ارزیابی مرکز مطالعات بگین سادات از پیامدهای مناقشه آذربایجان-ارمنستان بر امنیت ملی ایران

گزارش حاضر در ابتدا ضمن اشاره به ابعاد دور اخیر درگیری نظامی باکو و ایروان و تلفات گسترده انسانی و زیرساختی حاصل از این نبرد، به تشریح تاریخچه مناسبات ایران با بحران قره باغ از دهه 1990 تا به امروز می پردازد. به اعتقاد نویسندگان علی رغم تاکید حکومت جمهوری اسلامی ایران بر بی طرفی در درگیری های اخیر دو کشور، برخی از اجزای نظام پیشران سمت گیری تهران به سوی یکی از طرفین منازعه و در نتیجه عدم پایبندی ایران به موضع بی طرفانه اش بوده اند. این گزارش در ادامه با اشاره به اظهارات دکتر علی اکبر ولایتی در 15 اکتبر مبنی بر اشغال منطقه قره باغ توسط ارمنستان و حمایت ایران از باکو به منظور پایان بخشیدن به اشغال این منطقه بر این نکته اشاره می نماید که آزادسازی این مناطق نبایست با توسل به خون ریزی و روش های پر هزینه همراه گردد.

این دو نویسنده سپس با اشاره به ترکیب مذهبی آذربایجان و حضور جمعیت قابل توجه شیعیان و همجواری این کشور با مناطق آذری نشین ایران، از مواضع ائمه جمعه چهار استان آذری زبان کشورمان به مثابه پشتیبانی صریح رهبر معظم انقلاب اسلامی از حقوق حقه آذربایجان یاد می کند و از تاکید ایشان بر لزوم حل و فصل سیاسی مناقشه قره باغ در جریان دیدار سال 2019 نیکول پاشینیان از تهران، به عنوان راهبرد نظام در جهت پایان بخشی به اختلافات آذربایجان و ارمنستان سخن می راند.

بخش بعدی گزارش راهبردی مزبور به ارزیابی مواضع سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در قبال مناقشه قره باغ اختصاص یافته است. در این بخش نویسندگان می کوشند تا با تحلیل محتوای مطالب تولیدشده در سایت های اینترنتی چون «مشرق نیوز»، «فارس» و «تسنیم» از سمت گیری سپاه پاسداران به سوی یکی از طرفین منازعه در این منازعه پرده بردارد. بر این اساس ارزیابی برادران خشنود بر این تحلیل استوار است که سپاه پاسداران اقدام اخیر نظامی باکو در منطقه قره باغ را گامی تهدیدزا در جهت تضعیف امنیت ملی ایران قلمداد می کند. در همین راستا تحلیل محتوای دو سایت مشرق نیوز و فارس از حضور نیروهای تکفیری و جهادی سوری در صفوف نظامی آذربایجان به مثابه اقدامی بر ضد امنیت ملی ایران از سوی آنکارا و باکو ارزیابی می شود و بر لزوم ایجاد منطقه حائل در قره باغ سخن به میان می آورد. در مقابل اما سایت تسنیم مواضعی همسود با آذربایجان اتخاذ نموده و از پیشروی های نظامی این کشور در جبهه قره باغ حمایت می نماید. با این حال نقش آفرینی واشنگتن و تل آویو – به ویژه به کارگیری سلاح های اسرائیلی از سوی آذربایجان – اقدامی است که از سوی تمامی سایت های مزبور مورد تقبیح قرار می گیرد.

نویسندگان در بخش نهایی گزارش حاضر با اشاره بر چالش ها و فرصت های پیش روی سیاست خارجی ایران در منطقه قفقاز و الگوی پیچیده حاکم بر مناسبات سیاسی و اقتصادی تهران با هر یک از طرفین منازعه بر این امر اشاره دارند که ایران می بایست در نهایت دست به انتخاب بزند و این امر را در سایه تامل در نقش ترکیه و معادلات ژئوپلتیک این منطقه پس از پایان دور اخیر درگیری مدنظر خویش قرار دهد. به اعتقاد آروین و اردوان خرسند تهران ممکن است براساس دکترین «ام القرا» در راس اصول سیاست خارجی خویش موضعی مبتنی بر تقدم منافع ملی بر ارزش های دینی با هدف کاهش عناصر تهدیدکننده امنیت ملی خویش در پیش گیرد؛ با این حال توصیه نویسندگان بر آن است که تهران تا حد امکان در مسیر ایجاد مفاهمه و مصالحه میان مسکو و آنکارا گام بردارد.