عربستان و قبایل قطر؛ مهار از درون
قطر، کشوری کوچک است که سعی دارد نقش بزرگی در آسیای غربی بازی کند و در تلاش است تا چهره‌ای مدرن از خود جلوه دهد اما در درون دارای ساختاری پیچیده از خاندان‌هایی است که هر کدام به سهم خود می‌توانند نقش تأثیرگذاری بر حکومت و سیاست این کشور داشته باشند[۲]. از عمر کشور قطر با مختصاتی که امروزه مشاهده می‌کنیم تنها ۴۷ سال می‌گذرد. سیستم حکومتی این کشور پادشاهی است که پادشاه (امیر) آن از خاندان آل‌ثانی بوده و اختیار کشور را در دست دارد. این خاندان در ۱۵۰ سال گذشته کم و بیش حاکم شبه جزیره قطر بوده‌است[۳]. بعد از استقلال قطر، این کشور همواره به عنوان یکی از رقبای عربستان در منطقه از لحاظ تأثیرگذاری رسانه‌ای و انرژی به شمار می‌آمده به‌گونه ای که از سال ۱۹۹۵ میلادی تا به امروز ما شاهد تنش‌های سیاسی میان این دو کشور بوده‌ایم که اوج این تنش‌ها در ۵ ژوئن ۲۰۱۷میلادی اتفاق افتاد و منجر به قطع تمام روابط عربستان و کشورهای هم‌پیمانش با قطر بودیم.
شناخت ساختار قبایلی قطر علاوه بر یاری رساندن برای شناخت این کشور می‌تواند به شناخت راهکارهای عربستان در قبال قطر نیز بیانجامد زیرا این کشور سعی دارد با برجسته‌سازی علقه‌های عشیره‌ای و اپوزیسیون‌سازی به راهی برای مهار قطر از درون دست پیدا کند. از این روی شناخت این قبایل، روابط سیاسی آنها و نقش آنها در ساختار قدرت قطر به عنوان یکی از موضوعات مهم برای درک و فهم رفتار عربستان در قبال آینده‌ی قطر به حساب می‌آید.
قطر بیش از ۳۱ قبیله و عشیره‌ی مهم در دل خود دارد که تنها دو قبیله آن در مباحث مربوط به سیاست این کشور تأثیرگذارند؛ آل ثانی وآل عطیه. دو قبیله‌ی البوکواره و آل مسند تأثیرگذاری کمتری بر دستگاه سیاسی این کشور دارند. این چهار قبیله روابط بسیار تنگاتنگی باهم دارند.
۱-ساختار سیاسی قطر
قطر همچون سایر شیخ‌نشین‌های منطقه ساختاری سلطنتی دارد و حاکمیت در این کشور در آل‌ثانی خلاصه شده و موروثی است، اما وراثت از پدر به پسر نبوده و امیر با تصمیم و اجماع بزرگان خاندان تعیین می‌شد. با این حال امیر اسبق قطر یعنی «شیخ خلفیه آل ثانی»، فرزندش شیخ «حمد بن خلیفه» را به سمت ولی‌عهدی انتخاب کرد و «شیخ حمد بن خلیفه» نیز پسرش شیخ «تمیم بن حمد» را که امیر فعلی این کشور هست به سمت ولی‌عهدی خود برگزید و اکنون نیز «عبدالله بن حمد بن خلیفه آل ثانی» برادر ناتنی «تمیم بن حمد» ولیعهد این کشور به حساب می‌آید. شیخ «حمد بن خلیفه» بعد از کسب قدرت طی فرمانی نظام حکومتی قطر را موروثی و منحصر به آل ثانی کرد که از پدر به یکی از فرزندان ذکور انتقال می‌یابد و در صورت عدم داشتن پسر، امیر فردی را از خاندان آل ثانی به سمت ولی‌عهدی انتخاب می‌کند.[۴]
