نتایج انتخابات ترکیه و تأثیر آن بر سیاستهای منطقه‌ای اردوغان
حزب جمهوریخواه خلق ترکیه بعد از هفده سال اثبات کرد که با تلاش دموکراتیک میتواند عرصه سیاسی را به نفع خویش تغییر دهد. در شهرهایی که تورم در آنها دو رقمی بوده است، مخالفان آک پارتی توانستند پیروز انتخابات ۳۱ مارس شوند.
انتخابات شهرداری‌های ترکیه یکی از قدیمی‌ترین انتخابات این کشور است که برای اولین بار در سال ۱۸۴۰ برگزار شد. کاهش مقبولیت و محبوبیت حزب حاکم در اثر مشکلات اقتصادی، تورم و بیکاری از یکسو و عزم مخالفان دولت از سوی دیگر، اهمیت انتخابات اخیر را دوچندان ساخت. در این میان نتیجه آرای استانبول و آنکارا از اهمیت مضاعفی برخوردار بود و حزب عدالت و توسعه با شعار «استانبول برای ما داستانی عاشقانه است» و با تکیه بر جایگاه نقش اول داستان یعنی «اردوغان» در میان عامه‌ی مردم پا به عرصه رقابت انتخاباتی گذاشت تا ضمن استمرار بخشیدن به پیروزی‌های حزب حاکم از سال ۲۰۰۲ تا به امروز، روند تهاجمی خود در برابر مخالفان و پیگیری سیاستهای ریاستی را تداوم بخشد؛ اما این بار همای سعادت بر شانه‌های سیاست‌مدار کهنه‌کار و جسور حزب عدالت و توسعه ننشست و شکستی غیرمنتظره برای وی و حزب متبوعش در استانبول و آنکارا رقم خورد. اردوغان پس از موفقیت کلی در انتخابات اعلام کرد که پیام این انتخابات و نتایج به دست آمده در استانبول و آنکارا را دریافت کرده و تغییراتی را برای هماهنگی با خواست و اراده مردم در سیاستهای دولت ترکیه اعمال خواهد کرد. این سخنان به نوعی بیانگر پذیرش شکست از سوی وی بوده و باید دید که آیا در آینده نزدیک منطقه غرب آسیا شاهد تغییرات وعده داده شده از سوی اردوغان خواهد بود یا خیر. بر همین اساس نوشتار حاضر تأثیر احتمالی نتایج انتخابات شهرداریها بر سیاستهای آتی دولت اردوغان را تحلیل میکند.
۱- نتایج انتخابات شهرداریها
انتخابات ۳۱ مارس ۲۰۱۹ شهرداریها در ترکیه در حالی برگزار شد که حزب عدالت و توسعه برای پانزدهمین بار به عنوان حزب نخست در انتخابات پیروز شد؛ اما نتایج در شهرهای بزرگ به ویژه استانبول و آنکارا به نفع این حزب رقم نخورد. [۱] میزان مشارکت در این انتخابات ۸۴.۶۷ درصد بود. حزب عدالت و توسعه (AKP ) 44.31 %، حزب جمهوری خواه خلق (CHP) 30.11 %، حزب خوب (IYI) 7.45 %، حزب حرکت ملی (MHP) 7.31 % و حزب دموکراتیک خلقها (HDP) 4.24 % از آرا را به دست آوردند. [۲] احزاب مذکور بزرگترین احزاب جمهوری ترکیه را تشکیل میدهند.
