نگرانی های مشترک تهران-آنکارا از همسویی ابوظبی-تل آویو

در این بین تحول اخیر در رویکرد سیاست خارجی ابوظبی از آن رو حائز اهمیت است که پیش از این برخی منابع دیپلماتیک و سیاسی از گشایش در روابط ایران و امارات متحده عربی خبر داده بودند و در نتیجه اقدام ابوظبی در اعلان توافق صلح و عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی به مثابه سیگنالی متناقض با تلاش های پیشین این کشور در جهت احیای روابط با ایران قلمداد می شود. در چنین شرایطی انتظار می رود تا آتیه مناسبات تهران و ابوظبی نیز با دگردیسی هایی همراه گردد. با این حال سوال کلیدی پیش روی ما آن است که کدام یک از دیگر بازیگران منطقه ای از نزدیکی مناسبات تل آویو و ابوظبی احساس نگرانی می کنند؟

در گام نخست ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که تقارب اخیر در مناسبات رژیم صهیونیستی و کشورهای ساحل جنوبی خلیج فارس را می بایست تحولی منبعث از سیاست های کلان دونالد ترامپ در قبال خاورمیانه و شمال آفریقا به ویژه تاکید وی بر خروج تدریجی نیروهای نظامی این کشور از این منطقه قلمداد نمود. در این بین همسویی دیدگاه های بازیگران منطقه ای نسبت به تهدید محور بودن ایران از یک سو و ضرورت برقراری شکلی جدید از موازنه قوا در برابر تهران، ضرورت تحول در الگوهای سنتی سیاست خارجی کشورهای مزبور و پذیرش تعامل با تل آویو را توجیه پذیر می سازد. این مساله به ویژه در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده از اهمیت مضاعفی برخوردار است؛ چرا که از نگاه ابوظبی و سایر بازیگران همسو با این کشور در صورت تغییر سرنوشت انتخابات آمریکا و انتخاب جو بایدن به عنوان رئیس جمهور آتی ایالات متحده، انتظار می رود کاخ سفید بار دیگر احیای راهبرد های سیاسی دوران اوباما در قبال ایران را مدنظر خویش قرار دهد که این امر ممکن است معادلات را به سود تهران بهبود بخشد.

با این حال علاوه بر تهران، احساس هراس از کنش گری منطقه ای آنکارا و نقش پررنگ آن در تحولات مختلف از شمال آفریقا تا خلیج فارس نیز همکاری های امارات با رژیم صهیونیستی را توجیه پذیر می سازد. در نتیجه می توان گفت از نگاه تصمیم سازان ابوظبی همکاری های سیاسی و امنیتی امارات و رژیم صهیونیستی را می بایست به مثابه تلاشی برای برقراری شکلی از موازنه و بازدارندگی در برابر محور تهران-آنکارا تلقی نمود.

                             تهران و آنکارا در مسیر گسترش همکاری ها در برابر تهدیدات مشترک منطقه ای

همکاری های جمهوری اسلامی ایران و ترکیه از آن رو حائز اهمیت است که به طور طبیعی انتظار می رود در سایه اعلان خبر عادی سازی روابط امارات متحده عربی با رژیم صهیونیستی، از میزان همکاری های اقتصادی تهران و ابوظبی کاسته شود و در مقابل ایران درصدد تقویت همکاری های خویش با ترکیه برآید. برگزاری بیست و هفتمین نشست کمیسیون همکاری های اقتصادی ایران و ترکیه در روزهای چهارشنبه و پنج شنبه (19 و 20 شهریور) را نیز می توان در همین راستا تلقی نمود. به نظر می رسد تهدیدات امنیتی ناشی از عادی سازی روابط امارات متحده عربی و رژیم صهیونیستی و تقویت فعالیت های اطلاعاتی و امنیتی موساد در این کشور به ویژه بر ضد شبکه های مالی کشورمان در دوبی و ابوظبی، ایران را به سمت بازنگری در شرکای تجاری سنتی خویش سوق داده است. این واقعیت به ویژه به سبب کاهش چشمگیر مبادلات مالی میان ایران و امارات اهمیت بیشتری می یابد. برای نمونه می توان به حجم مبادلات تهران و ابوظبی اشاره کرد که از رقم 24 میلیارد دلار در سالهای 2011-2010 به 9/8 دلار در سال 2020-2019 کاهش یافته است. علاوه بر این آمار 11 ماهه اخیر تجارت خارجی ایران گویای آن است که علی رغم کاهش کمی آمار تراز تجارت خارجی ایران، ترکیه با عبور از امارات متحده عربی به سومین شریک کشورمان در بخش واردات مبدل شده است.

