بهروز ایاز در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی، بابیان اینکه پس از نشست مجازی چین با رهبران کشورهای آسیای مرکزی، هند نیز وارد ابتکار عمل شد و برای اولین بار اجلاسی در سطح رهبران با روسای جمهور پنج کشور آسیای مرکزی برگزار کرد، خاطرنشان کرد: محور این نشست مجازی، همکاری‌های تجاری، مسئله افغانستان بعد از روی کار آمدن طالبان و مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی در منطقه بود.
وی افزود: هند در این نشست بر توسعه بندر چابهار برای تعمیق ارتباطات اقتصادی خود با پنج کشور آسیای مرکزی تأکید کرد که این خود به‌طور غیرمستقیم می‌تواند واکنشی در برابر سرمایه‌گذاری چین برای توسعه بندر گوادر در پاکستان باشد. بااین‌حال، با نگاهی عمیق‌تر به علل و پیامدهای این نشست می‌توان گفت که عوامل ژئوپلیتیک و انگیزه‌های استراتژیکی قدرت‌های هژمون منطقه‌ای از محرک‌های اصلی این نشست بوده است.
این کارشناس مسائل آسیا، با یادآوری اینکه این نشست مجازی بر اقتصاد به‌عنوان عاملی مهم تأکید داشت به‌طوری‌که آنان با ایجاد «شورای تجاری هند و آسیای مرکزی» موافقت کردند، گفت: در سال 2020 تا 2021 صادرات هند به آسیای مرکزی درمجموع 658 میلیون دلار بود، درحالی‌که واردات آن از این منطقه در همان سال 826 میلیون دلار بوده است. در این راستا دهلی‌نو برای تقویت روابط تجاری خود، تفاهم‌نامه یک میلیارد دلاری را با پنج کشور آسیای مرکزی برای پروژه‌های گوناگون فناوری اطلاعات، کشاورزی، بهداشتی و آموزشی ارائه داده است.
ایاز درعین‌حال تأکید کرد: با نگاه از زاویه‌ای دیگر می‌توان گفت که این نشست ماهیتی سیاسی و امنیتی داشته است. تحولات اخیر که منجر به روی کار آمدن طالبان شد، دهلی‌نو را به بازنده و اسلام‌آباد را به برنده بازی سیاسی در افغانستان تبدیل کرد. در سال‌های گذشته، هند نه‌تنها در تلاش برای گسترش سرمایه‌گذاری در افغانستان بود، بلکه این کشور را پلی برای اتصال به بازارهای آسیای مرکزی می‌دانست.
وی ادامه داد: تسلط دوباره طالبان بر این کشور و نگرانی از موج جدید افراط‌گرایی در آسیای مرکزی موجب شد که کشورهای آسیای مرکزی و هند گام‌های جدی‌تری برای تقویت روابط خود بردارند. سه کشور ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان هم‌مرز با افغانستان هستند که این موضوع آن‌ها را در معرض نگرانی‌های امنیتی از آن‌سوی مرز قرار می‌دهد. ازاین‌رو همکاری‌های مربوط به امنیت مرزی نیز ممکن است آن‌ها را به موافقت‌نامه دفاعی با هند سوق دهد.
این کارشناس مسائل آسیا تصریح کرد: با نگاه در سطح کلان به تحولات قاره آسیا، باید گفت نشست اخیر در راستای «بازی بزرگ جدید» قدرت‌های هژمون منطقه صورت گرفته است.
وی توضیح داد: چین قدرتی نوظهور در سطح جهانی است که سودای هژمونی جهانی را در سر دارد. این اقدام در سطح جهانی با اقدامات پیشگیرانه ایالات‌متحده و در سطح منطقه‌ای با اقدامات بازدارنده هند و حتی روسیه مواجه شده است. با توجه به راهبردهای اعلامی گذشته، می‌توان «راهبرد ایندو- پاسیفیک» که توسط شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن و «راهبرد ایندو- پاسیفیک آزاد و باز» که در دولت ترامپ مطرح شد را در جهت کنترل چین در سطح منطقه‌ای و جهانی دانست.