امیر قطر عالی‌ترین فرد تصمیم گیرنده در کشور است و طبق قانون، اختیارات وسیعی دارد. وی در ارتباط با سایر نهادهایی که تحت حاکمیت مستقیم او نیست نیز قدرت برتر به شمار می‌آید. امیر این کشور اختیار صدور فرامین براساس توصیه شورای وزراء و رایزنی با شورای مشورتی را دارد[۵]. قانون اساسی قطر اختیارات اجرایی را با کمک شورای وزرا به امیر می‌دهد. بنابراین امیر، قوای مقننه و مجریه را به کمک شورای وزرا و شورای مشورتی در اختیار خود دارد. [۶]
در سال ۱۹۸۹ شورای عالی برنامه‌ریزی به عنوان یک ارگان قانونی مستقل با بودجه‌ای خاص تشکیل شد. این شورا تحت ریاست ولی عهد و وزیر دفاع است و مسؤولیت‌های این شورا تعیین سیاستهای اجتماعی و اقتصادی دولت و طرح‌های توسعه، تحت پوشش قرار دادن مطالعات ویژه برای حمایت از طرح‌ها، تهیه گزارش‌های عملکرد سازمان اداری دولت و ارائه پیشنهادهایی جهت سازماندهی بهتر اداری و بررسی‌های مربوط به همکاری اجتماعی و اقتصادی با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس می‌باشد. در قطر سیستم انتخابات عمومی و آزاد وجود ندارد و نمایندگان مجلس نیز از سوی امیر تعیین می‌شوند[۷]. در حال حاضر گروه سیاسی خاصی در قطر وجود ندارد، اما گروه‌های ذی‌نفوذی حضور دارند که عمدتاً از شیوخ ثروتمند قبائل و تجار بزرگ می‌باشند. اخیراً نیز قشری از روشنفکران و روزنامه نگاران قطری تشکیل شده و حکومت نیز به شدت آنها را زیر نظر دارد[۸].
۲-جایگاه قبایل قطر در ساختار سیاسی قطر
کشور قطر از سال ۱۹۹۵ میلادی فصل نوینی را آغاز کرده است. مهمترین شاخصه‌ی این کشور، بافت قبیله‌ای آن است که توانسته است فرهنگی پیچیده، سنتی و در حال مدرن شدن را ایجاد کند. جامعه‌ی قطر همانند سایر کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس دارای بافتی سنتی و عشیره‌ای است که با روش‌های غیر معمول در حال مدرنیزه شدن است[۹]. بر خورد ناگهانی جامعه قطر با تمدن جدید باعث چالش‌های فرهنگی و اجتماعی در متن این جامعه شده است. هرچند تلاش‌های خاندان آل ثانی برای هماهنگ کردن جامعه‌ی سنتی و عشیره‌ای این کشور را نمی‌توان نادیده انگاشت اما آنچه در این میان باید به آن توجه کرد این است که آل ثانی تنها یکی از مهمترین قبایل این کشور به حساب می‌آید[۱۰].
قطر بیش از ۳۱ قبیله و عشیره‌ی مهم در دل خود دارد که تنها دو قبیله آن در مباحث مربوط به سیاست این کشور تأثیرگذارند؛ آل ثانی وآل عطیه. دو قبیله‌ی البوکواره و آل مسند تأثیرگذاری کمتری بر دستگاه سیاسی این کشور دارند. این چهار قبیله روابط بسیار تنگاتنگی باهم دارند. دیگر قبایل قطری مانند المسلم، المنانعه، الساده، آل اسلطه، آل جاسم، النعیمی و شیعیان بحارنه تنها بخشی از قبائل و عشیره‌های تأثیرگذار در قطر به شمار می‌روند که در بخش تجاری، کشاورزی و فرهنگی نقش بسیار پررنگی را ایفا می‌کنند.
آل عطیه یکی از خاندان‌های مهم و از متحدان آل ثانی به شمار می‌روند. این خاندان از لحاظ تاریخی نیز جایگاه برجسته‌ای در تاریخ معاصر قطر دارد به گونه‌ای که پایه گذاری نیروهای مسلح قطر نیز به آنان نسبت داده می‌شود.
