سیامک کاکایی در گفتگو با سایت شورای راهبردی با اشاره به اینکه طی جلسه سران کشورهای ترک در 21 آبان 1400 متشکل از مجارستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، قرقیزستان، قزاقستان، ازبکستان و همچنین ترکمنستان (عضو ناظر) نام این سازمان از شورای ترک به «تشکیلات دولتهای ترک» تغییر یافت که نشان از تغییر جدی و ماهوی در فلسفه ساختاری و تشکیلاتی این سازمان دارد، در خصوص اینکه چرا مفاهیم جدیدی در این نشست بکار گرفته شد، گفت: «این مفاهیم نظیر جابجایی مفهوم دولت بهجای کشورها ازآنجهت نگاهها را به خود معطوف داشت که چرا عبارت دولت بکار برده شد. این احتمال وجود دارد که ترکیه این مفهوم را از عبارت کاربردی میان ترکیه و جمهوری آذربایجان با نام «دو دولت یک ملت» به عاریت گرفته باشد.»
وی ادامه داد: «اگر چنین باشد پس منظور ترکیه و کشورهای ترکزبان از بکار بردن مفهوم ملت برای مجموعه این کشورها، اقدامی زیرکانه با هدف استفاده از دولت در ظرف ملت است؛ یعنی دولتهای ترک در قالب ملت ترک.»
کاکایی تأکید کرد: «اگر این تعریف را مدنظر قرار دهیم پس ترکیه عنصر هویتطلبی فراملی را مدار و کانونِ بخشی از سیاست خارجی جدید خود در منطقه قفقاز و آسیای مرکزی قرار داده است.»
وی در خصوص نتایج این اقدامات ترکیه توضیح داد: «در این شرایط قدرتمند ساختن مفهوم ملت ترک در جغرافیایی که دولتهای ترک را تشکیل میدهد میتواند مناطق دیگری را هم پوشش دهد. چهبسا در یک وضعیت دیگری ترکیه به هواخواهی از ترکزبانان و یا ملیت ترکها در کشورهای دیگر نیز برخیزد.»
کارشناس مسائل ترکیه در پاسخ به اینکه نشست استانبول چه تمایزهایی نسبت به دیگر نشستهای شورای ترک داشت، گفت: «در این چارچوب دعوت از مجارستان برای حضور در جامعه دولتهای ترکزبان نیز تأملبرانگیز است.»
کاکایی در خصوص پیامدهای برگزاری چنین نشستی با ابعاد یادشده گفت: «پیامد مهم این اقدامات، تحریک احساسات قومی در کشورهایی است که جمعیتهای قومی ترک آذری دارند که این مسئله میتواند بهانهای برای تلاش ترکیه بهمنظور نفوذ فرهنگی یا اقدامات تحریکآمیز باشد. این امر فینفسه تهدیدی برای کشورهای منطقه که دارای جمعیت ترک هستند نیز تلقی میشود.»
به گفته این کارشناس، بنابراین تمایل بیشتر ترکیه به قوت بخشیدن به مفاهیمی چون جهان ترک یا دولتهای ترک و شورای دولتهای ترک تلاشی برای تقویت هویتطلبی فراملی در سیاست خارجی آنکارا قلمداد میشود که این مسئله نیز بخش دیگری از برنامههای بلندپروازانه اردوغان در منطقه اوراسیا به شمار میرود.
کاکایی درباره پیشینه این شورا نیز توضیح داد و گفت: «سال 2009 تعدادی از کشورهای ترکزبان به رهبری ترکیه در نخجوان گرد هم آمدند و یک شورایی را به نام شورای همکاری کشورهای ترکزبان که به شورای ترک شهرت یافت تشکیل دادند. درواقع ایجاد این شورای ترکزبان یک پیشینه دارد و به پس از استقلال کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز شامل جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان و ازبکستان از شوروی بازمیگردد. این استقلال، آغاز یک تحرک در سیاست خارجی ترکیه و همزمان با دوران ریاست جمهوری تورگوت اوزال، رئیسجمهور فقید این کشور بود.»
به گفته کاکایی در این دوران دو تحول مهم اتفاق افتاد که منشأ تغییر سیاست خارجی ترکیه در منطقه شد؛ اول استقلال جمهوریهای شوروی و دوم حمله عراق به کویت و سپس بحث آزادسازی کویت که به شکلگیری ائتلافی به رهبری آمریکا علیه عراق منجر شد؛ ائتلافی که ترکیه نیز در آن حضور داشت.
وی افزود: «این مسائل آغاز چرخش در سیاست خارجی آنکارا در منطقه شد زیرا ترکیه پیشتر وارد منازعات منطقهای نمیشد.»
کارشناس مسائل ترکیه به واکاوی نقش تورگوت اوزال در پایهریزی اتحاد کشورهای ترکزبان پرداخت و گفت: «اوزال طرح نقش فعال منطقهای را برای ترکیه پایهریزی کرد و در همان زمان مسئله اتحاد کشورهای ترکزبان مطرح شد. در ادامه با رفتوآمدهای انجام گرفته، ترکیه درصدد برآمد که از جنبه هویتی یک دریچه جدیدی در سیاست خارجی منطقهای خود باز کند.»
وی ادامه داد که در همان زمان این اقدام ترکیه با حساسیتهای روسیه مواجه شد.
کاکایی بهکارگیری سیاست نرم توسط ترکیه را در این کشورهای جداشده از شوروی گام مهمی برای نفوذ در این کشورها قلمداد کرد و افزود: «بهمرور ترکیه اقدام به گسترش روابط با کشورها کرد و سرمایهگذاریهایی نیز در آنها انجام داد. همچنین برنامهریزی در بعد فرهنگی و سیاست نرم در این کشورها ازجمله اقدامات آنکارا بود تا بتواند نفوذ ترکیه و جنبه هویتی این کشور را در آن مناطق تقویت کند.»
به گفته این کارشناس باوجوداین اقدامات اما اتحاد کشورهای ترکزبان چندان عمق پیدا نکرد هرچند بهطور جستهوگریخته این مسئله در محور سیاستهای ترکیه قرار داشت.
وی به روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه اشاره کرد و گفت: «دوره دوم حکومت حزب عدالت و توسعه با نگاه ترکیه به مناطق پیرامونی و جدیت بخشیدن به همکاری با کشورهای ترکزبان آغاز شد و در سال 2009 در نشست نخجوان سرانجام شورای ترکزبان تشکیل شد.»
کاکایی در نهایت گفت: «بعدتر بحث دیگری در خصوص ایجاد یک اتحادیه نظامی شکل گرفت که برخی از این اتحادیه نظامی بهعنوان یک ناتوی ترکی نام بردند و برخی بحث ارتش توران را پیش کشیدند؛ اما هدف ترکیه از پیگیری چنین بحثی این بود که از جنبه نظامی و امنیتی نیز سامان جدیدی به کشورهای ترکزبان بدهد تا بتوانند به همگرایی نزدیک شوند.»
منبع:https://www.scfr.ir
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.