روابط ناآرام: چالش‌های ژئوپلیتیکی ایران در مرزهای شرقی

در بخش ذیل به نکات و گزاره‌های اصلی این یادداشت اشاره خواهیم کرد

1. هرچند تمرکز تحلیلگران همواره بر حضور ایران در جهان عرب بوده است؛ اما روابط ایران با مرزهای شرقی خود همانند افغانستان و پاکستان، از زمان تسلط دوباره طالبان اهمیت ویژه‌ای پیداکرده است. محسن میلانی، کارشناس مسائل ایران، معتقد است دولت ایران در قبال افغانستان رویکرد دوجانبه‌ای در پیش گرفته است: الف-ایجاد یک حوزه نفوذ ایدئولوژیک از طریق گروه‌های شیعه هزاره؛ ب- توسعه نفوذ سیاسی از طرق حمایت و مشارکت با گروه غیر شیعه فارسی‌زبان که در سال ۱۹۹۲ اتحاد شمال را تشکیل دادند.
2. ایران خواهان رفع نگرانی خود در مورد مسائل سیاسی، مذهبی و آبی از سوی طالبان می‌باشد. طالبان تا حد زیادی یک نهاد اجتماعی و سیاسی یکپارچه باقی‌مانده که توسط اساتید مدرسه پشتون رهبری می‌شود. ایران خواهان مشارکت دادن اسماعیل‌خان و احمد مسعود در حکومت است. علاوه بر این از نظر مذهبی ایران خواهان به رسمیت شناختن مکتب فکری شیعه جعفری نیز می‌باشد. ایران همچنین از طالبان می‌خواهد به معاهده آب (۱۹۷۳) در مورد رود هیرمند پایبند باشد زیرا این رودخانه آب تالاب‌های مهمی همانند هامون را تأمین می‌کند و مانع شدن از جاری شدن آب می‌تواند تنش‌ها را در شرق ایران افزایش دهد.
3. از زمان تسلط طالبان بر افغانستان در سال ۲۰۲۱، شدت حملات در بلوچستان پاکستان افزایش قابل‌توجهی داشته است و پس از هر حمله این بلوچ‌ها به خاک ایران باز می‌گردند.علاوه بر این مقامات پاکستانی از استخدام پاکستانی‌ها توسط سپاه پاسداران برای حضور در سوریه نیز نگران هستند زیرا بیم بازگشت این جنگجویان به پاکستان و شرکت در خشونت‌های قبیله‌ای دارند. از طرفی تهران از حمایت پاکستان از آذربایجان در تنش‌های اخیر با ارمنستان شکایت دارد و همچنین از نقش جدید امنیتی این کشور در افغانستان نیز بیم دارد زیرا آن‌ها طالبان را گروه نیابتی پاکستان می‌دانند.
4. خشونت‌های اخیر در بلوچستان پاکستان ممکن است هشدار ایران نسبت به این تغییرات ژئوپلیتیکی باشد و این پیام را می‌فرستد که ایران هنوز کارت‌های مهمی در آستین دارد و می‌تواند در مسیر توسعه بندر گوآدر مانع ایجاد کند. به هر حال ظاهراً صبر پاکستان نیز رو به پایان است و جامعه استراتژیک پاکستان لحن تهاجمی غیرمعمولی علیه ایران اتخاذ کرده‌اند.

نویسنده در بخش پایانی یادداشت می‌نویسد:

پاکستان با پیوندهای امنیتی جدید با آذربایجان و طالبان در دو صحنه می‌تواند جبهه‌های جدیدی علیه ایران بگشاید اما آن‌ها هنوز اقدامی در این زمینه انجام نداده‌اند. در حال حاضر رهبران پاکستان به همکاری خود با ایران برای رسیدگی به خشونت‌ها در مرزها ادامه می‌دهند و در حال ساخت حصار هستند اما با توجه به وابسته بودن اقتصاد محلی به قاچاق، احتمالاً بی‌ثباتی افزایش خواهد یافت و درنتیجه روابط را بیش‌ازپیش پیچیده می‌کند.

https://agsiw.org/uneasy-relations-geopolitical-challenges-for-iran-on-its-eastern-border/