۲-۱-آل ثانی
آل‌ثانی عنوان خاندانی است که از حدود سال ۱۸۵۰ میلادی به نوعی حکومت را در شبه‌جزیره قطر بر عهده داشته‌است. ریشه این خاندان به منطقه نجد در داخل عربستان امروزی بازمی‌گردد و نسب آنها به بنی‌تمیم، از شاخه‌های بزرگ اعراب عدنانی میرسد. این خاندان مانند سایر قبائل و خاندان‌های نجد، به دنبال خشکسالی‌های غیرقابل تحمل سرزمین نجد دست به مهاجرتی بزرگ زده و خود را به کرانه‌های خلیج فارس رساندند. نتیجه این مهاجرت، شکل‌گیری امیرنشین های متعدد و کوچکی است که برخی مانند آل‌صباح و آل‌خلیفه، در کویت و بحرین تا امروز دوام آورده‌اند. علاقه عجیب اعراب به علم‌الانساب (تبارشناسی) باعث شده تا دریابیم که خاندان آل‌ثانی به نوعی خویشاوندان محمدبن عبدالوهاب (خاندان آل‌شیخ)، بنیانگذار وهابیت نیز هستند.
آل‌ثانی با در دست داشتن زعامت قبیله معاضید، تیره‌ای از بنی‌تمیم، توانستند اندک اندک قدرتی به هم زده و بر مناطقی از حاشیه خلیج فارس مسلط شوند. حکومت آل‌ثانی در قطر با زعامت محمد بن ثانی آغاز می‌شود. دوران حکومت او با اوج‌گیری قدرت دو خانواده در مناطق شمالی شبه‌جزیره عربستان مصادف است؛ آل‌سعود در نجد و مناطق شمالی عربستان امروزی و آل خلیفه در بحرین و زباره (منطقه و شهری در قطر). جدال این دو خاندان (آل‌سعود و آل‌خلیفه) که جدای از ریشه‌های مذهبی، از عامل رقابت سیاسی نیز بهره می‌برد در برآمدن خاندان آل‌ثانی تأثیر به سزایی داشت[۱۱]. محمد بن ثانی پس از یورش سعودی‌ها به منطقه قطر بر خلاف آل خلیفه به حکومت آنها تن داد و به این ترتیب دوام خاندان کوچک خود را تضمین کرد. این دلدادگی محمد به سعودی‌ها ریشه در انزجار خاندان آل‌ثانی از آل‌خلیفه داشت و آنها می‌خواستند به هر روش ممکن از زیر بار حکومت آل خلیفه خلاص شوند[۱۲]. با ورود انگلیسی‌ها به خلیج فارس،آل‌ثانی با اتحاد با انگلیسی‌ها توانست حکومت خود را حفظ کند و اکنون نیز به عنوان رئیس حکومت در قطر شناخته می‌شود[۱۳].
۲-۲-آل عطیه
آل عطیه یکی از خاندان‌های مهم و از متحدان آل ثانی به شمار می‌روند. این خاندان از لحاظ تاریخی نیز جایگاه برجسته‌ای در تاریخ معاصر قطر دارد به گونه‌ای که پایه گذاری نیروهای مسلح قطر نیز به آنان نسبت داده می‌شود. نام این خاندان با نیروهای امنیتی این کشور و کودتاهایی که منجر به تغییر حاکم این کشور شد، عجین گردیده است. به گونه‌ای که حضور اعضای این خاندان در حفظ آرامش کشورو حمایت از«حمد بن خلفیه» درکودتای ۱۹۹۵ میلادی و «تمیم بن حمد» درکودتای سفید ۲۰۱۳ میلادی به وضوح دیده می‌شود[۱۴].
آنچه باعث شده است تا آل عطیه بتواند نقش تأثیرگذاری در صحنه‌ی سیاسی قطر داشته باشد به دو موضوع مهم وابسته است؛ اول ازدواج‌های سیاسی میان آل ثانی و آل عطیه و دوم تأثیر این خاندان در نیروهای مسلح قطر. آل عطیه بیشترین ازدواج‌های سیاسی را در میان خاندان‌های دیگر قطر با آل ثانی دارد به گونه‌ای که مادر امیر «شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی» از این خاندان است. حضور خاندان عطیه در بخش‌های امنیتی هم باعث شده است تا این خاندان در بخش‌های اقتصادی و فرهنگی نقش بسیار کمتری بازی کنند[۱۵]. خالد بن محمد العطیه، وزیر دفاع کنونی و وزیر امور خارجه سابق این کشور، سرلشکر حمد بن علی العطیه، وزیر مشاور امیر قطر در امور دفاعی، عبدالله بن حمد العطیه رئیس بنیاد بین المللی انرژی و توسعه پایدار قطر و محمد عبدالله ناصر العطیه نیز عضو شورای مشورتی قطر هستند[۱۶].
