اعلام ممنوعیت واردات نفت روسیه از طریق دریا توسط دولت های عضو اتحادیه اروپا در گام نخست احتمالاً حدود 75 درصد از تحویل نفت خام روسیه به این بلوک را تحت تأثیر قرار می دهد و این رقم تا پایان این سال به حدود 90 درصد خواهد رسید.
بر اساس اظهارات هفته گذشته چارلز میشل، رئیس شورای اروپا، میزان واقعی اجرای این ممنوعیت در ابهام قرار دارد. اویل پرایس نیز به صورت همه جانبه این موضوع را تحلیل کرده است. اما با این وجود، چشم انداز کاهش قابل توجهی در درآمد صادرات نفت خام کرملین در نتیجه توافق کنونی اتحادیه اروپا وجود دارد.
این ممنوعیت در کنار تحریم های تحت رهبری ایالات متحده، مسکو را بر آن داشته تا به دنبال راه هایی برای دور زدن تحریم ها باشد. خوشبختانه برای کرملین، همانطور که ایران در طول بیش از 40 سال تحریم‌ها نشان داده است، چندین گزینه خوب برای قاچاق در دسترس روسیه است.
ایران در دور زدن تحریم‌های اتحادیه اروپا به ویژه از سال 2011 میلادی تا توافق برجام در سال 2015 میلادی و چهار دهه پس از انقلاب سال 1979 میلادی، عملکرد بسیار ماهرانه ای داشته است. در دسامبر 2018 میلادی در مجمع دوحه، وزیر امور خارجه ایران، محمد جواد ظریف اعلام کرد: اگر هنری است که ما در ایران به کمال رسانده ایم تا به قیمتی به دیگران بیاموزیم، هنر دور زدن تحریم هاست.
بیژن زنگنه، وزیر پیشین نفت ایران نیز در گذشته جزییات کوچکی از این روش‌های آزموده‌شده و قابل اعتماد را افشا کرده است: آنچه صادر می‌کنیم به نام ایران نیست. اسناد و همچنین مشخصات این محموله ها، بارها و بارها تغییر می کند.
روش‌های مختلفی وجود دارد که ایران به وسیله آنها با موفقیت از بخش عمده تحریم‌هایی که در تمام این سال‌ها علیه آن اعمال شده بود، فرار کرده است و این موارد در کتاب جدید من درباره بازارهای جهانی نفت به صورت عمیق، تحلیل شده‌اند.
با این حال، چندین مورد از آنها شامل عراق، همسایه غربی ایران است که ایران هنوز از طریق ترکیبی از عوامل سیاسی، اقتصادی و قومی قدرت قابل توجهی بر آن دارد که از طریق نیروهای نیابتی خود در منطقه تقویت شده است. استراتژی اصلی صرفاً شامل «تغییر نام تجاری» نفت ایران به عنوان نفت عراق است که به صورت کلی به عنوان یک نهاد صادرکننده نفت تحریم نشده و سپس انتقال آزادانه آن به هر کجا که عراق بخواهد، می باشد.
بخش عمده ای از این کار را می توان از طریق زیرساخت های صادرات نفت خام موجود عراق، از جمله تانکرهای نفت خام بسیار بزرگ بارگیری شده در مرکز صادرات جنوبی بصره و اطراف آن انجام داد. همچنین می‌تواند مستقیماً از طریق بندر جیحان ترکیه از طریق خطوط لوله نفت خام که از منطقه نیمه خودمختار عراق در کردستان عبور می‌کند، به جنوب اروپا انجام شود، اگرچه این زیرساخت ها سال‌ها در معرض قطع و وصل مجدد مداوم بوده است. همچنین برنامه‌هایی برای ساخت خطوط لوله بیشتر از عراق تا اردن و سوریه وجود دارد.
این روش‌های صادرات نفت خام از عراق را می‌توان در صورت لزوم با روش‌های مختلف مرتبط با تانکرها تکمیل کرد. یکی از موارد اساسی، غیرفعال کردن «سیستم شناسایی خودکار» در تانکر‌هایی است که نفت ایران را حمل می‌کنند، همانطور که خود زنگنه به آن اشاره کرده است.
در اسناد حمل‌ونقل نیز دروغ‌هایی درباره مقصد وجود دارد. در اروپا، این محموله های نفتی که همه آنها دارای تخفیف هستند، از چند دهه پیش به برخی از بنادر جنوب اروپا از جمله بندر آلبانی، مونته نگرو، بوسنی و هرزگوین، صربستان، مقدونیه و کرواسی که با تحت نظارت کمتری است، وارد می‌شود. از این مناطق، نفت می تواند به راحتی از طریق مرزها به مصرف کنندگان بزرگ نفت اروپا از جمله از طریق ترکیه منتقل شود.
