همگرایی کردهای سوریه و دولت اسد؛ دلایل و پیامدها
روابط دولت بشار اسد با کردهای سوریه که بخش‌هایی از شرق فرات را در اختیار دارند، طی هفته‌های اخیر به سطح معناداری ارتقاء یافته است. نیروهای دموکراتیک سوریه پذیرفته‌اند تا پرچم سوریه را در برخی مناطق به اهتزاز درآورند و این موضوع به معنای پذیرش حاکمیت دولت قانونی بشار اسد است. از سوی دیگر دمشق نیز حمایت اقتصادی از آن‌ها را در برخی حوزه‌ها در دستور کار قرار داده است. دو طرف در خصوص نحوه بهره‌برداری از منابع نفتی موجود در شرق فرات نیز به توافق‌هایی دست یافته‌اند. کردهای سوریه در حالی روابط خود را با دمشق ارتقاء داده‌اند که چندین سال است تحت حمایت‌های قابل‌توجه سیاسی و نظامی ایالات‌متحده آمریکا قرار دارند. اکثر پایگاه‌های نظامی آمریکا نیز در شرق فرات مستقر است. این مقاله با توجه به اهمیت همگرایی میان کردهای سوریه و دولت بشار اسد در ترسیم آینده‌ی پس از بحران در این کشور دلایل طرفین برای انجام مذاکرات و پیامدهای همگرایی آن‌ها را موردبررسی قرار می‌دهد.
- مرور اجمالی بر روابط کردها و دولت اسد از ابتدای بحران
«نیروهای دموکراتیک سوریه» گروهی عمدتاً کردی است که در بحران هفت‌ساله سوریه از حمایت‌های سیاسی و نظامی آمریکا برخوردار بوده است. شاخه نظامی این گروه از سوی واشنگتن مسلح شده و آموزش‌هایی نیز به آن‌ها داده شده است. حدود ۱۶ درصد از جمعیت بیست‌ودو میلیونی سوریه از کردهای این کشور تشکیل شده است.
کردهای سوریه در طی هفت سال گذشته در تلاش بودند که با دولت بشار اسد به یک رویارویی مستقیم وارد نشوند؛ چراکه آنکارا مخالفت جدی با حاکمیت کردهای سوریه در این کشور داشت و از طرف دیگر کردهای سوری در تلاش بودند مناطق تحت کنترل خود را نیز حفظ کنند. این دو موضوع باعث شده کردها در اندیشه رویارویی مستقیم با دولت اسد نباشند.
زمانی که بحران سوریه در سال ۲۰۱۱ شروع شد، نیروهای کرد توانستند در مناطق کردنشین تسلط پیدا کنند. این اقدام در حالی انجام می‌گرفت که نیروهای دولت سوریه از این مناطق عقب‌نشینی کرده بودند. کردها در حال حاضر به خودمختاری در دولت غیرمتمرکز می‌اندیشند؛ این در حالی است که دمشق مخالف این ایده و به دنبال دولت مرکزی پرقدرت است.
«شورای سوریه دموکراتیک» به‌عنوان شاخه سیاسی گروه «نیروهای سوریه دموکراتیک» در حال حاضر حدوداً یک‌چهارم از خاک سوریه را در اختیار خود قرار داده است. این مناطق در شرق رود فرات قرار گرفته‌اند و منابع ارزشمندی چون نفت و آب را در خود جای داده است.
گرچه دمشق و نیروهای سوریه دموکراتیک از درگیری دوری کرده‌اند؛ اما طرفین اختلاف‌نظرهای جدی دراین‌باره دارند. تلاش کردها برای حفظ خودمختاری در شمال شرق سوریه در یک دولت غیرمتمرکز در حالی دنبال می‌شود که دمشق سیستم تمرکزگرای دولت مرکزی را برای آینده سوریه ترسیم کرده است.