شورای عالی انتخابات، صلاحیت تعدادی از نامزدها را بعد از پیروزی در انتخابات رد کرده است؛ این در حالی است که صلاحیت آنها از لحاظ حقوقی پیش از انتخابات تایید شده بود. بر این اساس حکم رسمی نامزدهای پیروز حزب کردی دموکراتیک خلقها (HDP) در شهرهای «ادرمیت»، «چالدران» و «توشبا» در استان وان، «باغلار» در استان «دیاربکر» و «تَکمان» و «دیگور داغ پینار» در استان «ارزروم» صادر نخواهد شد. دلیل این موضوع نیز اخراج این افراد از مشاغل خود بر اساس حکم حکومتی به دنبال کودتای پانزدهم جولای ۲۰۱۶ خوانده شده است. «عبدالله گل»، یازدهمین رئیس جمهور ترکیه بر همین اساس بیانیه ای منتشر کرد و چنین اقدامی را بسیار بحث برانگیز خواند. او تأکید کرده که در طول هفتاد سال گذشته انتخابات این کشور مورد سوال واقع نشده است. [۳] این موضوع بر اعتبار ترکیه در بین افکار عمومی آسیب میزند.
حکم رسمی نامزدهای پیروز حزب کردی دموکراتیک خلق ها (HDP) در شهرهای «ادرمیت»، «چالدران» و «توشبا» در استان وان، «باغلار» در استان «دیاربکر» و «تَکمان» و «دیگور داغ پینار» در استان «ارزروم» صادر نخواهد شد. دلیل این موضوع نیز اخراج این افراد از مشاغل خود بر اساس حکم حکومتی به دنبال کودتای پانزدهم جولای ۲۰۱۶ خوانده شده است
شورای عالی انتخابات ترکیه به دنبال اعتراضات صورت گرفته، رأی به تکرار انتخابات در دو شهر داده است. بر این اساس انتخابات شهرداریها در شهر «یوسفعلی» در استان «آرتوین» و شهر «کَسکین» در استان «کریکعلی» دوم ژوئن ۲۰۱۹ مجددا برگزار خواهد شد. حزب «آک پارتی» در شهر «کَسکین» و حزب جمهوری خواه خلق در شهر «یوسفعلی» به نتیجه انتخابات اعتراض کرده اند که با موافقت شورای عالی انتخابات مواجه شده است. با این حال هیچ یک از اعتراضات حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) مورد پذیرش شورای عالی انتخابات واقع نشده است. «سزایی تملی» رئیس مشترک این حزب، مهندسی انتخابات و نقش آفرینی فرماندارها و بخشدارها به نفع «آکپارتی» را از جمله جرایم صورت گرفته در برخی از حوزه های انتخاباتی خوانده است. «صلاح‌الدین دمیرتاش»، رئیس مشترک پیشین حزب دموکرتیک خلقها نیز که در حال حاضر در زندان «ادیرنه» محبوس است، نتیجه انتخابات را یک ناکامی برای حزب حاکم خوانده است. این حزب در انتخابات اخیر موفق به کسب ۶۹ شهرداری شده است. «دیاربکر»، «وان» و «ماردین» ازجمله کلانشهرهایی است که حزب دموکرتیک خلقها در آنها پیروز شده است.
۲- دلایل اهمیت انتخابات شهرداریها و نتایج شهرهای بزرگ
اهمیت نتایج انتخابات شهرداریها در شهرهای بزرگ همچون «استانبول» و «آنکارا» به دلیل تاثیرات شگرفی است که میتواند بر سرنوشت سیاسی ترکیه داشته باشد. رجب طیب اردوغان در سال ۱۹۹۴ با پیروزی در انتخابات شهرداری استانبول به محبوبیت دست یافت و امروز به جایگاه قدرتمندترین شخص ترکیه رسیده است؛ لذا این باور وجود دارد که موفقیت یک حزب در شهر مهمی چون استانبول میتواند نگاه های مردمی را به سمت افراد شاخص آن حزب سوق دهد. ازآنجایی که شهرداری ها در ارتباط مستقیم با مردم قرار دارند، موفقیت یا عدم موفقیت احزاب در شهرداری ها در نوع نگاه مردم به احزاب تاثیرگذار است. بر این اساس اگر حزب جمهوریخواه خلق به عنوان اپوزیسیون حزب حاکم، کارنامه موفقی در استانبول داشته باشد، نگاهها به سمت این حزب سوق پیدا خواهد کرد. جمعیت بیش از ده میلیونی واجدین شرایط رأی دادن در استانبول، اهمیت این موضوع را بیش از پیش تایید میکند. «اکرم امام اوغلو»، شهردار شهر استانبول که بعد از پیروزی در انتخابات در تلویزیون FOX TV ترکیه حضور پیدا کرده بود، با سوالی از سوی مجری تلویزیون مواجه شد که باور مذکور در بین مردم ترکیه را تأیید میکند. سوال طرح شده عبارت بود از اینکه اگر دوره پنج ساله شهرداری موفقیت آمیز باشد، به دنبال نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری هستید؟ این موضوع چرایی نگرانی های حزب حاکم ترکیه از شکست در انتخابات شهرداری شهرهای بزرگ را نشان میدهد.
