دستورکار دیپلماتیک عمان در بحران یمن

مترجم: علیرضا علیپور

تاکنون دیپلمات های عمانی چندین بار به یمن سفر کرده تا در مورد حل منازعه، با بازیگران ذینفع محلی گفتگو کنند و همچنین این کشور در ارائه کمک های بشردوستانه به مردم یمن نقش مهمی را ایفاء کرده است. مطمئنا مسقط، علائق زیادی در کاهش درد و رنج یمنی ها و ایفای نقش میانجی گر بین طرف های مختلف در بحران یمن دارد. نهایتا، عمان در پی کمک به بازسازی حکمرانی خوب ، چه متمرکز و چه فدرالیست است که ثبات بیشتری به همراه خواهد آورد و به حل بحران های انسانی که یمن را به ستوه آورده، کمک خواهد کرد.
منازعه ژئوپلیتیک یمن همچنین مسیر را برای گسترش نفوذ عمان در یمن فراهم کرده است و در عین حال نمایانگر استقلال این کشور از عربستان و امارات متحده عربی می باشد. البته راهبرد موازنه بخشی دولت عمان در منطقه به دلیل مشکلات اقتصادی این کشور با چالش هایی همراه است و این امر تعامل عمان با عربستان و اماراتی ها را برای دریافت کمک مالی اجتناب ناپذیر می کند. یکی از محورهای اصلی سیاست خارجی عمان، بی طرفی و موازنه سیاسی در منطقه خاورمیانه است که به وسیله روابط تجاری کاملا دوستانه با تمامی بازیگران همراه شده است. مسقط از توانایی منحصر به فرد خود برای خدمت به عنوان تسهیل بخش صلح و طرف معتبر و قابل اعتماد که بتواند کانال های گفتمان را فراهم کند، استفاده می کند. عمان بر این باور است که برقراری صلح، رفاه، ثبات طولانی مدت در شورای همکاری خلیج فارس نیازمند فرونشاندن تنش ها میان بازیگران شبه جزیره عربی است.
جوزف آ. کچیچیان، کارشناس ارشد مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی معتقد است: « در اصل دیپلماسی موفق که اجازه شکوفایی را می دهد، محور سیاست عمانی برای بیش از هزار سال بوده است. مسقط همواره تلاش کرده تا با قابلیت محدود خود به موازنه بخشی روی آورد و منافع بلندمدت خود را تامین کند. » عمان به عنوان یکی از بنیان گذاران شورای همکاری خلیج فارس، اگر چه از ماجراجویی های ایران در منطقه حمایت و پشتیبانی نمی کند؛ اما واکنش مسقط به بحران های منطقه ای سنجیده و منطقی است.

