در این یادداشت مروری خواهیم داشت بر گزارش سال 2021 و 2020 که اخیرا منتشر شده است.
فلسطین داخل و خارج
براساس آمار در پایان سال 2021 جمعیت کل فلسطینی ها به 14 میلیون نفر رسید که طبق قاعده نانوشته سال های اخیر سهم فلسطینی های بیرون سرزمین و سهم جمعیت فلسطینی های درون سرزمین تاریخی فلسطین (کل فلسطین اعم از کرانه باختری، نوارغزه و سرزمین های اشغالی) تقریبا برابر است.
براساس آمار 6.9 میلیون نفر در داخل و 7.3 میلیون نفر در خارج زندگی میکنند، که در مجموع به رقم 14 میلیون نفر میرسد.
فلسطینی های 1948 (اعراب اسرائیلی)
یکی از آمارهای جنجالی و پر بحث، اعراب اسرائیلی است، یعنی فلسطینی های که در مناطق اشغالی زندگی میکنند. در این گزارش تعداد آنها 1.67 میلیون نفر اعلام شده که البته توضیح هم داده شده که با حساب اهالی جولان، اهالی قدس اشغالی و جمعیت عرب های سوری و لبنانی و… به 1.995 میلیون نفر میرسد. این یعنی به تعبیری که میتوان جمعیت اعراب اسرائیلی را (غیر یهودیان ساکن اراضی اشغالی 1967) را 2 میلیون دانست. رقمی عجیب و رو به رشد که قطعا برای اسرائیل چالشی جدید و فرصتی مهم برای تفکر مقاومت با تمرکز بر این جمعیت با توجه به ظهور رگه های بیداری و تغییر رفتار طیفی از آنان در سال اخیر است.
نوار غزه و کرانه باختری
برخلاف تصور اکثریت نوارغزه علی رغم اینکه یک باریکه است، اما در یک دهه گذشته رشد جمعیت باعث شده از منظر جمعیتی نقش جدی تری را پیدا کند. به گونه ای که اگر 3.1 میلیون نفر در کرانه باختری با آن وسعتش در مقایسه با غزه ساکن اند، در این باریکه در سال 2021، 2.1 میلیون نفر ساکن اند. حضور جمعیت غزه سال 2000 کمی بیش یک میلیون بوده حالا به 2 میلیون نفر رسیده. البته ناگفته نماند بخشی از این جمعیت هم متاثر از مهاجرت هایی به غزه پیش از محاصره این باریکه بین سال های 2000 تا 2006 است.
در جدول زیر دیگر پراکندگی های جمعیت فلسطینی را مشاهده میکنید:
استان های نوارغزه و کرانه باختری
از حدود 5.2 میلیون نفری که در نوارغزه یا کرانه باختری زندگی میکنند، حدودا 60درصد در کرانه باختری و 40 درصد در نوارغزه ساکن اند.
استان الخلیل در کرانه باختری با داشتن 790 هزار نفر پرجمعیت ترین استان است که بعد از آن استان غزه در نوارغزه با 720 هزار نفر در رتبه بعدی است. استان قدس با 470 هزار در رتبه سوم است.
نمودار زیر تفکیک جمعیتی فلسطینی ها را در 11 استان کرانه باختری و 5 استان باریکه غزه نشان می دهد.
پراکندگی سنی فلسطین
جمعیت فلسطین را متوان جامعه جوانی خطاب کرد. 38% درصد جمعیت زیر 15 سال سن دارند. هرچند این آمار بین نوارغزه و کرانه باختری تفاوت قابل توجهی دارد. در نوارغزه جمعیت زیر 15 سال 41% است و در کرانه باختری 35%. ضمن آنکه تنها 3.7 % از جمعیت فلسطینی بالای 65 سال سن دارند. این درصد در نوارغزه 3.7 و در کرانه باختری 2.8 است.
اما فلسطین هم چنان بافت سنتی خود در خانواده را حفظ کرده علیرغم بالاتر بودن نسبت جمیتی مردان به زنان و بالاتر بودن طول عمر زنان نسبت به مردان (75 سال در مقابل 73 سال) اما درصد خانوارهایی که سرپرست آنها زن هستند تنها 11% است. این رقم در غزه 9% است.
نرح فرزند آوری
نرخ فرزندآوری در فلسطین و بالاخص در نوارغزه مانند اکثر مناطق غرب آسیا و کشورهای عربی رو به کاهش قابل توجهی است.