شهرداری ها در ارتباط مستقیم با مردم قرار دارند، موفقیت یا عدم موفقیت احزاب در شهرداری ها در نوع نگاه مردم به احزاب تاثیرگذار است. بر این اساس اگر حزب جمهوری خواه خلق به عنوان اپوزیسیون حزب حاکم، کارنامه موفقی در استانبول داشته باشد، نگاه ها به سمت این حزب سوق پیدا خواهد کرد
دلیل دیگری که برای اهمیت نتایج انتخابات اخیر میتوان ذکر کرد، ریزش آرای «آک پارتی» در شهرهای بزرگ است. اگر این موضوع به نقطه عطفی برای افول قدرت حزب عدالت و توسعه تبدیل شود، حاکمیت هفده ساله این حزب مخدوش خواهد شد. «آک پارتی» تمام تلاش خود را به کار بسته بود که حداقل در استانبول نتیجه آرا را به نفع خویش تغییر دهد؛ لذا نتیجه اولیه انتخابات در این شهر مورد پذیرش این حزب قرار نگرفته بود. «علی احسان یاووز»، معاون حزب عدالت و توسعه نیز برای ارائه درخواست لغو انتخابات و تکرار آن در شورای عالی انتخابات ترکیه حضور پیدا کرد. [۴] پیش از آن به دنبال درخواست «آک پارتی» ۱۰ درصد از آراء در این شهر بازشماری شد؛ با این حال حکم رسمی شهرداری «امام اوغلو» صادر شد. حزب عدالت و توسعه شهرداری استانبول را پس از سه دوره به رقیب سرسخت خود واگذار میکند. موفقیتهای شهرداریها در طی حاکمیت حزب عدالت و توسعه موجب گرایش بیشتر مردم به این حزب شده است؛ لذا نتیجه انتخابات ۲۰۰۴، ۲۰۰۹ و ۲۰۱۴ شهرداریها به نوعی تضمین کننده پیروزی‌های «آک پارتی» در انتخابات های دیگر بود.
۳- پیامهای سیاسی و اقتصادی
حزب حاکم و اپوزیسیون در انتخابات شهرداریها ائتلافهایی را تشکیل داده بودند. ائتلاف جمهور متشکل از حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی در برابر ائتلاف ملت شامل حزب جمهوریخواه خلق و حزب خوب قرار داشت. بر این اساس نتایج حاضر، وزن این ائتلافها را در انتخابات مشخص ساخت. مشارکت ائتلافها در انتخابات به معنای نگرانیهایی است که احزاب از وزن آرای خود دارند؛ اما «آک پارتی» در انتخابات ۳۱ مارس علیرغم ائتلاف با حزب حرکت ملی نیز نتوانست در شهرهای بزرگ ترکیه موفقیتهای پیشین را کسب کند. این موضوع به معنای تغییر نگرش مردم به ویژه در شهرهای بزرگ در خصوص حزب عدالت و توسعه است. این انتخابات یک پیام جدی از سوی مردم ترکیه به حزب حاکم بود که ضعف عملکردی این حزب با تغییر رفتار رأیدهی آنها مواجه خواهد شد. اگر حزب «عدالت و توسعه» به دنبال موفقیت در انتخابات ۲۰۲۳ است، باید هشدار ۳۱ مارس را جدی بگیرد و به صورت عملیاتی در راههای رسیدن به مطلوب مورد نظر خود گام بردارد.