اتخاذ دستورکار دیپلماسی محور

نقش دیپلماتیک عمان در بحران یمن به مراحل اولیه عملیات طوفان قاطع، عملیات نظامی به رهبری عربستان سعودی که در مارس 2015م. آغاز شد و ده کشور عربی و مسلمان در آن شرکت داشتند، بازمی گردد. در ماه می 2015م. عمان میزبان مذاکرات صلح بین دیپلمات های آمریکا و نمایندگان انصارالله بود. هر چند این گفتگو ها هیچ چیز ملموسی به بار نیاورد؛ اما بر علائق مسقط به تلاش برای دستیابی به راه حلی که نیازمند سازش تمام بازیگران در یمن باشد، تاکید کرد. مردم عمان هیچ راه حلی نظامی برای بحران یمن نمی بینند و معتقدند که نقش دیپلماتیک ویژه ای برای کمک به جناح های در حال جنگ برای حرکت به سمت صلح دارند. در سال 2019م. « یوسف بن علوی بن عبدالله» دیپلمات ارشد وقت عمان اظهار داشت: « ما همیشه هر گونه تلاش طرفین برای گفتگو با یکدیگر و یا هر گونه تلاش از سوی مارتین گریفیتس، فرستاده ویژه سازمان ملل در یمن را تسهیل می کنیم تا طرفین را از یمن به عمان دعوت کنیم. وی یک سال بعد تصریح کرد: مرزهای عمان به روی تمام یمنی ها باز است. یمنی‌ها برادران و همسایه‌های ما هستند و ما با انها در صدد حل اختلافات هستیم و می‌توانیم در کنار توجه به گذشته، به آینده نگاه کنیم.»
به همان گونه که مردم عمان، هرگز شهروندان شیعه بحرین را « ستون پنجم» ایران نشناختند، آن ها حوثی ها را نیز به عنوان یک جامعه ارگانیک یمنی می بینند نه یک پروکسی. این نگرش، عمان را از برخی دیگر از اعضای شورای همکاری خلیج فارس، که ایران را نه تنها به عنوان یک تهدید خارجی بلکه به عنوان یک تهدید داخلی نیز می بینند ، متمایز کرده است. از نظر عمانی ها، تهاجم ائتلاف به رهبری عربستان سعودی یک اشتباه فاحش بود؛ زیرا آن ها معتقد بودند که واکنش نظامی به قدرت طلبی حوثی ها منجر به ثبات یا شکل گیری نظم سیاسی مورد نظر عربستان در صنعا می شود. آنچه از سال 2015م. در یمن رخ داده، این ارزیابی را تایید می کند. نتیجه این شد که عمان شش سال گذشته را درگیر چالش های بزرگ امنیتی، ژئوپلیتیکی و اقتصادی ناشی از این درگیری بوده است.
به دلیل مرز مشترک 187 مایل با یمن ، ادامه درگیری در این کشور جنگ زده مستقیماً امنیت ملی عمان را تهدید می کند. القاعده در شبه جزیره عربی با موفقیت از فروپاشی حکومت و بی ثباتی گسترده که از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ یمن را به ستوه اورده بود، بهره برده اند. این گروه تروریستی رادیکال توانسته با ارائه خدمات به یمنی ها، خلاهای خالی را پر کند. در همین زمان عملیات ضد تروریستی واشنگتن علیه القاعده به دلیل جنگ داخلی یمن با شکست روبرو شده است. تداوم هرج و مرج فرصت بی پایانی برای افراط گرایانی مانند داعش و القاعده در شبه جزیره عرب فراهم کرده است. قدرت یابی این دو گروه تروریستی مورد نظر عمان نیست؛ زیرا آن ها می توانند از طریق یمن مناطق جنوبی ظفار عمان را تهدید کنند.

روابط عمان و انصارالله

گذشته از ایران، اساسا عمان و روسیه تنها دو بازیگری هستند که می توانند بر جنبش انصارالله نفوذ داشته باشند. مقامات ارشد عمان، تعامل سازنده با انصارالله را برای تلاش خود برای موفقیت به عنوان یک میانجی گر صلح در یمن مهم دانسته و تاکنون این رویکرد با نتیجه همراه بوده است. در طی سال ها، عمان در زمینه آزادی زندانیان غربی توسط انصارالله نقش داشته و بستری برای گفتگو بین دیپلمات های آمریکا و نمایندگان انصارالله در مسقط فراهم کرده است. اما تاکنون عمان در اقناع شبه نظامیان انصارالله برای زمین گذاشتن سلاح هایشان با شکست روبرو بوده است و به تعبیر ساده تر، انصارالله برای مذاکرات آتی با دشمنان خود سعی دارد از توانایی خود در نبرد برای دستیابی به اهرم نفوذ بیشتر بهره ببرد. با توجه به این که تقریبا 80 درصد یمنی ها، تحت کنترل انصارالله زندگی می کنند و این گروه هنوز درگیر جنگی برای کنترل مارب غنی از هیدروکربن می باشد. تصور انصارالله برای پیروزی در این جنگ دور از واقعیت نیست. درگیری برای کنترل ماریب ادامه دارد؛ زیرا تلاش های دیپلماتیک برای دستیابی به آتش بس تاکنون بی نتیجه مانده است. از نظر انصارالله، تصرف ماریب می تواند موقعیت این گروه را قبل از مذاکرات صلح تقویت کند. البته این مفروضه با این خطر همراه است که تداوم فعالیت های نظامی انصارالله، دولت بایدن را از تدوام مسیر دیپلماسی برای بحران یمن منصرف کند.
در مارس 2021م. پس از آن که عربستان سعودی، پیشنهاد آتش بس با انصارالله را داد، عمانی ها، این گروه را تشویق کردند تا با این پیشنهاد موافقت کنند. با این حال، امتناع انصارالله از این کار، محدودیت های تاثیرگذاری و نفوذ عمانی ها بر انصارالله را نشان داد. به تعبیر ساده تر، اقناع حوثی ها ، به خصوص زمانی که آن ها راحتی از نقاط ضعف عربستان سعودی بهره و از سلاح های پیشرفته و تکنولوژیک برای هدف قرار دادن مواضع این کشور استفاده می کنند، دشوار خواهد بود.