برای محموله‌های آسیایی، گفته می‌شود روش قابل اعتماد، نقش آفرینی مالزی (و تا حدی اندونزی) در ارسال صادرات نفت به چین با نفتکش‌هایی است که در نهایت به درگیر انتقال نفت ایران به چین هستند. این نفتکش ها پرچم های کشورهای دیگر را برافراشته اند. همچنین ایران توانست کشتی‌های خود را با پرچم پاناما دوباره روانه دریاها کند تا با تحریم‌های کشتیرانی ایالات متحده مقابله کند.
به علاوه، همانطور که در پرونده نفتکش آدریان دریا 1 مشخص شد، ایران همچنان تامین کننده اصلی نفت سوریه است. با راه‌اندازی کامل خط لوله گوره-جاسک که در زمان اوج بهره‌برداری به ایران اجازه می‌دهد حداقل یک میلیون بشکه در روز نفت به خارج از تنگه هرمز ارسال کند.
شایان ذکر است که در این مرحله، تعدادی از گریدهای نفت خام روسیه وجود دارند که از نظر مشخصات نیز بسیار نزدیک به گریدهای بسیار مشابه در ایران و در نتیجه عراق هستند. در واقع، این شباهت در مشخصات بین نفت روسیه، ایران و عراق، برای مدت طولانی دلیل اصلی این بوده است که همه قراردادهای همکاری 10 ساله روسیه با ایران شامل این “تفاهم” از سوی تهران بوده است. صدور میزان قابل توجهی از نفت سبک (یا میعانات) ایران به اروپا، قدرت ژئوپلیتیکی مسکو را به چالش خواهد کشید.
اویل پرایس از منابع نزدیک به وزارت نفت ایران که به طور انحصاری با آنها در هفته گذشته صحبت شده، دریافته است که “تغییر قابل توجهی” در این توافق طولانی مدت قبلی در مورد مرزبندی “ظاهری” جریان نفت خام که از روسیه، ایران و عراق می‌آید، در همان زمان وجود داشته است.
در سفر اخیر الکساندر نواک و نشست های ژانویه در مسکو، زمانی که ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران راهی کرملین شد، یک توافق جدید در مورد جریان نفت خام از روسیه/ایران/عراق نهایی شد.
نکته کلیدی در حال حاضر برای روسیه، شبکه های تحریم ایران برای انتقال نفت خام به چین نیست، بلکه شبکه های ایران برای انتقال نفت به اروپا است. بر اساس برآوردهای خود اتحادیه اروپا، انتظار می‌رود تحریم‌های این کشور به حدود 2.3 میلیون بشکه در روز واردات نفت خام روسیه در مدت شش ماه و 1.2 میلیون بشکه دیگر واردات محصولات پالایش شده تا پایان سال برسد.
برای روسیه، همه روش‌های موجود ایران برای دور زدن تحریم‌ها (از جمله روش‌های تقریباً همیشه موفق در مورد عراق) قابل استفاده است و نشانه‌هایی وجود دارد که عراق ممکن است بتواند مسیرهای مستقیم بیشتری را برای نفت خام باز کند که ظاهراً سفر خود را از این کشور آغاز می‌کند و در اروپا پایان می یابد.
بر اساس اظهارات هفته گذشته علا الیاسیری، مدیر کل سازمان دولتی بازاریابی نفت عراق (سومو)، به کمیته نفت، گاز و منابع طبیعی پارلمان عراق، این شرکت دولتی با نهادهای تجاری فرانسوی در مورد امکان تامین نفت خام اروپا گفتگو کرده و عراق برای فرآوری نفت خام خود، پالایشگاه های جهانی را هدف قرار داده است، که این فرصت را برای دومین تولیدکننده بزرگ اوپک فراهم می کند تا برای تامین منابع جایگزین نفت روسیه، نقش بازی کند.
عراق تا زمانی که محدودیت‌های زیرساخت نفت خام خود را برطرف نکند، هیچ نفت اضافی برای ارسال به جایی ندارد، بنابراین این یک سوال جالب باقی می‌ماند که این نفت جدید که متعهد شده است، از کجا صادر می شود؟
جالب اینجاست که در همان زمان که عراق احتمال عرضه ناگهانی و فراوان نفت از این کشور را مطرح می کرد، سخنگوی کرملین، دمیتری پسکوف، اظهار داشت که روسیه در حال انجام اقدامی هدفمند و سیستماتیک است که به ما امکان می دهد تا صادرات نفت را به حداقل برسانیم.
این اظهار نظر به دنبال مجموعه ای از اظهارات با مضمون مشابه از سوی سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در هفته های اخیر مبنی بر اینکه این کشور در حال یافتن راه های جدیدی برای ادامه تجارت با کشورهایی است که می خواهند به تجارت با آن ادامه دهند، بدون توسل به معماری مالی غرب، است.
وی در هند اعلام کرد: من شکی ندارم که راهی برای دور زدن موانع مصنوعی که تحریم‌های یکجانبه غیرقانونی غرب ایجاد می‌کند، پیدا می‌شود. این موضوع به حوزه همکاری نظامی-فنی مربوط می شود.