انتخابات اخیر حامل پیامهای اقتصادی نیز بود. تعداد بیکاران بر اساس آمار مؤسسه «ترک استات» به ۴.۷ میلیون نفر رسیده است. مسائل ارزی سال گذشته میلادی موجب افزایش تورم در ترکیه شد و در حال حاضر اقتصاد این کشور به رکود اقتصادی دچار میشود. شهرهایی که تورم در آنها دورقمی بوده است، مخالفان آک پارتی توانسته اند پیروز انتخابات شوند.
۴- نحوه تاثیرگذاری انتخابات اخیر بر تغییر رویکرد داخلی ترکیه
اولین پیامد انتخابات اخیر تغییرات درون حزبی است که در «آک پارتی» به وجود خواهد آمد. رجب طیب اردوغان نیز پس از اعلام شدن نتایج، از لزوم پاسخ به درخواست مردم خبر داد. این موضوع به معنای ایجاد برخی از اصلاحات در درون حزب «عدالت و توسعه» خواهد بود؛ چرا که تداوم روند کنونی میتواند این حزب را در مسیر افول قرار دهد. رئیسجمهور ترکیه در شورای مرکزی حزب نیز با لحن تندی از ضرورت تغییرات ساختاری سخن به میان آورد. بر این اساس پیشبینی میشود که برخی از افراد حاضر در حزب کنار گذاشته شود و چهرههای جدیدی به عنوان جایگزین آنها معرفی شود. بخش دوم تغییرات درون حزبی، به تعدیل سیاستهای کنونی «آک پارتی» منجر خواهد شد. حزب «عدالت و توسعه» در حال حاضر یک هشدار جدی از سوی مردم به ویژه در شهرهای بزرگ و تاثیرگذار گرفته است؛ لذا ناچار است سیاستهای جدیدی را در دوره پیش رو مورد توجه قرار دهد.
حزب عدالت و توسعه در انتخابات اخیر در استانهای شرقی و جنوب شرقی در مقایسه با غرب ترکیه موفقیت بیشتری کسب کرده است. [۵] این موضوع از موفقیت برنامههای این حزب در برابر احزاب کردی مثل حزب دموکراتیک خلقها (HDP) حکایت دارد.
بخش دوم تغییرات درون حزبی، به تعدیل سیاست های کنونی «آک پارتی» منجر خواهد شد. حزب «عدالت و توسعه» در حال حاضر یک هشدار جدی از سوی مردم به ویژه در شهرهای بزرگ و تاثیرگذار گرفته است؛ لذا ناچار است سیاست های جدیدی را در دوره پیش رو مورد توجه قرار دهد
تاثیرات دیگری که انتخابات شهرداریها بر عرصه سیاسی دارد، همگرایی بیشتر «آک پارتی» و حزب «حرکت ملی» است. اگر این ائتلاف در انتخابات اخیر حضور پیدا نمیکرد، وضعیت دو حزب تشکیل دهنده آن متزلزل میشد. تاثیرات این ائتلاف بر انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری پیشین نیز قابل توجه بود. این دو حزب در انتخابات اخیر در مجموع ۵۱.۶ درصد از آراء را کسب کردند. بر این اساس ائتلاف طرفین برای حضور پررنگتر در انتخابات آتی تداوم پیدا میکند. حداقل میتوان پیشبینی کرد که ائتلاف مذکور در انتخابات ۲۰۲۳ نیز حضور پیدا خواهد کرد. «دولت باغچلی»، رئیس حزب حرکت ملی (MHP) نیز بعد از انتخابات اعلام کرد که ائتلاف جمهور تا سال ۲۰۲۳ ادامه خواهد داشت. به عبارت دیگر دوران برتری تک حزبی حزب عدالت و توسعه با روند کنونی به پایان رسیده است.
