دگرگونی سیاست داخلی ترکیه و پیامدهای خارجی آن در خاورمیانه – بخش نخست

• محور اول : ترکیه کشوری مرکزی یا منطقه ای برای بازیگران فرامنطقه ای
  موقعیت استراتژیک و منحصر به فرد ترکیه، به عنوان حلقۀ اتصال میان اروپا و آسیا و حالت شبه جزیره ای آن و نقشی که تا این اواخر به عنوان «درواز ه بان «در مقابل بخش اروپایی اتحاد جماهیر شوروی سابق داشت برای ترکیه این امکان را فراهم کرده است که از دریای سیاه، اژه و مدیترانه و دو تنگه مهم بسفر و داردانل کالاهای مصرفی اروپایی رابه خاورمیانه منتقل کند. به همین دلیل، را ه های ارتباطی کشور ترکیه توسعه و گسترش یافته و توانسته عضویت در پیما ن های منطقه ای مانند جامعه اروپا ، اکو، ناتو، پیمان همکار ی های کشورهای حوزه دریای سیاه و دی هشت را بدست آورد.

  ژئوپلیتیکی ترکیه در غرب آسیا و در اتصال با اروپا، آن را به یک سرمایه امنیتی برای آمریکا تبدیل کرده است. پایگاه اینجرلیک ترکیه، بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه و در همان حال این کشور مرکز استراق سمع آمریکا در منطقه است. از نظر داود اوغلو، ترکیه به علت موقعیت جغرافیایی،تاریخی خاص خود، عمق استراتژیکی دارد، وی ترکیه را در زمره » قدر ت های مرکزی »می داند و نه منطقه ای ، و معتقد است ترکیه باید نقش رهبری را در چندین منطقه ایفا کند.

  عوامل ژئوپلیتیک و رشد اقتصادی در پی ریزی سیاست خارجی ترکیه این کشوررا به چین اروپا تبدیل کرده است. ترکیه با حمایت کامل آمریکا به مسیر اصلی انتقال انرژی از دریای خزر به سوی اروپا تبدیل شده، و

  چنین رشد اقتصادی مصرف انرژی را در این کشور افزایش داده است.

  ترکیه سعی کرده به دلیل موقعیت منطقه ای حائل میان دو قاره ، ترانزیت انرژی شودتا بتواند انرژی را از خلیج فارس و دریای خزر به اروپا منتقل کند.درواقع ترکیه می خواهد نقش کریدور را بازی کند یعنی با بهره گیری از خط لوله های احداث شده اولا امنیت انرژی خود و ثانیا قدرت و نفوذ اقتصادی خود را افزایش دهد.لذا سعی می کند بادیپلماسی قوی و نیز احداث خطوط لوله انتقال گاز، کشورهای دارنده گاز را ترغیب به صادرات گاز به ترکیه نماید تا امنیت انرژی ترکیه و اتحادیه اروپا را تامین کند.

  گرچه ترکیه در مناطق جنوب غرب آسیا بازیگر عمد ه ای برای بازیگران فرامنطقه ای چون آمریکا و اروپا است . اما حضور دو کشو ر ایران و سوریه در همسایگی مانعی بزرگ برای اهداف جاه طلبانه ترکیه در منطقه است.ایران با داشتن منابع سرشار گاز از یک سو و موقعیت ژئوپلیتیکی از سوی دیگر، به مهم ترین رقیب ترکیه تبدیل شده است؛ایران به اندازه ترکیه به دلیل موقعیت جغرافیایی همین توانایی انتقال انرژی از دریای خزر به خلیج فارس و انتقال به اتحادیه اروپا را دارد؛ با این تفاوت که ایران دارای منابع انرژی است و ترکیه از این منابع برخوردار نیست.اما نقش کلیدی ترانزیتی سوریه در منطقه برای ایران و ترکیه حیاتی است زیرا دروازه ورود ترکیه به خاورمیانه است و دروازه ورود ایران به اروپا است. و مضافا ترکیه 400کیلومتر هم مرز با کردهای سوریه است که نقش مهمی در امنیت داخلی این کشور دارد.لذا هردو کشور نگاه ویژه ای به سوریه دارند.