این رقم در سال 1999 به ترتیب برای نوارغزه و کرانه باختری 5.8 و 4.1 بوده که در سال 2019 به ترتیب به 3.9 و 3.8 رسیده است. که البته باز رقم نزدیک به 4 برای نرخ جمعیت در میان کشورهای منطقه ای عدد بالا و قابل توجهی است هرچند کاهش جدی ای را نشان می دهد.
تراکم جمعیتی و دسترسی به آب آشامیدنی
تراکم جمعیتی در نوارغزه هم یکی دیگر از ویژگی های منحصر به فرد این منطقه است. حضور بیش از دو میلیون نفر در یک باریکه کوچک به وسعت 360 کیلومتر مربع موجب رقم خوردن عدد عجیب 5770 نفر به ازای هر کیلومتر مربع است. این رقم در کرانه باختری 551 نفر است.
جدول زیر نسبت جمعیت به تراکم، رشد جمعیتی و تعداد نفر هر خانوار را به ترتیب نشان می دهد
یکی از نکات مهم و چالشی در نوارغزه دسترسی به آب آشامیدنی است. محاصره غزه و عدم اجازه دسترسی آب به این منطقه موجب شده سال های اخیر موضوع آب به یک مسئله جدی تبدیل شود. به گونه ای که گزارش های نهادهای سازمان ملل صراحتا پیش بینی میکنند که غزه در سال های آتی جای نرمالی برای سکونت نباشد.
براساس آمار میزان دسترسی به آب آشامیدنی در کرانه باختری 66% اما در نوارغزه تنها 4% است. آماری که بسیار نگران کننده است.
نرخ بیسوادی
اهمیت به سواد، علم و قبولی در دانشگاه چیزی است که اگر کمی با فلسطینی و اخبار فلسطینی سروکار داشته باشید حتما متوجه شده اید. آمار عجیب پایین بودن نرخ بی سوادی برای جمعیت بالای 15 سال هم متاثر از همین روحیه و فرهنگ است. براساس آمار نرخ بی سوادی در کرانه باختری 2.8% و در نوارغزه 2% است.
نبرد جمعیتی عرب- یهود
ناگفته نماند یکی از دلایل این رقم رشد جمیعتی بالا که اشاره شد، نبرد جمعیتی در اذعان فلسطینی و صهیونیست هاست. یکی از موضوعات جالب توجه این گزارش تفکیک جمعیت فلسطینی ها و جمعیت یهودی هاست.
شما اگر جستجویی داشته باشید همه جا سخن از جمعیت اسرائیلی هاست. اما این گزارش با توجه به حساسیت نبرد جمعیتی بین جمعیت یهودی و جمعیت غیر یهودی (عرب) تفکیک قائل شده است. لذا شاهد آماری متفاوت از آنچه در پایگاه های اطلاعاتی و داده ای در خصوص جمعیت اسرائیل که آن را نزدیک 8.8 میلیون نفر ارائه میکنند هستیم.
بالاتر اگر به یاد داشته باشید، بحث شد که جمعیت عرب ساکن مرزهای 1967، 2 میلیون است و جمعیت یهودی های در سال 2021، 6.9 میلیون نفر آورده شده است.
در جدول و نمودار زیر نبرد جمعیتی و عبور تعداد اعراب نسبت به یهودیان در سراسر سرزمین فلسطین تاریخی از 2023 خواهیم بود با توجه به رشد جمعیتی این فاصله تا 2030 به نیم میلیون نفر هم خواهد رسید.
محسن صالح ذیل این بحث، ضمن آنکه نتیجه میگیرد مردم فلسطین هم چنان ثابت قدم مانده و علی رغم جنگ ها و اجبار مهاجرت در جنگ های ابتدایی، توانسته برتری جمعیتی خود را علیه قومی که از صد کشور جهان جمع شده حفظ کند؛ اما خطر جدی دیگری را هم تذکر می دهد.
افزایش شهرک سازی ها، مهاجرت یهودیان و در مقابل مهاجرت به درون سرزمین های اشغالی بیش از 415 هزار فلسطینی از 1967 تا 2003 کرانه باختری یا نوار غزه را ترک کرده اند که شاید بتوان نزدیک 50 هزار نفر برای سال های اخیر هم اضافه کرد.
