تنشهای مرزی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان همچنان ادامه دارد. روسیه و ترکیه از حل و فصل تنشهای تاریخی میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان استقبال میکنند. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه تلاش کرده است تا با گفتگوی منظم با پاشینیان و علیاف، رسیدن به یک راه حل نهایی را تسهیل و از بروز درگیری در قفقاز جنوبی جلوگیری کند.
ترکیه نیز کاهش تنش بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان را گامی کلیدی در راستای طرح همگرایی خود در قفقاز جنوبی میداند. روسیه و ترکیه حتی با وجود ادامه جنگ در اوکراین همچنان به تنشهای قفقاز جنوبی توجه زیادی دارند.
دیدگاه روسیه در مورد مصالحه احتمالی ارمنستان و جمهوری آذربایجان
حمله روسیه به اوکراین و تشدید تنشها در قفقاز جنوبی، روابط این کشور با ارمنستان و جمهوری آذربایجان را در وضعیت نامشخصی فرو برده است. ارمنستان از رای دادن به قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل در محکومیت جنگ روسیه با اوکراین خودداری کرد و اجماع سازمان پیمان امنیت جمعی در طرفداری از روسیه را با غیبت در رایگیری مجمع عمومی سازمان ملل برای تعلیق عضویت روسیه در شورای حقوق بشر زیر پا گذاشت.
بیطرفی ارمنستان به طور قابل توجهی با حمایتش از روسیه در پی الحاق کریمه در سال 2014 متفاوت است و این امر نشان دهنده نارضایتی ایروان از حمایت ناکافی مسکو از این کشور در برابر جمهوری آذربایجان در طول جنگ 2020 است. رهبری «عملیات صلحبانی» سازمان پیمان امنیت جمعی در قزاقستان توسط روسیه به طور قابل توجهی با رد درخواست ارمنستان برای دریافت کمک سازمان پیمان امنیت جمعی در تضاد بود و شکاف عمیقتری بین دو کشور ایجاد کرد.
اگرچه علیاف در ماه فوریه از مسکو بازدید و بیانیهای را امضا کرد که سطح روابط جمهوری آذربایجان و روسیه را «به سطح یک اتحاد» رساند، اما در جنگ اوکراین جمهوری آذربایجان هم بیطرفی ارمنستان را از خود نشان داد. در حالی که توجه زیادی به پتانسیل جمهوری آذربایجان برای جایگزینی گاز روسیه به عنوان تامین کننده بازار اروپا شده است، برنامههای این کشور برای افزایش صادرات گاز به زحمت میتواند بازی را تغییر دهد. اقدامات تحریک آمیز جمهوری آذربایجان در ناگورنوقرهباغ منبع قابل توجه تنش با روسیه بوده است.
با وجودی که روسیه تمایل دارد در روابطش با ارمنستان و جمهوری آذربایجان روندهای منفی را کاهش دهد، اما هدف فوری این کشور کاهش خطر بروز جنگی جدید در قفقاز جنوبی است. روسیه از توافقنامه صلح حمایت کرده و پوتین از پاشینیان خواسته است توافقات سه جانبه را اجرا کند. باتوجه به کاهش حضور نظامی روسیه در قفقاز جنوبی برای پشتیبانی از جنگ در اوکراین، افزایش فشار روسیه برای ایجاد صلح در قفقاز جنوبی، اقدامی بهموقع است.
در درازمدت، روسیه امیدوار است تنش زدایی در روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان جان تازهای به قالب دیپلماتیک 3+3 در قفقاز جنوبی بدهد. این قالب به دنبال تقویت ارتباطات اقتصادی منطقهای و کاهش تنشها بر سر دریای خزر است. شاید این اهداف بیش از حد جاه طلبانه باشد. امتناع ترکیه از تحریم روسیه بر سر اوکراین، این قالب را حفظ کرده است. با توجه به این که مشارکت کوتاه مدت گرجستان، به ویژه اگر اوستیای جنوبی گامهایی برای اتحاد با روسیه بردارد، بسیار بعید به نظر میرسد، این امر میتواند کارایی این قالب را به عنوان یک نهاد همگرایی منطقهای کاهش دهد.
دیدگاه ترکیه در مورد مصالحه ارمنستان و جمهوری آذربایجان
ترکیه از زمان پایان جنگ ناگورنو قرهباغ، سیاست عدم تعارض با رقبای سنتی خود را دنبال و بر قدرتنمایی دیپلماتیک تکیه بیشتری کرده است. تنش زدایی ترکیه با دشمنان منطقهای مانند مصر، اسرائیل، عربستان و امارات و همچنین دشمنان مدیترانهای مانند یونان و فرانسه، نشان دهنده این تغییر رویکرد است. این تغییر سیاست به قفقاز جنوبی نیز کشیده شده است. رئیس جمهور ترکیه مدعی شده است که اگر ایروان در صلح با جمهوری آذربایجان جدی باشد، «هیچ مانعی» برای عادیسازی روابط با ارمنستان وجود ندارد.
ترکیه همچنین ایجاد یک کریدور حمل و نقل به جمهوری آذربایجان را که از خاک ارمنستان میگذرد، تقویت کرده است. این کریدور وابستگی ارمنستان به تجارت با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه را کاهش میدهد.
لفاظیهای اردوغان سود زیادی حاصل کرد، ترکیه و ارمنستان در ماه دسامبر نمایندگانی را برای پیشبرد روند عادیسازی منصوب کردند و با وجود خصومتها در قرهباغ، گفت وگوها ادامه یافت. وزیر امور خارجه ترکیه پس از دیدار با همتای ارمنی خود متعهد شد از عادیسازی روابط آنکارا و ایروان حمایت کند. باوجودیکه برای عادیسازی هیچ جدول زمانی تعیین نشده است اما احیای پروازها میان ترکیه و ارمنستان نشان میدهد که دو کشور به تعامل عمیقتر علاقهمند هستند.
ترکیه همچنین یک راهحل مسالمتآمیز در ناگورنوقرهباغ را یک مؤلفه اساسی برای رفع اختلاف با روسیه میداند. اگرچه عرضه هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه به اوکراین باعث تنش با روسیه شده است اما سخنگوی اردوغان بر توانایی آنکارا برای مدیریت تنش با مسکو و بخشبندی کردن این تنشها، به عنوان یک الگو برای غرب تاکید کرده است. تداوم گشتزنی مشترک روسیه و ترکیه در شمال سوریه نماد تعهد آنکارا به این بخشبندی است. حذف قفقاز جنوبی به عنوان صحنهای بالقوه برای جنگ نیابتی روسیه و ترکیه باعث حذف یک مانع بالقوه در مسیر هدف ترکیه برای میانجیگری میان روسای جمهور روسیه و اوکراین خواهد شد.
در حالی که ارمنستان و جمهوری آذربایجان هنوز تا رسیدن به یک راهحل مسالمتآمیز پایدار فاصله دارند، هر دو کشور در هفتههای گذشته از قرار گرفتن در آستانه جنگ عقب نشینی کردهاند. با توجه به این که منافع روسیه و ترکیه به ارتقای ثبات در قفقاز جنوبی بستگی دارد، دو طرف به ترغیب نزدیک شدن روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان ادامه خواهند داد و از هرگونه اقدام تحریکآمیزی که میتواند به درگیری جدید در ناگورنوقرهباغ منجر شود، خودداری خواهند کرد.