ادراک عربستان سعودی از سیاست خارجی عمان

عربستان سعودی در طی بحران یمن، از طرح صلح و دیپلماسی عمان حمایت و پشتیبانی می کنند؛ اما مقامات آل سعود اکنون در حال بازنگری سیاست خارجی خود در چندین جبهه است. مقامات ریاض اکنون به این فهم رسیده اند که باید راهی آبرومندانه برای خروج از باتلاق یمن پیدا کنند و این امر باعث شده تا برای پایان دادن به جنگ یمن، به سمت مسقط حرکت کنند. در سرتاسر ماه مه و ژوئن ۲۰۲۱م. نشانه های در حال رشد وجود دارد که رهبران سعودی به مسقط به عنوان توانایی اقناع انصارالله برای پذیرش آتش بس نگاه می کند.
به گفته ی « چینزیا بیانکو» یکی از کارشناسان مسائل عمان در شورای روابط خارجی اروپا، تبادلات دیپلماتیک بین عمان و عربستان سعودی به شکل دیدارهای رسمی با لحنی بسیار مثبت صورت گرفته است. در روز 9 ژوئن بدر بن حمد البوسعیدی وزیرخارجه عمان برای انجام یک دیدار رسمی با شاهزاده فیصل بن فرحان آل سعودی، در مورد مسائل منطقه ای و امور دو جانبه به ریاض سفر کرد. در حالی که البوسعیدی در پایتخت عربستان سعودی بود، نامه دست نوشته سلطان هیثم بن طارق آل سعید را به شاه سلمان بن عبدالعزیز ال سعود تحویل داد. یک هفته بعد، وزرای خارجه عمان و عربستان بار دیگر در حاشیه اجلاس ۱۴۸ شورای وزیران شورای همکاری خلیج دیدار کردند تا در مورد موضوعات مشابه گفتگو کنند. به علاوه، طی ماه گذشته، ملک سلمان ، سلطان هیثم را برای یک دیدار رسمی به عربستان سعودی دعوت کرد. نشانه دیگری از حمایت روزافزون عربستان سعودی از برنامه های دیپلماتیک عمان در یمن در 5 ژوئن رخ داد ، هنگامی که یک هواپیمای نیروی هوایی سلطنتی عمان وارد صنعا تحت کنترل حوثی ها شد. در این راستا، مقامات حوثی و یک هیئت دفتر سلطنتی عمان با یکدیگر دیدار تا در مورد تلاش های آتش بس در این کشور جنگ زده با یکدیگر بحث و گفتگو کنند. دلیل این که ریاض با این امر موافقت کرده ، این بود که آن ها بر این فرض بودند که عمانی ها توانایی کمک به پیشبرد مذاکرات متوقف شده را دارند.
با وجود اشتیاق ریاض به تداوم اقدامات دیپلماتیک عمان، تمامی طرف های درگیر لزوما در مورد نقش مسقط چندان خوش بین نیستند. شورای انتقالی جنوب تحت حمایت و پشتیبانی امارات متحده عربی، یک گروه جدایی طلب است که درصدد ایجاد یک حکومت مستقل در جنوب یمن است. به نظر این شورا، دستورکار عمان در بحران یمن تا حدی مشکوک است. در این معادله، تعهد مسقط به حفظ تمامیت ارضی یمن یک متغیر کلیدی است. نهایتا، برخی تنش ها بین شورای انتقالی جنوب و عمان می تواند پیامد بیشتری را در این مسیر ایجاد کند.
شایان ذکر است که همه این دیدارها با استقبال گرم عربستان و عمان روبرو نمی شود و این دو پادشاهی در مورد وضعیت استان المهره دیدگاه متفاوتی دارند. بر اساس اظهارات « روبی بارِت» کارشناس مسائل خلیج فارس در انستیتو خاورمیانه، اولویت نخست رهبری عمان این است که از سرایت درگیری های یمن به عمان جلوگیری کند. تهدید واضح این است که درگیری در شرقی ترین استان المهره در یمن ممکن است به ظفار سرازیر شود.» مسقط مخالف نظامی شدن عربستان و امارات در منطقه است و مداخله ریاض و ابوظبی در المهره می تواند پیامدهای طولانی مدتی بر منافع عمان داشته باشد. در واقع، عمان در سال 2018م در رزمایش های نظامی مشترک با انگلیس شرکت کرد تا مخالفت خود با رفتار امارات در المهره نشان دهد. اگر چه بین ریاض و مسقط بر سر وضعیت المهره تنش وجود دارد؛ اما تمایل فزاینده عربستان سعودی برای بهره برداری از نقش عمان به عنوان تسهیل کننده مذاکرات صلح منجر به برداشتن گام هایی برای برطرف کردن نگرانی های مردم عمان در مورد شرق یمن شود.