۵- رابطه انتخابات شهرداریها با انتخابات آتی
عدم موفقیت «آک پارتی» در انتخابات شهرهای بزرگ ترکیه ازجمله آنکارا و استانبول از آغاز روند جدید در عرصه سیاسی ترکیه حکایت دارد. به نظر میرسد حزب عدالت و توسعه و شخص «رجب طیب اردوغان» پیامهای انتخابات اخیر را به خوبی دریافتهاند و حال به دنبال پاسخ به تغییرات جدید هستند. اگر «آک پارتی» در پاسخ به خواسته مردم ناتوان باشد، انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری آتی نیز تحت تاثیر فضای کنونی قرار خواهد گرفت. تداوم وضعیت کنونی میتواند بدنه حاکمیت ترکیه را با تغییراتی مواجه سازد. همان طور که بیان شد، با توجه به ریزش آرای حزب عدالت و توسعه پیشبینی میشود که این حزب در انتخابات آتی نیز با ائتلاف جمهور مشارکت داشته باشد. تنها نکتهای که در تفاوت انتخابات شهرداری و ریاست جمهوری میتوان ذکر کرد، بزرگتر بودن سبد رای «رجب طیب اردوغان» در مقایسه با حزب عدالت و توسعه است. احتمالا در انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری آتی ترکیه درصد آرای آک پارتی با ریزش مواجه شود؛ اما ریزش آرای حزب لزوما به معنای افت آرای اردوغان نیست.
ذکر این نکته نیز ضروری است که انتخابات ۳۱ مارس، آخرین انتخابات ترکیه تا سال ۲۰۲۳ بود. بر همین اساس وزن احزاب در انتخابات اخیر در نتایج آرا مشخص شد و تغییر در نتیجه انتخابات در سال ۲۰۲۳ مستلزم نوع فعالیت احزاب در آینده خواهد بود.
۶- تأثیر نتایج انتخابات بر رویکرد منطقه‌ای ترکیه
رجب طیب اردوغان به دنبال موضعگیری مداخله جویانه آمریکا و اروپا در قبال نتایج انتخابات ۳۱ مارس ۲۰۱۹ هشدار داد که آمریکا به دنبال دخالت در امور داخلی ترکیه است؛ اما ائتلاف جمهور ۵۱.۶ درصد از آراء را به دست آورده است. رئیس جمهور ترکیه به آمریکا و اروپا اعلام کرد که باید حد و حدود خود را بشناسند. این موضوع به معنای نوع دیدگاه واشنگتن و همپیمانان آن در قبال آنکارا است؛ چراکه آنها از پیروزهای «آک پارتی» رضایت چندانی ندارند.
مواضع کشورهای غربی در قبال ترکیه ازجمله انتخابات اخیر این کشور بر تنشهایی که بین طرفین حاکم است، تاثیرگذار خواهد بود. در حال حاضر خرید سامانه S-400 از روسیه، بدعهدی در تحویل جنگندههای F-35 و مسئله «گولن» از جمله پرونده های لاینحل بین آنکارا و واشنگتن محسوب میشود. [۶] همه این مسائل حزب حاکم ترکیه را به این نتیجه رسانده است که در نوع تعاملات خود با آمریکا محتاطانه عمل کند. این موضوع نیز به نوبه خود بر تفاوت دیدگاه آنکارا با واشنگتن در قبال مسائل منطقه ای تاثیرگذار است. پیشبینی میشود که ترکیه به دنبال نتایج انتخابات ۳۱ مارس در نوع رویکردهای خود در منطقه با هوشمندی بیشتری عمل کند. مسئله سوریه و نوع بازیگری آنکارا در ادلب و ماهیت رفتار با رژیم صهیونیستی تحت تاثیر موضوع مذکور قرار میگیرد.
حزب عدالت و توسعه در انتخابات اخیر در استان های شرقی و جنوب شرقی در مقایسه با غرب ترکیه موفقیت بیشتری کسب کرده است. این موضوع از موفقیت برنامه های این حزب در برابر احزاب کردی مثل حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) حکایت دارد.
