سفر ملک عبدالله به واشنگتن؛ بازنگری در روابط ایالات متحده و اردن

مترجم: علیرضا علیپور

در طی چهار سال گذشته؛ سیاست خاورمیانه ای دولت ترامپ بیشتر بر همسویی با شرکای عرب ( عربستان سعودی و امارات متحده عربی) متکی بود و بیشتر سعی داشت از متحدان سنتی مانند اردن فاصله بگیرد. در واقع دوران ترامپ نمایانگر همسویی نزدیک آمریکا – اسرائیل – عربستان سعودی – امارات متحده عربی برای مقابله با ایران  و بلندپروازی های آن بود و مسئله فلسطین و پادشاهی اردن در سیاست گذاری دولت ترامپ از اهمیت کمتری برخوردار بود. در طی این دوره ؛ کاخ سفید با بیشتر ترجیحات مهم اردن مخالفت کرد که می توان به به شناسایی اورشلیم به عنوان پایتخت اسرائیل . انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به اورشلیم و لغو فعالیت های آژانس امداد و آثار ملل متحد برای پناهندگان فلسطین در خاور نزدیک ( UNRWA ) اشاره کرد. مقامات اردن از انزوای منطقه ای خود ابراز نارضایتی کرده و اکنون بر این امید هستند که روابط آمریکا و اردن را در اولین فرصت ممکن تغییر دهند.بنابراین این فرصت اکنون فرارسیده است و سفر ملک عبدالله به واشنگتن فرصتی برای بازنگری در روابط دوجانبه است؛ سفری که با استقبال گرم و صمیمانه جو بایدن روبرو شد.

مشارکت راهبردی

همانطور که انتظار می رفت ، استقبال از ملک عبدالله در کاخ سفید بسیار گرم و صمیمانه بود؛ زیرا او و رئیس جمهور بایدن دهه هاست که همدیگر را می شناسند. طرفین ضمن این که بر روابط نزدیک بین دو کشور در مورد همکاری قدرتمند با یکدیگر رایزنی و گفتگو نمودند. برای ایالات متحده؛ اردن به دلیل همکاری گسترده سیاسی ، اقتصادی ، نظامی و اطلاعاتی همچنان یک شریک راهبردی محسوب می شود. برای مثال می توان به حضور ملک عبدلله دوم به فرماندهی مرکزی ایالات متحده در فلوریدا و دیدار با ژنرال فرانک مک کنزی فرمانده سنتکام اشاره کرد که وی در این ملاقات، اردن را ستون مهم حفظ صلح و پیشبرد امنیت در سرتاسر منطقه توصیف کرد.

دو کشور در ژانویه 2021م. توافق نامه جدیدی در حوزه همکاری دفاعی به امضا رساندند. در حالی که این توافق نامه؛ همکاری نظامی بین دو کشور را تعمیق می بخشید؛ اما با انتقادات گسترده مردم اردن روبرو شد زیرا این توافق نامه را مغایر با استقلال و حاکمیت اردن می دانستند. اردن در استراتژی ایالات متحده برای مقابله با نفوذ ایران در منطقه و گروه تروریستی داعش نقش مهم و تعیین کننده ای دارد. با وجود این که افکار عمومی اردن نسبت به این مسئله دیدگاه منفی دارند؛ اما از همکاری های نظامی و راهبردی بیشتر استقبال می کنند. دولت اردن در راستای تامین منافع اقتصادی خود درصدد است تا از ایالات متحده در مورد قانون تحریمی سزار علیه سوریه معافیت کسب کند؛ زیرا امان به دلیل پیامدهای اقتصادی و راهبردی آن از جمله امنیت مرزهای شمالی علاقه مند به افزایش تجارت با سوریه است.

ایالات متحده، اردن و اسرائیل

یکی از مهم ترین علائق دولت آمریکا این است که مناسبات اردن و اسرائیل در منطقه که در دوران ترامپ تنش زا شده بود، بهبود یابد. اکنون با خروج ترامپ و نتانیاهو از قدرت، واشنگتن می تواند از این فرصت برای بهبود روابط بین دو کشور استفاده کند. نفتالی بنت نخست وزیر جدید اسرائیل گویا قبل از این در تلاش برای بهبود روابط، دیدار مخفیانه ای با ملک عبدالله در امان داشته است. یائیر لاپید وزیرخارجه و ایمن الصفدی همتای اردنی در گذرگاه مرزی «پل آلنبی» گفتگویی داشتند که ماحصل آن تعهد اسرائیل به تامین آب پادشاهی است. البته توافق بین طرفین اجازه داد تا تجارت بین اردن و کرانه باختری افزایش یابد.

در حالی که اردنی ها از پایان دولت نتانیاهو در اسرائیل استقبال می کنند؛ در مورد جانشین وی هیچ گونه خوش بینی یا توهم خاصی ندارند. . لاپید به عنوان یک میانه رو در نظر گرفته می شود؛ اما نفتالی بنت مدت ها است که در جناح راست طیف سیاسی اسرائیل قرار دارد و این در نقطه مقابل اردن است که به دنبال حل مسئله فلسطین از طریق راه حل دو کشوری می باشد. اگر چه انتظارات در مورد صلح اسرائیل و اردن وجود دارد اما این به معنای فرایند صلح در خاورمیانه و بهبود زندگی روزمره فلسطینی ها نخواهد بود. بنابراین هدف اصلی اردن بیشتر در قالب تقویت نقش منطقه ای و حداکثرسازی میزان همکاری با آمریکا قابل تعریف است. آن ها مشتاق هستند تا تعهدات خارجی خود را برای نقش تاریخی در قدس به عنوان محافظ مقدسات مسلمان و یهودیان ( مسجدالاقصی) را به دست آورند.