در کنار رویکردهای سیاسی و امنیتی، به نظر می رسد ضرورت های اقتصادی نیز تهران را به کاهش پیوندهای مالی با دوبی و در مقابل بهره گیری مضاعف از کانال های تجاری ترکیه ترغیب ساخته است. در ماه های اخیر و در سایه همکاری های ابوظبی با تحریم های اقتصادی ایالات متحده بر ضد ایران بسیاری از تجار ایرانی و عرب تبار بر آن شدند تا با انتقال شرکت ها و فعالیت های اقتصادی خود به ترکیه همکاری خویش با ایران را حفظ نمایند. علاوه بر این نبایست این نکته را از نظر دور نگه داشت که با افزایش خروج سرمایه از کشورمان و انتقال آن عمدتا به بازارهای اقتصادی ترکیه در بخش های مختلفی همچون مسکن و تجارت انتظار می رود تا در آینده نزدیک شبکه جدیدی از تجار ایرانی در این کشور شکل بگیرد. ورود سرمایه داران ایرانی به بازارهای اقتصادی ترکیه در شرایطی است که به سبب تنش های اخیر در روابط آنکارا و کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه امارات متحده عربی و عربستان از حجم سرمایه گذاری های خلیجی در این کشور کاسته شده است که این خود محرکی مهم در ترغیب آنکارا به گسترش همکاری ها با تهران خواهد بود. با این حال نبایست این واقعیت را از نظر دور داشت که در سایه ظهور نشانه های بحران اقتصادی در ترکیه و کاهش ارزش پول ملی این کشور، هراس از اعمال تحریم های اقتصادی بر علیه شرکت های ترکیه ای که به همکاری با تهران مبادرت می ورزند، دولتمردان این کشور را وادار خواهد ساخت در همکاری های خود با ایران جانب احتیاط را رعایت کنند.

از سوی دیگر آنکارا نیز به مانند تهران از پیامدهای امنیتی همکاری های رو به گسترش محور ابوظبی و تل آویو هراسان است. انتشار خبر سفر مظلوم عبدی فرمانده نیروهای قسد به امارات در پایان سال گذشته میلادی از یک سو و ادعای تامین سلاح نیروهای پ.ک.ک از سوی امارات یکی دیگر از چالش های جدید در سیاست خارجی آنکارا در قبال ابوظبی قلمداد می شود. در سمت مقابل انتشار اخباری مبنی بر اعطای تابعیت ترکیه به اعضای حماس و مخالفت آنکارا با درخواست رژیم صهیونیستی به منظور اخراج نیروهای این گروه فلسطینی از خاک ترکیه زمینه همسویی هرچه بیشتر ابوظبی و تل آویو را رقم زده است. این احتمال که ترکیه در آینده در نقش حلقه واسطی برای ارتباطات هر چه بیشتر ایران و حماس و در نتیجه تقویت همکاری های تهران و گروه های مقاومت فلسطینی در غزه و کرانه باختری عمل نماید، می تواند در تشدید چالش های امنیتی برای رژیم موثر باشد. البته ترکیه خواهد کوشید تا این روابط از دایره نفوذ و مطلوبات آنکارا خارج نشود.

در مجموع می توان گفت جمهوری اسلامی ایران و ترکیه به رغم وجود برخی اختلاف نظرها در پرونده های مهم منطقه ای همچون بحران سوریه، هر دو از همسویی شتابان امارات متحده عربی و رژیم صهیونیستی احساس نگرانی می کنند و  از همین رو انتظار می رود تا با گسترش همکاری های خویش درصدد ایجاد موازنه و سدی بازدارنده در برابر تهدیدات احتمالی این اتحاد در آینده باشند.

منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است