در جنگ قره باغ و اتهامات متقابل میان آنها، عادی سازی مجدد روابط میان تهران و باکو در پایان سال، تظاهرات اعتراض آمیز مردم اصفهان درباره کمبود آب، امضای توافقنامه همکاری جامع 25 ساله ایران با چین، ادامه حملات اسرائیل به تاسیسات هسته ای در داخل ایران، از سرگیری مذاکرات وین در ماه نوامبر پس از چند ماه وقفه که در دوره حسن روحانی آغاز شده بود، است.
رکود و تنگنای اقتصادی ایران، فرصت مناسبی را برای اظهار وجود مخالفان که قهر کرده اند فراهم آورده است.
عاقبت ابراهیم رئیسی
در سیاست داخلی ایران در سال 2021 اتفاقات مختلفی رخ داد. انتخاب ابراهیم رییسی به مقام رئیس جمهوری بدون شک یکی از مهمترین تحولات ایران بود. ابراهیم رییسی با مشارکت بسیار کم درانتخابات ریاست جمهوری با کسب آرا مطلق پیروز شد. ابراهیم رییسی با توجه به اینکه که سمت قضایی دارد مناقشه و بحث های مختلفی را ایجاد کرد. مسائل اقتصادی که مهمترین دستور کار ایران را تشکیل می دهد، با توجه به مبهم بودن دیدگاه های اقتصادی وی، ابتدا سوالاتی را در افکار عمومی پدیدآورد. اما سیاست اجرایی ابراهیم رییسی نشان داد که با انتصابات خود به عنوان هماهنگ کننده عمل خواهد کرد. ابراهیم رییسی هچنین نشان داد که در سیاست داخلی و خارجی با افراد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هماهنگ عمل خواهد کرد و با تکنوکراتهای نزدیک به همین محافل سیاست اقتصادی را به پیش خواهد برد.
آمریکا و اسرائیل باید موقعیت ایران به عنوان قدرت منطقه ای و نیز برنامه هسته ای ایران را بپذیرند
اگرچه هنوز زمان برای ارزیابی جامع از عملکرد رئیسی زود است، اما وی فردی است که در چند سال گذشته از نردبان موقعیت سیاسی بالا رفته و از حمایت اکثریت قاطع سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و مجلس خبرگان رهبری که وظیفه انتخاب رهبر انقلاب را بر عهده دارد، برخوردار است. این دیدگاه و سناریو که هنوز ابراهیم رئیسی بهترین گزینه برای انتخاب به مقام رهبری بعد از (آیت الله) علی خامنه ای است، همچنان بر این کشورحاکم است. با این حال گاف های ناشی از کم تجربگی رییسی در عرصه سیاسی باعث شده است که چهره های باتجربه به ویژه حسن روحانی و علی لاریجانی که از صحنه سیاسی رانده شده اند، بار دیگر به سازماندهی مجدد نیروهای هوادار روی آورند.
اداره امور و ساز و کار رئیسی آنطور که انتظار می رود چندان آسان نخواهد بود. در واقع، نحوه دیدار (آیت الله)خامنهای با حسن روحانی در آخرین ماه سال 2021 میلادی، به عنوان اولین نشانههای بازگشت قوی جناح سیاسی موسوم به “میانه رو” به صحنه سیاسی ایران تلقی شده است.
حکومت سابق(حسن روحانی) به دلیل عدم کفایت در ادره امور اقتصادی و امضای توافقنامه هسته ای مورد انتقاد شدید قرار گرفته بود. تلاش های حکومت رئیسی همه برای بازگشت به برجام و رکود اقتصادی موجود، مانند دوران حکومت سابق؛ فضای مناسبی را برای فعالیت سیاسی مخالفانی که قهر کرده اند، فراهم آورده است. بنا به پیش بینی ها تنور فعالیتهای سیاسی جناح ناراضی و طرد شده به موازات پیشرفت های مذاکرات هسته ای وین در سال 2022 میلادی افزایش یافته و گرمتر خواهد شد.