- جزئیات توافق و همگرایی کردها و دولت بشار اسد
نمایندگان «نیروهای سوریه دموکراتیک» اعلام کرده‌اند که با دمشق برای تهیه راهبردی برای «سوریه غیرمتمرکز» به توافقاتی دست پیدا کرده‌اند. ادعای آن‌ها در حالی مطرح شده است که این موضوع هنوز از سوی دمشق تأیید نشده است. «شورای سوریه دموکراتیک» به‌عنوان شاخه سیاسی گروه «نیروهای سوریه دموکراتیک» اعلام کرده است که در مذاکراتی که اخیراً با دمشق داشته‌اند، برای ایجاد کمیته‌هایی برای افزایش گفتگوها به توافق رسیده‌اند.[۱] این شورا اعلام کرده است که این کمیته‌ها با هدف اتمام خشونت و جنگ ایجاد می‌شود. گفتگویی که بین دمشق و نیروهای کرد صورت گرفته، به دعوت رئیس‌جمهور سوریه انجام شده است. گفتنی است مذاکرات مقدماتی بین طرفین پیش‌ازاین در شهر طبقه سوریه برگزار شده بود.
کردهای سوریه در تلاش هستند که خودگردانی کردها را در سوریه حفظ کنند. بشار اسد پیش‌ازاین آمادگی دمشق برای مذاکره با «نیروهای سوریه دموکراتیک» را اعلام کرده بود. این در حالی است که رئیس‌جمهور سوریه در سخنرانی پیش‌تر از آن از ضرورت پاک‌سازی همه مناطق سخن به میان آورده بود؛ لذا تشکیلات کردها را موقتی خوانده بود.
گرچه دمشق و نیروهای سوریه دموکراتیک از درگیری دوری کرده‌اند؛ اما طرفین اختلاف‌نظرهای جدی دراین‌باره دارند. تلاش کردها برای حفظ خودمختاری در شمال شرق سوریه در یک دولت غیرمتمرکز در حالی دنبال می‌شود که دمشق سیستم تمرکزگرای دولت مرکزی را برای آینده سوریه ترسیم کرده است. ازآنجایی‌که گروه‌های تروریستی و تکفیری در پایان راه خود قرار دارند، نوع روابط دمشق با کردها بر آینده سوریه تأثیر زیادی بر جای خواهد گذاشت. تأیید ادعای نیروهای دموکراتیک سوریه می‌تواند مرحله مهمی برای مسیر آینده سوریه باشد. بااین‌حال طرفین هنوز اعتماد کامل به یکدیگر ندارند؛ لذا توافقات انجام‌شده هنوز نمی‌تواند آینده روابط دو طرف را مشخص سازد.
- دلایل کردها برای همگرایی با اسد
یک سری از دلایل داخلی و خارجی برای همگرایی کردهای سوریه با دولت اسد وجود دارد.
الف. دلایل داخلی
موفقیت‌های میدانی دولت سوریه: دولت بشار اسد طی ماه‌های اخیر موفقیت‌های بزرگی را به دست آورده است. شکست داعش و از بین رفتن حاکمیت سرزمینی آن مؤید دستاوردهای دولت سوریه است. کردهای سوریه نیز در چنین شرایطی تقابل با دولت مرکزی را اقدامی خطرناک ارزیابی می‌کنند؛ چراکه دولت سوریه در حال حاضر توانایی برخورد قاطع با نیروهای شورشی را دارد؛ لذا نیروهای دموکراتیک سوریه در این شرایط به نتیجه رسیده‌اند که همگرایی با دولت دستاوردهای بیشتری از تقابل خواهد داشت.
تلاش برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات: مناطق کردنشین اکنون با گذشت هفت سال از بحران سوریه نیازمند بازسازی و بازگشت به زندگی عادی است. تداوم اختلافات با دولت مرکزی می‌تواند آثار مخربی را در پی داشته باشد که برخلاف منافع کردهای ساکن در مناطق کردنشین است. نیروهای سوریه دموکراتیک در حال حاضر حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات با دولت مرکزی را راه‌حل بهتری برای مدیریت شرایط کنونی می‌دانند.