خاندان الکواری با آل ثانی دارای نسب مشترکی هستند. این خاندان در زمینه‌های سیاسی و فرهنگی با خانواده حاکم همکاری بسیاری دارند. این اقدامات باعث شده است تا البوکواره در ساختار اقتصادی و اجتماعی قطر بسیار تأثیر گذار باشند. این امر منجر به انتصاب افراد این خاندان به مقام‌های اقتصادی مهمی شده‌است.
۲-۳-المسند
«شیخه موزه بنت ناصر المسند» به عنوان همسر امیر پیشین و مادر امیر فعلی قطر نقطه‌ی عطفی برای خاندان المسند به شمار می‌رود. موزه بنت ناصر اولین زن از خاندان سلطنتی است که مناصب حکومتی داشته است. او ساختارهایی که در بین عرب‌ها در مورد زنان وجود داشت را شکست به طوری که نماینده ویژه یونسکو در امور آموزش پایه و پیشرفته و رئیس بنیاد آموزش و علوم و توسعه جامعه قطر شد. در حالی که پدر شیخه موزه بخاطر انتقاد از وضعیت اقتصادی کشور و سیاستهای دولت در زندان امیر اسبق قطر بود ولی او عروس خانواده سلطنتی قطر می‌شود و این اولین حضور سیاسی جدی این خاندان در دستگاه حاکمه‌ی قطر به شمار می‌رود که باعث شده است تا چهره ای متفاوت از قطر به دنیا مخابره شود[۱۷].
خاندان المسند شاخه‌ای از خاندان بنی هاجر است که خود مربوط به آل مهانده هستند که در الخور شهری در ساحل شرقی قطر و ۵۰ کیلومتری پایتخت این کشور ساکنند. برخی اجداد این خاندان را مربوط به یمن می‌دانند و برخی آن را مربوط به مناطقی از ایران. المسند به عنوان یکی از خانواده‌های بزرگ قطری به حساب می‌آیند که در امر تجارت و کشاورزی نقش مهمی دارند. هرچند تلاش‌های شیخه موزه بنت ناصر باعث شده تا این خاندان بتوانند نقش تأثیرگذاری در حکومت قطر داشته باشند اما دیدگاه‌های این خاندان با آل ثانی متفاوت است[۱۸]. از المسند می‌توان به عنوان رقیب خاندان البوکواره نام برد.
خاندان المسند از ۱۹۷۱ میلادی به عنوان منتقدان سیاستهای آل ثانی به شمار می‌رفتند به گونه‌ای که بسیاری از کارشناسان سیاسی معتقدند ازدواج میان آل ثانی و آل مسند در درجه اول یک توافق سیاسی بود که قصد داشت تا مانعی برسر راه خواسته‌ها و چشم داشت‌های بیش از حد المسند قرار دهد.
با روی کار آمدن شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، المسند تلاش کرد تا بتواند نفوذ خود در حکومت آل ثانی را بیشتر کند اما اختلافات نظری میان شیخ تمیم و آنها در دو جنبه‌ی رابطه با اخوان و رابطه با شیخ حمد بن جاسم (وزیر خارجه اسبق) باعث شده است[۱۹] تا امیر این کشور سعی کند تا المسند را از سیاست دور نگه دارد و با امتیازدهی اقتصادی و فرهنگی به این خاندان، تا حد بسیار زیادی خود را از مخالفت‌های آنها خود را دور نگه‌دارد.
۲-۴-آل الکواری (البوکواره)
خاندان الکواری با آل ثانی دارای نسب مشترکی هستند. این خاندان در زمینه‌های سیاسی و فرهنگی با خانواده حاکم همکاری بسیاری دارند. این اقدامات باعث شده است تا البوکواره در ساختار اقتصادی و اجتماعی قطر بسیار تأثیر گذار باشند. این امر منجر به انتصاب افراد این خاندان به مقام‌های اقتصادی مهمی شده‌است. البوکواره از لحاظ تاریخی در سال ۱۸۷۸ میلادی، در دوحه مستقر بودند اما برای حمایت از شیخ جاسم بن محمد بن ثانی مؤسس کشور قطر که یکی از بزرگان این خاندان بود و علیه امپراتوری عثمانی دست به اعتراض زده بود، به «فویرط»در ساحل شمال شرقی قطر نقل مکان می‌کنند[۲۰].