در حالی که واشنگتن و برخی از کشورهای اروپایی به اظهارات مداخله جویانه در قبال انتخابات شهرداری های ترکیه پرداختند، ایران و روسیه موفقیت «آک پارتی» را در این انتخابات تبریک گفتند. به نظر میرسد آنکارا همگرایی های خود را با تهران و مسکو به دنبال نتایج انتخابات ۳۱ مارس تقویت خواهد کرد؛ چراکه نوع مواضعی که ترکیه از کشورهای غربی در مقایسه با کشورهای دوست خود مشاهده کرده است، این کشور را به این نتیجه میرساند. افزایش همکاری ترکیه با جمهوری اسلامی ایران در قبال تحریمهای یکجانبه رژیم آمریکا و تقویت مناسبات طرفین از نتایج تحولات جدید میتواند باشد. همچنین به نظر میرسد افکار عمومی ترکیه موافقت بیشتری با عاد یسازی مناسبات آنکارا و دمشق دارند و سیاستهای بیثبات ساز را در تضاد با منافع ملی خود قلمداد میکنند. بر این اساس پیشبینی میشود «آک پارتی» تغییراتی را در ساختار برنامه های منطقه ای خود ایجاد خواهد کرد که تناسب بیشتری با منافع ملی ترکیه داشته باشد.
جمعبندی
آک پارتی در انتخابات ۳۱ مارس ۲۰۱۹ به عنوان حزب نخست پیروز شد؛ اما عدم موفقیت در شهرهای بزرگ ترکیه هشداری جدی به این حزب بود. حزب جمهوریخواه خلق (CHP) به دنبال به دست آوردن موفقیتهای قابل توجه در شهرهای مهم ترکیه با قدرت بیشتری برای افزایش نفوذ خود در عرصه سیاسی این کشور تلاش خواهد کرد. این موضوع به معنای رقابت تنگاتنگ این حزب با «آک پارتی» در انتخابات آتی خواهد بود. حزب جمهوریخواه خلق بعد از هفده سال اثبات کرد که با تلاش دموکراتیک خود میتواند عرصه سیاسی را به نفع خویش تغییر دهد. همچنین طلسم شکست ناپذیری حزب عدالت و توسعه نیز در حال شکسته شدن است. چنین شکستی از سوی حزب حاکم، دیگر احزاب تاثیرگذار در ترکیه را برای گسترش نفوذ سیاسی ترغیب خواهد کرد و به نوعی امید پیروزی را در آنها روشن نگه خواهد داشت.
منابع
[۱] رامین ولی‌زاده، «ترکیه در سال ۹۷؛ رویدادها و روندها»، اندیشکده راهبردی تبیین، ۲۴/۰۱/۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[۲] »۳۱ Mart 2019 Türkiye Geneli Yerel Seçim Sonuçları«, yenisafak, 3.04.2019, Available at: https://www.yenisafak.com/yerel-secim-2019/secim-sonuclari
» [۳]Abdullah Gül: Türkiye’yi seçimleri tartışmalı bir ülke haline asla getirmemek gerekir«, sputniknews, 12.04.2019, Available at: https://tr.sputniknews.com/turkiye/201904121038744236-abdullah-gul-istanbul-secimleri/
» [۴]AK Parti’den YSK’ya İstanbul başvurusu«, haber7, 16.04.2019, Available at: http://www.haber7.com/siyaset/haber/2852154-ak-partiden-yskya-istanbul-basvurusu
[۵] »۳۱ Mart 2019 Türkiye Geneli Yerel Seçim Sonuçları«, yenisafak, 3.04.2019, Available at: https://www.yenisafak.com/yerel-secim-2019/secim-sonuclari
[۶] رامین ولی‌زاده، «تنش در روابط آمریکا و ترکیه؛ دلایل، چشم‌انداز و فرصت‌ها»، اندیشکده راهبردی تبیین، ۰۴/۰۶/۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
- برچسب ها: آنکارا, اردوغان, استانبول, انتخابات محلی ترکیه, اندیشکده, اندیشکده جریان, برگزیده, جریان, حزب اعتدال و توسعه, رامین ولی زاده
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