ب. دلایل خارجی
عدم اطمینان به حمایت‌های واشنگتن: کردهای سوریه در حال حاضر تجربه‌هایی را پیش روی خود مشاهده می‌کنند. نوع واکنش واشنگتن به تهاجم ترکیه علیه کردهای سوریه تجربه‌ای است که نیروهای سوریه دموکراتیک را نسبت به آینده حمایت‌های آمریکا دلسرد کرده است؛ لذا کردهای سوریه به این نتیجه رسیده‌اند که در طرح آمریکا برای منطقه جایگاه استراتژیک ندارند و صرفاً از سوی واشنگتن استفاده ابزاری می‌شوند.[۲] این موضوع باعث شده است که کردهای سوریه با بی‌اعتمادی به واشنگتن در مسیر استقلال‌طلبی گام برندارند. آمریکا طی ماه‌های اخیر تصمیم گرفته است که ۲۲۰۰ نیروی نظامی خود را از مناطق تحت تسلط کردها خارج کند؛ لذا نیروهای دموکراتیک سوریه از حمایت نظامی واشنگتن اطمینان ندارند.
نافرجام بودن همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق: بارزانی در حالی به برگزاری همه‌پرسی استقلال اقلیم پافشاری کرد که این اقدام به حذف او از جایگاه خود منجر شد. شکست این موضوع در حالی آشکار شد که نیروهای پیشمرگ اقدام به عقب‌نشینی در محدود مرزهای تعیین‌شده اقلیم کردند.[۳] نیروهای سوریه دموکراتیک نیز این تجربه را پیش روی خود مشاهده می‌کنند که هرگونه اقدام نسنجیده می‌تواند شرایطی کنونی آن‌ها را مختل سازد. گفتنی است که شرایطی که کردهای سوریه امروزه با آن مواجه هستند، بسیار بهتر از سال‌های پیش از بحران سوریه است؛ لذا اقدامات شتاب‌زده می‌تواند جایگاه کنونی آن‌ها را با لغزش مواجه سازد.
مخالفت آنکارا با افزایش نفوذ کردها: ترکیه معتقد است که نیروهای دموکراتیک سوریه و حزب کارگران کردستان ترکیه با یکدیگر ارتباط دارند. ازآنجایی‌که آنکارا پ.ک.ک را گروهی تروریستی می‌داند؛ لذا افزایش نفوذ نیروهای دموکراتیک سوریه را در تقابل با منافع ملی خود قلمداد می‌کند. این موضوع باعث شده است که ترکیه به اقدامات مختلفی طی بحران هفت‌ساله سوریه و پیش از آن دست بزند که نفوذ کردها را در همسایگی مرزهای خود کاهش دهد. نیروهای دموکراتیک سوریه در صورت تقابل با دمشق ناچار هستند که در دو جبهه مبارزه کنند؛ لذا همگرایی آن‌ها با دمشق امری حساب‌شده و عقلانی محسوب می‌شود. کردهای سوریه به دنبال مخالفت‌های ترکیه قادر نیستند که در مذاکرات صلح بین‌المللی درباره سوریه مشارکت داشته باشند؛ لذا مذاکره با دمشق بهترین گزینه برای آن‌ها محسوب می‌شود. تهدیدهای آنکارا علیه نیروهای دموکراتیک سوریه عملیاتی شده که به دنبال آن منطقه عفرین از دست کردها خارج شده است.
کردهای سوریه به دنبال مخالفت‌های ترکیه قادر نیستند که در مذاکرات صلح بین‌المللی درباره سوریه مشارکت داشته باشند؛ لذا مذاکره با دمشق بهترین گزینه برای آن‌ها محسوب می‌شود.
- دلایل دمشق برای همگرایی با کردها
مقابله با هزینه‌های داخلی جدید: مذاکره دولت سوریه با نیروهای سوریه دموکراتیک راهکاری است که می‌تواند از افزایش هزینه‌های داخلی جلوگیری کند؛ چراکه بروز درگیری بین دولت مرکزی و این نیروها هزینه‌های جدیدی را برای سوریه متحمل خواهد کرد که بعد از گذشت هفت سال از بحران این کشور به استهلاک بیشتر منابع منجر می‌شود. از طرف دیگر کردهای سوریه شهروندان این کشور محسوب می‌شوند که بروز درگیری با آن‌ها غیر از هزینه‌های مالی، هزینه‌های سیاسی بسیاری می‌تواند در پی داشته باشد. انتخاب راهبرد تعامل می‌تواند برخی از فشارهای سیاسی علیه حکومت سوریه را کاهش دهد.