«فویرط» شهرکی در شمال شرقی قطر است که ساکنانش از قدیم‌الایام از العمامره، البوکواره والمعاضید بوده‌اند. در شمال فویرط، العمامره زندگی می‌کردند که شیخ آنها، مبارک بن حسن العماری بود. در سمت جنوب آن، البوکواره که شیخ آنها ربیعه الکواری بود و المعاضید که شیخ آنها «محمد بن ثانی» بود، اقامت داشتند. دیگر ساکنان فویرط را الکبسه و الکعبان تشکیل می‌دادند. این شهرک اهمیت ویژه‌ای برای کشتیرانی داشت. جد آل ثانی، شیخ محمد بن ثانی از ساکنان این روستای بزرگ بود.همراهی البوکواره با «محمد بن ثانی» باعث شده است تا آل ثانی این خاندان را به عنوان متحد خود در نظر داشته باشد. دو موضوع باعث شده است تا خاندان الکواری در قطر دارای قدرت تأثیرگذاری باشد؛ اول آنکه این خاندان از دهه ۷۰ میلادی تا به امروز در مناصب سیاسی مهمی در وزارت خارجه‌ی قطر حضور داشتند به گونه‌ای که اکثر سفرای قطر در کشورای غربی از این خاندان هستند. دوم زنان این خاندان جزو اولین زنانی هستند که توانسته‌اند در جامعه سنتی قطر نقش مهمی ایفا کنند به گونه‌ای که دکتر هانان محمد الکویر رئیس بیمارستان السدیرۀ قطر و وزیر بهداشت عمومی این کشور است و فتح الکواری نیز به عنوان نماینده‌ی مجلس و شورای مرکزی قطر انتخاب شده است[۲۱].
از برجسته‌ترین الکواری‌های تأثیرگذار در قطر می‌توان به غیث بن مبارک الکواری وزیر اوقاف و امور اسلامی؛ محمد آل کوواری سفیر قطر در کشور اسپانیا[۲۲]؛ دکتر حمد بن عبدالعزیز آل کواری مشاور فرهنگی امیر قطر و کاندیدای قطر برای پست مدیر کلی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل؛ خلیفه جاسم الکواری که قبلاً در موسسه سرمایه گذاری قطر و شرکت تابعه آن، قطر هولدینگ و صندوق توسعه قطر حضور داشت؛ عیسی بن ربیعه الکواری نایب رئیس مجلس شورای قطر و دکتر علی خلیفه الکواری، فعال دموکراتیک، استاد و نویسنده‌ی اصلاح طلب قطری اشاره کرد[۲۳]. این خاندان همواره تلاش کرده است تا با یک موازنه با آل عطیه در بخش سیاست خارجه‌ی قطر نقش فعالی را بازی کند.
۳-عربستان و قبایل قطری
وجود روابط خانوادگی میان بسیاری از قبایل عربستان و قطر و مسائل مشترک میان این دو کشور باعث شده است تا از دیرباز عربستان همواره نقشی مهم در مباحث سیاسی قطر بازی کند. ما در این بخش به بررسی روابط عربستان و برخی از قبایل قطر خواهیم پرداخت.