هم افزایی بین دولت بایدن و عمان

دولت بایدن، دست کم به طور رسمی، متعهد به کاهش درگیری های یمن است. این در حالی است که ایالات متحده در دوران دونالد ترامپ کمتر بر دیپلماسی عمان در بحران یمن تاکید می کرد؛ زیرا که وی بیشتر بر کمک به سعودی ها در دستیابی به اهداف خود متمرکز بود. دولت بایدن به عمان به عنوان یک بازیگر صلح ساز و میانجی گر در بحران یمن روی آورده است. اگر چه امریکا هیچ برنامه‌ای ندارد که سیاست ایالات متحده در قبال یمن را به طور کامل به عمان تحمیل کند، اما دولت بایدن به برقراری ارتباط با عمان ادامه می‌دهد و از تلاش‌های دیپلماتیک انها برای کمک به یمنی‌ها برای نزدیک‌تر شدن به صلح حمایت می‌کند.
صرف نظر از نیات و انگیزه های خوب عمان، هیچ کشوری به تنهایی نمی تواند به صورت جادویی منازعه چندبعدی و متداخل یمن را حل و فصل کند. حل بحران یمن نیازمند درجات خاصی از اراده سیاسی بازیگران یمنی است و در واقع، بدون تلاش های جامعه بین المللی و عمان نمی تواند به حرکت خود در جهت نزدیک تر شدن درگیری به حل و فصل این مناقشه کمک کند. مسقط می تواند از روابط دوستانه خود با عربستان، ایران و امارات متحده عربی برای محدودسازی جاه طلبی های آن نقش مهمی را ایفاء کند. با تمرکز بر توانمندسازی یمنی ها برای شکل دهی به آینده این کشور، عمانی ها باید به تاکید بر لزوم گفتگوی صلح برای رسیدگی به نارضایتی و شکایات قانونی جوامع مختلف یمن ادامه دهد. در واقع عمان می تواند با تعامل با سعودی ها، منصورهادی و انصارالله برای کاهش تنش و درگیری در ماریب تلاش کند. مسقط همچنین باید سعی کند سعودی ها را متقاعد کند تا به محاصره یمن پایان دهند و محدودیت هایی را که مانع از ورود کالاهای تجاری از طریق بنادر تحت کنترل حوثی ها و فرودگاه بین المللی صنعا می شود ، برطرف کند. در ازای آن ، انصارالله باید موافقت کند که اسلحه خود را زمین بگذارد و به حمله خود به ماریب در چارچوب یک استراتژی بزرگ با هدف اجرای آتش بس سراسری ، یمن که به شدت به آن نیاز دارد ، پایان دهد.
در نهایت ، از بین همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس ، اتحادیه کشورهای عربی و جهان به طور کلی ، عمان برای حل منازعات یمن از طریق توافق سیاسی از موقعیت بهتری برخوردار است. بی طرفی و روابط دوستانه سلطان نشین با بازیگران مختلف در بحران یمن هنوز هم خوش بینی را برای پتانسیل انرژی دیپلماتیک عمان تزریق می کند تا درگیری را به سمت مثبت سوق دهد. با وجود چنین چالش های عظیم و کشوری نسبتاً کوچک با منابع محدود ، عمان می تواند و باید به نقش صلح طلبانه خود در یمن ادامه دهد. انجام این کار نه تنها به مردم یمن کمک خواهد کرد ، بلکه همچنین موقعیت سلطنت را به عنوان یک موازنه بخش منطقه ای و نیروی ثبات و اعتدال بیشتر ارتقا خواهد داد.