بازسازی صنعت نفت و گاز: بهره‌برداری از منابع گاز و نفت از دلایل دولت اسد برای همگرایی با کردها محسوب می‌شود. در حقیقت طرفین بدون همکاری یکدیگر نمی‌توانند صنعت نفت و گاز این کشور را بازسازی کنند. نفت و گاز از منابع اصلی درآمدی سوریه پیش از بحران ۲۰۱۱ محسوب می‌شد. این منابع عمدتاً در مناطق تحت نفوذ کردها قرار گرفته است؛ این در حالی است که نیروهای سوریه دموکراتیک از توان فنی لازم برای استخراج این منابع برخوردار نیستند. دولت سوریه پیش از بحران این کشور قادر بود روزانه ۳۸۰۰۰۰ بشکه نفت تولید کند و میزان استحصال گاز طبیعی سالانه ۸ میلیارد مترمکعب محسوب می‌شد. میزان تولید نفت اکنون تنها به ۱۵۰۰۰ بشکه در روز رسیده است. میزان استخراج گاز طبیعی نیز سالانه ۳.۵ میلیارد مترمکعب تخمین زده می‌شود.[۴] بازگشت به تولیدات پیشین نفت و گاز در سوریه مستلزم همکاری دولت با کردها است. بنابراین دولت سوریه با بهره‌برداری حداکثری از منابع موجود می‌تواند به بازسازی‌های این کشور اقدام کند. بازسازی کشور در حال حاضر به انرژی در این بخش نیاز دارد. توافق طرفین می‌تواند از منابع موجود برای توسعه مناطق پاک‌سازی‌شده استفاده کند.
- پیامدهای همگرایی بر آینده پس از بحران و حفظ تمامیت ارضی سوریه
تقویت جایگاه حکومت مرکزی: توافق دولت سوریه با کردهای این کشور موجب می‌شود که تمامیت ارضی سوریه حفظ شود و جایگاه حکومت مرکزی در مناطق تحت اختیار نیروهای دموکراتیک سوریه ارتقا یابد. این موضوع اهمیت خاصی در منافع ملی سوریه دارد؛ چراکه برخی از نیروهای دموکراتیک سوریه با حاکمیت بشار اسد مخالفت داشتند که توافق حاضر می‌تواند روابط طرفین را گسترش دهد.[۵] دولت سوریه در نتیجه توافقات خود بر مناطق تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه تسلط پیدا می‌کند.
افزایش نگرانی‌های ترکیه: آنکارا در شمال سوریه دست به اقدامات تحریک‌آمیز در قبال این کشور زده است. ترکیه مدعی است که نفوذ نیروهای دموکراتیک سوریه در این کشور با توجه به تنش‌هایی که بین ترکیه و پ.ک.ک وجود دارد، برخلاف منافع ملی ترکیه است. حال توافق کردها با حکومت مرکزی سوریه می‌تواند پاسخی به دخالت‌های آنکارا در مسائل سوریه باشد. بااین‌حال نیروهای دموکراتیک سوریه برای حفظ موجودیت خود باید نگرانی‌های آنکارا را کاهش دهند. این موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که ترکیه بدون توجه به قوانین بین‌المللی اقدام به اعزام نیرو به مناطق کردنشین سوریه می‌کند. تداوم چنین مسئله‌ای با تمامیت ارضی سوریه در تعارض است؛ لذا مذاکرات بین دولت سوریه و نیروهای دموکراتیک سوریه نمی‌تواند به این موضوع نپردازد.
تسلط ارتش سوریه بر مرزهای کشور: مهم‌ترین دستاوردی که همگرایی کردها با دولت سوریه می‌تواند در پی داشته باشد، تسلط ارتش سوریه بر مرزهای این کشور است. همچنین مسائل موجود پیرامون برخی از مناطق همچون رقه می‌تواند حل‌وفصل شود. شاخه نظامی نیروهای دموکراتیک سوریه به دنبال این توافقات به یک نیروی شبه‌نظامی محلی تبدیل می‌شود.