۳-۱-عربستان و آل ثانی
گرچه میان آل سعود و آل ثانی، وجوهِ مشترکِ هویتی، سیاسی و مذهبی وجود دارد، اما ازنظر تاریخی، روابط این دو خاندان بر «بی‌اعتمادی دوجانبه» استوار است. پیش از استقلال قطر در سال ۱۹۷۱، ارتباطات خانوادگیِ پادشاهی سعودی با تجار، اعضای خانواده حاکم و قبایل قطری، سبب نفوذ ریاض در امور داخلیِ قطر شده بود. عربستان سعودی انتظار داشت این نفوذ در سال‌های پس از استقلال نیز حفظ شود، اما به‌خصوص از دهه ۱۹۹۰ به بعد نفوذ ریاض در امور داخلی دوحه کاهش یافت. اختلاف‌های مرزی میان دو کشور موجب شد بر روابط طرفین، بی‌اعتمادی حاکم شود. کشته‌شدنِ دو نظامی قطر در مرز این کشور با عربستان سعودی در سال ۱۹۹۲ سبب تقویت این بی‌اعتمادی شد. درعین‌حال، کودتای بدون خونریزی سال ۱۹۹۵ شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی علیه پدرش که به‌قدرت‌رسیدن شیخ حمد را در پی داشت نیز با نارضایتیِ عربستان مواجه شد. روز پنجم ژوئن ۲۰۱۷ میلادی نیز سه عضو شورای همکاریِ خلیج‌فارس، شامل عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر، روابط خود با دولت قطر را قطع کردند. پس‌ازاین اقدام، در سناریویی که شبیهِ سناریوی به‌کارگرفته‌شده علیه جمهوری اسلامی ایران در اواخر سال ۲۰۱۵ میلادی بود، شماری از کشورهای کوچک عربی روابط خود با قطر را قطع کردند. درعین‌حال، کشورهای همسایه قطر ازجمله عربستان سعودی و امارات، تمامی مسیرهای زمینی، دریایی و هوایی با قطر را مسدود کردند که بسته‌شدنِ مرز زمینی عربستان با قطر به‌دلیل‌آنکه حدود ۴۰ درصد واردات غذاییِ قطر از این مرز انجام می‌شد، سبب شد فشارها بر دوحه، افزایشِ قابل‌ملاحظه‌ای داشته باشد. البته قطر با همراهی ترکیه و ایران توانست در مقابل این فشارها ایستادگی کند. پذیرش میانجی‌گری شیخ عبدالله بن علی بن جاسم آل ثانی و پررنگ کردن نقش او از سوی رسانه‌های عربستانی روشی است که عربستان سعی کرد تا با استفاده از آن، میان خاندان آل ثانی تفرقه بیندازد. این موضوعی است که در نشست «قطر از نگاه امنیت و ثبات بین المللی» به آن پرداخته شد و سعی شد رهبری برای جریان مخالف جریان شیخ تمیم بن حمد آل ثانی از درون همین خاندان برگزیده شود به گونه‌ای که این موضوع در سخنان خالد الهیل سخنگوی مخالفان قطری نمود داشته است[۲۴]. اما این موضوع تا کنون نتوانسته است بدنه‌ی اصلی خاندان آل ثانی را به سمت عربستان سوق دهد.
آل عطیه در دو کودتای گذشته‌ی خاندان آل ثانی نقش محوری در حفظ امنیت قطر داشت و آنچه در رفتار حمد بن خلیفه آل ثانی و تمیم بن خلیفه آل ثانی جاری است، نوعی بی اعتمادی به آل سعود بوده که این امردر آل عطیه نیز تسری یافته است.
۳-۲-عربستان و آل عطیه
شاید بتوان اظهارات ضد عربستانی وزیر دفاع قطر را که از خاندان آل عطیه است به عنوان اظهار نظر رسمی این خاندان نیز به شمار آورد. آل عطیه در دو کودتای گذشته‌ی خاندان آل ثانی نقش محوری در حفظ امنیت قطر داشت و آنچه در رفتار حمد بن خلیفه آل ثانی و تمیم بن خلیفه آل ثانی جاری است، نوعی بی اعتمادی به آل سعود بوده که این امردر آل عطیه نیز تسری یافته است.
