با توجه به شرایطی که اخیراً در روابط ایران و ترکیه پیش آمده و اشعاری که از سوی رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه ایراد شد، خالی از لطف نیست به معرفی کتابی که توسط احمد داود اوغلو، یکی از شخصیتهای متنفذ و مؤثر حزب عدالت و توسعه تألیف شده است بپردازیم.
هرچند امروز اختلافاتی بین داود اوغلو و اردوغان ایجاد شده، ولیکن بههرحال ایشان بهعنوان عنصر علمی و راهبردی حزب عدالت و توسعه معروف هستند. عنوان این کتاب «عمق راهبردی» است و بهنوعی مرامنامه و دکترین سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه و دولت اسلامگرای ترکیه را شکل میدهد.
اصلیترین گزارهای که در این کتاب از ناحیه اوغلو تأکید می شود، این است که ترکیه نباید با همسایگانش هیچگونه چالشی داشته باشد و در تنش صفر با همسایگان به سر ببرد.
باوجودی که این گزاره یک اصل مهم در سیاست خارجی ترکیه و حزب عدالت و توسعه محسوب میشود، اما در سالهای پس از 2011 به این سمت مشاهده کردیم که این سیاست خارجی از سوی اردوغان تغییر پیدا کرد و وی سیاست جدیدی را در دستور کار قرار داد که در پی آن چالش هایی بین ترکیه با همسایگانش شکل گرفت. اصلی ترین چالش ترکیه نیز به رویکرد اردوغان در قبال سوریه مربوط می شود. با توجه به این مفروض، داود اوغلو در فصلی از این کتاب به روابط ایران و ترکیه میپردازد و توجه خاصی به مناسبات دو کشور در بستر تاریخی دارد.
وی معتقد است دو دولت ایران و ترکیه، دو حاکمیت متوازن، پایدار و مهم منطقه در طول قرنها بودهاند و این دو حاکمیت در بستر و گذر تاریخی همواره اصلی ترین کنشگران و بازیگران منطقه به شمار می رفته اند. ایران و ترکیه طی سالیان متمادی بهویژه در دوره حاکمیت صفوی و عثمانی هم با یکدیگر رقابت داشتند و هم همآوردی؛ اما این دو قدرت همواره همدیگر را با احترام در محاسبات خود به شمار می آورند.
اوغلو یک تشبیه بسیار جالب از روابط و جایگاه ترکیه و ایران دارد و آن را به جایگاه و موقعیت دو کشور معروف اروپایی یعنی آلمان و فرانسه تشبیه می کند. وی معتقد است همچنان که آلمان و فرانسه طی قرون متمادی در اروپا جایگاه بسیار رفیعی داشتند و با همکاری و رقابت با هم اروپا را ساختند، ایران و ترکیه نیز همانند آنها روابطشان تحلیل و ارزیابی می شود. وی در ادامه تأکید می کند که ایرانیان در طول تاریخ نگاهشان به آناتولی بوده و نگاه ترکها به سمت اقیانوس هند. این مسئله منجر به شکل گرفتن رقابت بین دو کشور و بهتبع افزایش تجربه آنها شده است.
در ادامه داود اوغلو در این کتاب می گوید که باثباتترین مرزها در منطقه مرز ایران و ترکیه است که از سال 1639 شکلگرفته و قدمت این مرز از قدمت تشکیل ایالاتمتحده آمریکا، آلمان متحد و انقلاب فرانسه هم بیشتر است.
وی در این مقایسه نتیجهگیری میکند که این امر بیانگر قدمت روابط بین تهران و آنکارا است.
با این تفاسیر، اوغلو در کتاب عمق راهبردی، صحبت از ایرانی میکند که در عصر جدید پس از انقلاب نیز در ترکیه از آن به احترام یاد میشود و همواره الهامبخش بوده است.
وی همچنین مثالی در خصوص الهام گیری ترکان از حکومت سلجوقی می زند و درنهایت به این جمعبندی میرسد که ترکیه، ایران و قدرت آن را بیش از دیگر قدرتها می شناسد؛ دو کشوری که سالها در کنار همدیگر زیستهاند.
این نگاه همراه با احترام و الهامبخشی همواره در طول تاریخ موردتوجه ترک ها بوده است.
نکته دیگری که باید توجه داشت اینکه ترکان طی تاریخ، لشگرکشیهای متعددی داشتند، اما موجودیت و حاکمیت ایران همیشه استقرار خود را داشته و متأثر از این لشگرکشیهای دولت همسایه نشده است.
درنهایت با تبیین کتاب معروف عمق راهبردی اوغلو میتوان به این نتیجه گیری رسید که در ترکیه رجال سیاسی بهخصوص اردوغان بهدرستی از تاریخ ایران و روابط و مناسبات بین ایران و ترکیه آگاه هستند و میدانند که جایگاه دو کشور چگونه است. به همین جهت از صحبتی که اردوغان در جمهوری آذربایجان داشت، متعجب شدم. فردی مانند اردوغان که با تاریخ آشنا است و مناسبات بین تهران و آنکارا را میداند، حتماً باید به مطالبی که اوغلو به نگارش درآورده، رجوع و در نگاه خود تجدیدنظر کند. هرچند اخیراً شاهد هستیم که سیاست پاندولی در ترکیه اردوغان گسترش یافته که این امر تهدید و آفتی برای سیاست خارجی این کشور به شمار می رود.
منبع:https://www.scfr.ir
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.