مذاکرات هسته ای وین و روابط آمریکا و ایران یکی از مهم ترین موضوعات درسیاست خارجی ایران ، فعالیت های هسته ای این کشور و واکنش های قدرت های خارجی دربرابر آن است. آینده مذاکرات وین که در ماه نوامبرشروع شده است، هنوز نامشخص است. آمریکا و کشورهای اروپایی مدعی هستند که مواضع ایران در مذاکرات هسته ای وین سازنده نیست، اما روسیه پیام های مثبت بیشتری را ارسال می کند. از سوی دیگر، چین در مورد این موضوع مذاکرات هسته ای سکوت اختیار کرده است. فعالیت های هسته ای ایران در دوره مذاکرات وین نیز ادامه دارد. بدین سبب اسرائیل بیش از پیش نگران و ناآرامتر شده و به مذاکرات نزدیک خود با آمریکا درباره پیشگیری از برنامه هسته ای ایران ادامه می دهد. در مطبوعات و رسانه های بین المللی نیز تعداد اخبار درباره احتمال حمله نظامی اسرائیل به تاسیسات هسته ای ایران افزایش یافته است. اما در تحلیل نهایی می توان گفت که حملات اسرائیل باید به تایید کاخ سفید برسد. در حالیکه رویکرد آمریکا اجتناب از انجام مداخلات نظامی است. بدین سبب گزینه نظامی مورد بحث، چندان واقع بینانه نیست. اگر در مذاکرات هسته ای وین پیشرفتی در کوتاه مدت حاصل نشود، احتمال اعمال تحریم های جدید آمریکا و انجام عملیات خرابکارانه کیفی و کمی بیشتری توسط اسرائیل علیه ایران وجود دارد. ایران در سال 2022 میلادی نیز سیاست ” نه جنگ و نه تسلیم و سازش” را اجرا خواهد کرد. ایران در سال جاری با عوامل و چالش های بی ثبات کننده بسیار زیادی روبرو خواهد شد.
با توجه به موازنه ها و معادلات میان دو کشور و احتمال پیروزی جمهوری خواهان با دیدگاه های افراطی تنش زا در مورد ایران درنتیجه انتخابات میاندوره ای کنگره آمریکا که در ماه نوامبر برگزار می شود، دستیابی به یک توافق جامع هسته ای در روند مذاکرات هسته ای وین در سال جاری چندان امکان پذیر نیست.
به عقیده بسیاری از ناظران، هر دو کشور به دلایل مختلفی نیاز به انجام مذاکره دارند و نمی خواهند به عنوان طرف ترک کننده مذاکرات به نظر برسند. بنابراین، دست یابی به یک توافق موقت درباره حداقل نقاط اشتراک دو کشور به عنوان گزینه محتملتری ارزیابی میشود.
بر این اساس، ادعا میشود که ممکن است آمریکا در برابر اقداماتی که تهران انجام میدهد، به ویژه با تعلیق غنیسازی حدود 60 درصد اورانیوم در سانتریفیوژهای پیشرفته، به ایران اجازه دهد داراییهای مسدود شده خود را در خارج کشور بازگشایی کرد و دریافت کند و یا نفت بفروشد.
اگرچه بسیاری از جناح های با نفوذ آمریکا تاکید می کنند که ایران باید امتیازات همه جانبه ای در زمینه فعالیت های هسته ای، موشک های بالستیک و حتی فناوری های پهپاد خود بدهد و سازش کند، اما تعداد زیادی از مقامات و کارشناسان به صورت روز افزون معتقدند که واشنگتن ابزار موثری برای سوق دادن ایران برای دادن چنین امتیازاتی دراختیار ندارد.
ادامه این وضعیت باعث شده است که رابرت مالی سرپرست هیئت مذاکراه کننده هسته ای آمریکا مورد انتقاد شدید قرار گیرد و از سوی دیگر تعداد زیادی از مقامات آمریکا، معتقدند که جنگ میان آمریکا و ایران به تامین کننده منافع آمریکا نخواهد شد. پس از این مرحله و در دوره آینده، آمریکا و اسرائیل ناچار خواهند شد که نقش ایران را به عنوان یک قدرت هسته ای و منطقه ای بپذیرند و واقعیت آنرا هضم کنند.
زیرا علیرغم اینکه آمریکا و اسرائیل در طی چند سال گذشته توانایی خود برای وارد کردن ضربات سخت به ایران نشان داده اند، اما این ضربات سنگین نتوانسته است که سیاست و اقدامات راهبردی بلندمدت تهران را به صورت استراتژیک متوقف کند. به نظر می رسد که با توجه به عدم تمایل آمریکا به استفاده از نیروی نظامی گسترده و شدید و خروج ناموفق نیروهای آمریکا از افغانستان و عراق، ایران به سیاست “نه جنگ و نه دادن امتیاز و سازش” خود ادامه دهد.
در نتیجه ایران نیز مانند تمام کشورهای جهان پس از پاندمی جهانی کووید19، با عوامل بیثباتکننده بسیار زیادی از جمله اثرات منفی تغییرات اقلیمی ، بحران و رکودهای اقتصادی، مشکلات امنیت غذایی و بروز نارضایتی ها و ناآرامیهای اجتماعی در سال جدید روبرو خواهد شد. علاوه بر این، حکومت جمهوری اسلامی در سال جدید هم با اتخاذ سیاست های امنیت اجتماعی و تدابیر تامین اجتماعی وضعیت و ظاهر امر فعلی خود را حفظ خواهد کرد.