مهم‌ترین دستاوردی که همگرایی کردها با دولت سوریه می‌تواند در پی داشته باشد، تسلط ارتش سوریه بر مرزهای این کشور است. همچنین مسائل موجود پیرامون برخی از مناطق همچون رقه می‌تواند حل‌وفصل شود. شاخه نظامی نیروهای دموکراتیک سوریه به دنبال این توافقات به یک نیروی شبه‌نظامی محلی تبدیل می‌شود.
جمع‌بندی
شروع بحران در سوریه با عقب‌نشینی نیروهای دولت سوریه از مناطق کردنشین همراه بود که این موضوع تسلط نیروهای دموکراتیک سوریه بر این مناطق را فراهم آورد. با این حال کردهای سوریه در این مدت به دنبال رویارویی مستقیم با دمشق نبوده‌اند. همگرایی اخیر نیروهای دموکراتیک سوریه با دولت سوریه به دنبال مذاکراتی که بین طرفین انجام شده است، از تحولات جدید در روابط بین دو طرف حکایت دارد. گرچه کردهای سوریه علاقه‌مند به ایجاد خودمختاری در مناطق تحت نفوذ خود هستند؛ اما این موضوع در تقابل با اراده حکومت مرکزی است. بعید به نظر می‌رسد تداوم مذاکرات دولت اسد و نیروهای دموکراتیک سوریه بحث جدی در مورد مسئله خودمختاری کردهای سوریه داشته باشد؛ چراکه دلایل ذکرشده برای چرایی همگرایی نیروهای دموکراتیک سوریه با دمشق نشان می‌دهد که این نیروها در حال حاضر توان پافشاری بر بحث خودمختاری را ندارند. شرایط کنونی باعث شده که کردها برای حفظ وضعیت موجود تلاش کنند؛ اما دستیابی آن‌ها به حکومت محلی دور از انتظار است. نگرانی‌هایی که کشورهای همسایه خصوصاً ترکیه در مورد خودمختاری کردهای سوریه دارند، از موانع خارجی این موضوع محسوب می‌شود. موفقیت‌های میدانی دولت سوریه و تلاش برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات ازجمله دلایل داخلی کردها برای همگرایی با اسد است. عدم اطمینان به حمایت‌های واشنگتن، نافرجام بودن همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق و مخالفت آنکارا با افزایش نفوذ کردها ازجمله دلایل خارجی کردها برای همگرایی با اسد محسوب می‌شود. مقابله با هزینه‌های داخلی جدید، بازسازی صنعت نفت و گاز ازجمله دلایل دمشق برای همگرایی با کردهاست. تقویت جایگاه حکومت مرکزی، افزایش نگرانی‌های ترکیه و تسلط ارتش سوریه بر مرزهای کشور ازجمله پیامدهای همگرایی بر آینده پس از بحران و حفظ تمامیت ارضی سوریه محسوب می‌شود.
منابع
[۱] «کردهای سوریه: توافق با دولت بشار اسد برای گفتگو درباره “حکومت غیرمتمرکز”»، سایت تحلیلی خبری عصر ایران، ۰۸/۰۵/۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.asriran.com/fa/news/623630
[۲] «کردهای سوریه در میانه سه تجربه»، اندیشکده راهبردی تبیین، ۱۸/۰۵/۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
کردهای سوریه در میانه سه تجربه
[۳] . همان.
[۴] واناد ملکستیان، «مذاکره کُردها و دمشق برای بهره برداری از منابع گاز و نفت است»، خبرگزاری کردپرس، ۲۱/۰۵/۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=30233
[۵] «مذاکره میان کردها و دمشق به ادامه حکومت بشار اسد کمک می‌کند»، خبرگزاری کردپرس، ۲۲/۰۵/۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://kurdpress.com/details.aspx?id=40261
منبع:http://tabyincenter.ir/
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