به گفته ایاز؛ اقدامات هند در دو منطقه ژئوپلیتیکی ایندو- پاسیفیک و جغرافیایی آسیای مرکزی را می‌توان در رقابت با چین تحلیل کرد.
این تحلیلگر مسائل آسیا بابیان اینکه آسیای مرکزی دارای موقعیت راهبردی حساس و اهمیت اقتصادی بالایی است که سال‌هاست توجه دو بازیگر قدرتمند آسیا یعنی چین و روسیه را به خود معطوف کرده است، گفت: مسکو با نگرش تاریخی به این منطقه به‌عنوان میراث دوران جنگ سرد نگاهی امنیتی به حیات خلوت خود دارد. درحالی‌که پکن با نگاهی اقتصادی و در راستای طرح یک کمربند- یک جاده و واردات انرژی به این منطقه توجه دارد.
وی افزود: در چند سال گذشته، هند نیز به‌منظور ارتقای روابط اقتصادی و درواقع برای روابط استراتژیکی خود به این منطقه چشم دوخته است. خروج ایالات‌متحده از این منطقه در سال گذشته از یکسو و رقابت پکن و مسکو از سوی دیگر موجب شد تا روسیه بار دیگر سعی در گسترش روابط خود با هند داشته باشد. سفر اخیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه در 5 دسامبر 2021 به دهلی‌نو را می‌توان در راستای این هدف و ایجاد توازن در برابر گسترش نفوذ چین در اوراسیا ارزیابی کرد.
ایاز ادامه داد: به نظر می‌رسد روابط جدید روسیه و هند نوعی معامله برای حضور گسترده دهلی‌نو در منطقه هارتلند یا همان «قلب آسیا» برای ایجاد موازنه در برابر چین باشد؛ بنابراین رقابت چین و هند در سازمان شانگهای برای برتری منطقه‌ای، این بار به‌طور مشخصی خود را در «صفحه شطرنج جهان» نشان داده است. پکن در پی استراتژی بلندپروازانه جاده ابریشم و دهلی‌نو با استراتژی «همسایگی گسترده» در پی متصل شدن به آسیای مرکزی و رقابت با چین است.
وی تأکید کرد: برگزاری نشست مجازی دهلی‌نو در سطح رهبران با کشورهای آسیای مرکزی تنها دو روز پس از نشست چین با این کشورها و پیشنهاد کمک یک میلیارد دلاری به این کشورها در مقابل کمک 500 میلیون دلاری چین به آن‌ها را می‌توان در این راستا ارزیابی کرد؛ بنابراین هند به‌عنوان بازیگری جدید وارد «بازی بزرگ جدید» در «صفحه شطرنج جهان» شده است.
ایاز به رقابت‌ها و چالش‌های میان هند و پاکستان، خصوصاً در برابر افغانستان اشاره کرد و گفت: پاکستان برای جلوگیری از نفوذ دوباره هند در کابل، از ورود کمک‌های بشردوستانه این کشور به افغانستان جلوگیری می‌کند. گسترش روابط دهلی‌نو با کشورهای مسلمان آسیای مرکزی و آمادگی برای توسعه و سرمایه‌گذاری در بندر چابهار که به‌نوعی رقیب بندر گوادر پاکستان است، واکنش سلبی اسلام‌آباد را به همراه خواهد داشت.
این تحلیلگر مسائل آسیا گفت: اگرچه سایه روابط خصمانه این کشور با اسلام‌آباد همچنان بر سر روابط این دو وجود دارد، ولی عاملی تعیین‌کننده در راهبردهای کنونی هند نیست؛ چراکه دهلی‌نو اخیراً مهره‌های شطرنج خود را در مقابل چین می‌چیند و نه پاکستان.