  محوردو م: چرخش حزبی در سیاست داخلی ترکیه
  اولین چرخش تغییر سیاست نظام لائیک درترکیه جریان های اصلی فکری و اجتماعی ترکیه یعنی “غرب گرایی”،”اسلام گرایی” و “ملیت گرایی” که در دوران عثمانی شکل گرفته بود ، موجب تعمیق شکاف های اجتماعی،قومی و مذهبی در ترکیه گردید،در بحران های شدید سیاسی،اجتماعی و اقتصادی درسال 2001، اعضای اصلاح‌طلب و نواندیش حزب منحل شده فضیلت ، به رهبری رجب طیب اردوغان از حزب مذکور توانست یک حزب اسلام‌گرای پیشرفته و معتقد به اصول سکولاریسم و لائیسم به نام حزب عدالت و توسعه درترکیه تشکیل دهد. بنیان گزاران این حزب با ارائه یک حزب فراگیر غیرایدئولوژیک در جریانات و گرایش های سیاسی و اجتماعی آرای حداکثری در انتخابات را به دست آورند. دولت بر آمده ازاین حزب توانست با سیاست محافظه کارانه و عمل گرا در سیاست داخلی، مخالفین کمالیست خود را از مرکز قدرت دور کند . در سیاست داخلی موفق ترین کارنامه حکومت حزب عدالت و توسعه در اقتصاد است که در پنج سال اول یعنی از سال 2002 تا 2007، رشد پایداری را تجربه کرده، حزب عدالت و توسعه موفق شد نرخ تورم سه‌رقمی ترکیه را تک ‌رقمی کند، بیکاری را تا 10 درصد کاهش دهد، با حذف شش صفر از جلوی ارقام اسکناس‌ها، ارزش پول ترکیه را در مقابل ارزهای خارجی افزایش دهد. و موفق درجذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی شود. سیاست تعامل با کردها، مشی سکولار دولت، دخالت ارتش در سیاست….در دوره­ی زمامداری این حزب با تغییرات بنیادین مواجه شد. همین امر باعث اقبال عمومی نسبت به آنان شد.

  هدف اصلی سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه ترکیه دست یابی به اتحادیه اروپایی بود.سیاست خارجی«صفر مشکل با همسایگان» که با موجی از اعتدال همراه بود، توانست نزاع های کهنه با ارمنستان و کردهای شمال عراق راکنار بگذارد. وعاملی شود تا اروپا آمادگی باز کردن درها به روی ترکیه را اعلام کند. و صادرات ترکیه در خاورمیانه رونق بگیرد و ارودغان محبوب ترین رهبر منطقه شود.

  در اواخر دهه 2010 و مصادف با “بهار عربی ،دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه با حذف مخالفین داخلی از قدرت استحکام وبه دست گرفتن کانون های قدرت) ارتش و قوه قضائیه( چرخش دوم تغییر نظام سیاسی را با کنترل دولت بر ارتش، دادگاه قانون اساسی ،تقویت وکنترل سازمان دیانت به عنوان دستگاه ایدئولوژی ،در دست گرفتن و اختیار تام دادن به “میت ” سازمان اطلاعات ترکیه ، نفوذ حزب عدالت و توسعه در سپهر عمومی جامعه ، کنترل رسانه های گروهی و شبکه های خبری رسانه های گروهی ترکیه آغاز کرد. دوره اقتدارگرایی” این حزب در ترکیه با اعلام تغییر نظام سیاسی این کشور از نظام پارلمانی به نظام ریاستی در قانون اساسی جدیدبه اوج خود رسید. این اقتدارگرایی مهم ترین دلیل شکست حزب حاکم بر ترکیه در انتخابات هفتم ژوئن سال 2015 است. دوره ای که با تغییرات جدی در سیاست های داخلی و خارجی این حزب همراه بود .بعضی از تحلیل گران چرخش سیاست اردوغان را ناشی ازتحت تاثیر قرار گرفتن رجب طیب اردوغان از”نجیب فاضل” شاعر و متفکر ترک می دانند. آن ها معتقدند نجیب فاضل به شدت معتقد به ایده­ی دولت اسلام­گرا با ماهیت ترک-دیدگاه ملی­گرایانه به دین- و در عین حال تک حزبی می­باشد.