لحن بی اعتمادی خالد العطیه به عربستان در کنار سخنانی که در بحران اخیر میان قطر و کشورهای تحریم کننده‌ی آن بیان کرد، نشان دهنده‌ی بی‌اعتمادی او به عربستان در حوزه سیاستهای امنیتی است. او در یک اظهار نظر با تکیه بر مبانی روابط میان قطر و عربستان از ۱۹۹۶ تا به امروز می‌گوید: «من فرضیه ارائه نمی‌دهم، این، تلاشی برای براندازی نظام حاکم در قطر به تمام معنای کلمه است… در سال ۱۹۹۶، برای اجرای کودتایی بزرگ در قطر تلاش شد و در سال ۲۰۱۴، تلاشی برای کودتای نرم صورت گرفت، و اتفاقات کنونی نیز تلاشی برای کودتا در قطر است… قطر در طول تاریخ ثابت کرده است که لقمه‌ای نیست که به راحتی بلعیده شود.[۲۵]» اظهارات العطیه در مصاحبه با شبکه TRTترکیه مبنی بر بی اعتمادی به عربستان، نشان از رابطه‌ی غیر حسنه‌ای است که میان آل سعود و آل عطیه وجود دارد. او در این مصاحبه می‌گوید: «کشورهای همسایه به دنبال تغییر نظام در قطر هستند. این موضوعی واقعی است و فرضی نیست. شروطی که عربستان، امارات، بحرین و مصر تحمیل کرده اند تعدی به حاکمیت کشور است. قطر از پشت خنجر خورده است.[۲۶]»
از سوی دیگر المسند، الکواری و دیگر قبایل قطری تنها روابط اقتصادی و فرهنگی اندکی با عربستان دارند و مواضع سیاسی منفعلانه‌ای در برخورد با عربستان از خود نشان داده‌اند. این موضع‌گیری ضعیف درکنار حمایت‌های مالی خاندان آل ثانی از شرکتهای تجاری عشیره‌های قطری که در برنامه‌ی تحریمی این کشور متضرر شده‌اند، باعث شده‌است که روابط بسیار اندکی میان عربستان و این قبایل به وجود آید لذا نشانه‌ای در دست نیست که عربستان بتواند از آنها به عنوان مهار قدرت قطر از درون استفاده کند.
نتیجه گیری
از دیدگاه عبدالباری عطوان عربستان در تلاش است تا عبدالله بن علی آل ثانی را به عنوان نماینده‌ی قطر در مجامع بین المللی به رسمیت بشناساند و بتواند او را از گمنامی به امیری قطر برساند.[۲۷] به نظر میرسد پیش بینی‌های او در حال محقق شدن است و طرحی برای زمینه‌سازی ناآرام‌سازی در قطر وجود دارد که شاید از سوی یکی از جناح‌های خاندان حاکم و یا برخی از قبایل قدرتمند قطری صورت گیرد. اما باید به این نکته اشاره کرد که حضور کم تعداد خاندان‌های قطری در مناصب سیاسی و محدود بودن قدرت آنها از یکسو و وفاداری خاندان‌هایی مانند العطیه و الکواری به شیخ تمیم بن حمد آل ثانی باعث شده است تا عربستان نتواند از خاندان‌های قطری برای مهار این کشور از درون بهره برد.
با توجه به این موارد، مهمترین ظرفیتی که برای عربستان باقی خواهد ماند حمایت از جریان رقیب در خاندان آل ثانی است که نیم قرن پیش قدرت را به جریان حاضر تسلیم کرده است. لذا ما شاهد حمایت های همه جانبه‌ی سیاسی، رسانه‌ای و منطقه‌ای از آنان برای بازگشت به قدرت از سوی عربستان هستیم ، که این امر به عنوان موضوع اصلی نشست «قطر از نگاه امنیت و ثبات بین المللی» مورد تأیید قرار گرفت و عبدالله بن علی آل ثانی به عنوان جانشین تمیم بن حمد آل ثانی در نظر گرفته شد. این موضوع با توجه به استقبال سرد از این نشست از سوی خاندان‌های قطری و حمایت حداقلی اپوزیسیون خارج نشین قطر از او، بعید به نظر میرسد که بتواند عربستان را به اهداف خود برساند.