چالش های منطقه ای و بین المللی

یکی دیگر از اهدافی که اردن در منطقه خاورمیانه دارد؛ تشکیل ائتلاف منطقه ای از کشورهای عربی با حمایت و پشتیبانی آمریکا می باشد. در حال حاضر سه کشور اردن – عراق – مصر چهار نشست با یکدیگر برگزار کرده تا تلاش کنند همکاری های درون منطقه ای را به روشی که مورد حمایت آمریکا است، تعمیق ببخشند؛ زیرا مقابله با نفوذ ایران در سیاست داخلی سایر کشورها به خصوص عراق نقطه مشترک ائتلاف فوق می باشد. البته این ائتلاف سازی جدید تنها در چارچوب مهار ایران قابل تعریف نیست؛ بلکه به دنبال گسترش همکاری در حوزه انرژی مانند شبکه های برق، گاز طبیعی، خط لوله انتقال نفت از بصره عراق به عقبه اردن می باشد. بنابراین سفر ملک عبدالله ازیک سو در راستای تامین منافع اردن و دوری از انزوای منطقه ای است و از سوی دیگر به دنبال بیان دیدگاه و نگرانی کشورهای عربی ( عراق و مصر) است.

ایالات متحده در اقدامی بشردوستانه برای حل معضلات بهداشتی اردن، 500 هزار واکسن به این کشور تقدیم کرده است.  البته بحران بهداشتی آخرین فاجعه ی نیست که پادشاهی اردن با آن روبرو است؛ زیرا آن ها در کنار مشکلات اقتصادی گسترده، با هجوم صدها هزار پناهنده سوری دست و پنجه نرم می کنند. نرخ بیکاری اردن به میزان سرسام آوری نزدیک به 25 درصد است و حتی این رقم برای جوانان نزدیک به 50 درصد می باشد. اردن همچنین زیر کوهی از بدهی که تقریبا برابر با درامد ملی آن می باشد دست و پنجه نرم می کند. با این وجود، اردنی ها از کاهش آزادی بیان، اجتماعت و مشارکت در زندگی عمومی شکایت و گلایه دارند. البته این اعتراضات تنها محدود به مسائل اقتصادی و بهداشت عمومی نمی شود.

در میان تمامی چالش های فوق؛ یکی از مهم ترین چالشی که در آوریل 2021م رخ داد، طرح توطئه برای سرنگونی ملک عبدالله دوم بود که توسط سرویس امنیتی اردن کشف شد. البته محور این کودتا ولیعهد سابق حمزه بن حسین بود که در میان پیروان خود از محبوبیت قابل توجهی برخوردار است. اما تاکنون هیچ اتهامی علیه شخص شاهزاده که در حبس خانگی به سر می برد وجود ندارد؛ اما سایر مقامات متهم به فتنه به پانزده سال کار سخت محکوم شدند. از جمله می توان به باسم عوض الله مشاور سابق ملک عبدالله اشاره کرد.دولت بایدن تمایل دارد که اردن را از منظر راهبردی ببیند و به شدت نگران ثبات و امنیت این پادشاهی است. با این حال بیشتر اردنی درمشکلات بیکاری، هزینه ی بالای زندگی ، مواد غذایی، سوخت، مسکن و حقوق اولیه گرفتار هستند.

برخی از فعالان بر این امید هستند که بهبود روابط بین اردن و آمریکا، فشار دولت بایدن را برای انجام اصلاحات واقعی در پادشاهی افزایش می دهد. قبل از نشست کاخ سفید، ملک عبدالله یک کمیسیون سلطنتی 92 نفره را که مسئول اصلاح و مدرنیزه سازی سیاست های اردن بود، تشکیل داد. اعضای این کمیسیون از مجموعه نخبگان در حوزه های مختلف تشکیل شده است که توسط سمیر الرفاعی نخست وزیر سابق رهبری می گردد.این چهارمین تلاش بزرگ برای اصلاحات از زمان فرایند آزادسازی در سال 1989 می باشد. به همین دلیل برخی با وجود امید به تغییر واقعی، از این مسئله هراس دارند که این بیشتر یک اصلاح نمایشی باشد. صرف نظر از این که آخرین تلاش برای اصلاحات چگونه انجام شود، اردن حداقل توانسته اعتبارات خارجی در این زمینه را کسب کند. در حالی که به نظر می رسد، بهبود روابط بین ایالات متحده و اردن با موفقیت همراه بوده؛ اما بسیاری از اردنی ها با مشکلات و فشارهای داخلی روبرو هستند و به همین دلیل ملک عبدالله دوم به دنبال جذب حمایت اقتصادی و سرمایه گذاری خارجی برای کاهش فشارهای داخلی می باشد.