  مجموعه این دگرگونی­ها با تکیه بر نظام ارزشی نوعثمانی­گرایی در عرصه داخلی منجر به مصادره مرکز توسط اسلام­گرایان ودر سیاست خارجی ایدئولوژیک و مداخله گر را به دنبال خود آورد.

  محورسوم: قومیت و مذهب دو قدرت پنهان درروبروی دولت ترکیه

  قدرت نهفته در حقیقت قدرت آشکاری است که خفته باقی مانده است (یا خفته نگاه داشته شده است) تا در صورت لزوم و در زمان مقتضی متجلی شود. قوم و مذهب در ترکیه دو قدرت پنهان هستند ترکیه کشوری است که ترکیب قومی بسیار متنوعی دارد و به متکثرالقوم معروف است. درترکیه به طور تقریبی و تخمینی ازجمعیت کنونی 77 میلیونی ترکیه، نزدیک 75 درصد آن ترک است و چیزی حدود 20 درصد آن هم کرد و مابقی یعنی حدود 10 میلیون هم اقلیت علوی است و بقیه آن ها اقلیت های قومی دیگر هستند.

  مسلمانان ترکیه بیشتر پیرو مذاهب اهل سنت هستند که از میان آنها حنفی‌ها بزرگترین گروه به‌شمار می‌آیند که عمدتاً در مرکز و غرب ترکیه ساکن هستند. شافعی‌ها با جمعیتی کمتر در مناطق شرقی ترکیه مستقرند و اکثرا کرد هستند. شمار پیروان مذاهب دیگرِ اهل سنت بسیار کم است. این کشور بیش از ۲۵ میلیون شیعه و علوی دارد که قائل به حقانیت امام علی (ع) هستند که غالبا در استان های مرکزی و مناطق شرقی این کشور و همچنین استان قارص زندگی می‌کنند.

  علویان ترکیه در مجموع به سه دسته تقسیم می شوند: دسته اول، علویان آناتولی تر ک نژاد هستند که در استا ن های مرکزی و شرقی این کشور پراکنده اند. دست دوم را علویان استا ن های جنوب شرقی و کردنشین تشکیل می دهند که با عنوان« زازا «شناخته می شوند. در نهایت دسته سوم، علویان نصیری عر ب نژاد هستند که در مرز ترکیه و سوریه و به طور عمده استان هاتای سکونت دارند.در این میان تنها علویان نصیری هستند که با علو ی های سوریه از لحاظ زبان و قومیت هم پیوند بوده و نسبت به سرنوشت آ ن ها از خود حساسیت نشان می دهند.

  علویان به سه دلیل نقشی تعیین کننده در تغییرسیاست های آنکارا در قبال بحران سوریه دارند:

  1- موقعیت ویژه علویان در مهم ترین حزب مخالف دولت حزب جمهور ی خواه خلق است.

  2- علویان ترکیه گرچه تحت آموز ه های دینی منسجم قرارندارند ، اما چون در سه دسته کرد، ترک و عرب هستند از هم-کیشان سوری خود در جنگ با داعش حمایت کردند.

  3- دولت ترکیه به دلیل همسایگی اقلیت علوی این کشور با علویان سوریه با احتیاط بیشتری با بحران سوریه برخورد می کند.

منبع:http://peace-ipsc.org/