پی نوشت ها و منابع:
[۱] دانش آموخته‌ی کارشناسی ارشد اندیشه سیاسی در اسلام از دانشگاه علامه طباطبایی
[۲] Priya DSouza Consultancy, Population of Qatar by nationality – 2017 report, priyadsouza,in,
Population of Qatar by nationality – 2019 report
[۳] جواد نوائیان رودسری، بازخــوانی و تحلـیـلـی بر جریان حکـومتی آل ثانی در قطر، خبرگذاری فارس، ۱۳۹۱، قابل بازیابی در:
http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13910316000820
[۴] Allen James Fromherz, Qatar: A Modern History, Georgetown University Press, 2017,pp83
[۵] Qatar Constitution,، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، قابل بازیابی در:
http://rc.majlis.ir/fa/law/show/133754
[۶] همان
[۷] Prosun Bhattacharya, Groundwater for Sustainable Development: Problems, Perspectives and Challenges, CRC Press, 2008,pp38
[۸] Alex bint Eisa, The social hierarchy of Doha, Musings from Doha, October 1, 2014,in,
https://musingsfromdoha.wordpress.com/2014/10/01/the-social-hierarchy-of-doha/
[۹] مفید الزیدی، تاریخ قطر المعاصر ۱۹۱۳ – ۲۰۰۸، دارالمنهاج للنشر و التوزیع، ۲۰۱۰، ص ۱۷
[۱۰] همان، ص ۲۷
[۱۱] اسماعیل احمد یاغی، تاریخ العالم الاسلامی الحدیث و المعاصر ج ۱، دار المریخ، ۱۹۹۵، صص ۱۰۴-۱۰۶
[۱۲] همان
[۱۳] همان
[۱۴] Christopher M. Blanchard, Qatar: Background and U.S. Relations, Congressional Research Service,2010, in,
http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a520652.pdf
[۱۵] Sheikh Hamad bin Khalifa al-Thani, Harvard Divinity School,in,
https://rlp.hds.harvard.edu/faq/sheikh-hamad-bin-khalifa-al-thani
[۱۶] پشت پرده تغییرات اخیر در قطر؛ اقدام پسر برای حذف یاران پدر، دنیای اقتصاد، ۱۳۹۵/۰۲/۱۱، قابل باززیابی در
http://donya-e-eqtesad.com/SiteKhan/1003284
[۱۷] ملکه قطر و واقعه‌ای به نام زلزله زنانه، جهان نیوز، ۳۸۹، قابل بازیابی در:
http://www.jahannews.com/analysis/144252
[۱۸] همان
[۱۹] یوسف المصری، ماذا یحدث فی قطر؟! قلق انقلابی یسکن القصر استدعاء قریب لحمد بن جاسم وصراعات ولایه العهد، البناء ۲۰۱۴، فی:
ماذا یحدث فی قطر؟! قلق انقلابی یسکن القصر استدعاء قریب لحمد بن جاسم وصراعات ولایه العهد
[۲۰]محمد صادق امین، الشیخ جاسم بن محمد بن ثانی مؤسس قطر وصانع نهضتها، الخلیج أونلاین، قابل بازیابی در:
http://alkhaleejonline.net/articles/1482045139497307300
[۲۱] Priya DSouza Consultancy, A guide to the most powerful families in Qatar,2017, priyadsouza,in,
http://priyadsouza.com/powerful-families-qatar-al-thani/
[۲۲] IBdl
[۲۳] Qatar’s Ambassador to the United States: Who Is Mohammed Jaham Al Kuwari?,2014, Allgo,in
http://www.allgov.com/news/appointments-and-resignations/qatars-ambassador-to-the-united-states-who-is-mohammed-jaham-al-kuwari-140831?news=854117
[۲۴] الإعلان عن تفاصیل مؤتمر «قطر فی منظور الأمن والاستقرار الدولی»، الریاض، ۲۰۱۷، قابل بازیابی در:
http://www.alriyadh.com/1622746
[۲۵] قطر، به جنگ سلام کرد!، العالم، ۱۳۹۶، قابل بازیابی در:
http://fa.alalam.ir/news/1991580
[۲۶] روش جدید قطر در برخورد با کشورهای مخالف، العالم، ۱۳۹۶، قابل بازیابی در:
http://fa.alalam.ir/news/3006376/
[۲۷] عبدالباری عطوان، سناریوی ۴ مرحله‌ای عربستان علیه قطر پس از موسم حج، خبرگزاری فارس، ۵/۶/۳۹۶، قابل بازیابی در :
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13960615000501
منبع:http://tabyincenter.ir/
- برچسب ها: آل ثانی, آل سعود, آل عطیه, آل مسند, امارات, اندیشکده, اندیشکده جریان, انگلیس, بازاری, بحران, برگزیده ها, جریان, شیخ تمیم بن حمد آل ثانی, شیخ عبد الله بن علی بن جاسم آل ثانی, عربستان, عماد اصلانی, قطر, مصر, مناره
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
