آینده بحران‌های خاورمیانه از نگاه کارشناسان

خاورمیانه همواره موضوعی برای ایده پردازی و تفسیر داشته است. تعدادی از نظرسنجی‌های باکیفیت به‌طور منظم دیدگاه دانشمندان سیاسی و کارشناسان سیاست خارجی در مورد سیاست آمریکا در این منطقه را بررسی کرده‌اند؛ اما کارشناسان در مورد خاورمیانه چه نظری دارند؟ ما از میان اعضای «موسسه مطالعات خاورمیانه»، «بخش سیاست خاورمیانه و شمال آفریقا در موسسه علوم سیاسی آمریکا» و «طرح علوم سیاسی خاورمیانه در دانشگاه جرج واشنگتن»، 1293 کارشناس را شناسایی و انتخاب کردیم. طی سه روز، 521 کارشناس (به میزان 40 درصد) موافقت کرده و حاضر به پاسخگویی شدند که به دو گروه تقریباً مساوی کارشناسان سیاسی و کارشناسان غیرسیاسی تقسیم می‌شدند.

اهم نکات و گزاره‌های اصلی این مقاله:

• اکثریت قابل‌ملاحظه، یعنی 56 درصد این کارشناسان واقعیت جاری اسرائیل- فلسطین را «واقعیتی یک دولتی شبیه به آپارتاید» توصیف کرده‌اند. 7 درصد دیگر نیز آن را «واقعیت یک دولت توأم با نابرابری، اما بی‌شباهت به آپارتاید» قلمداد کرده‌اند. تنها 2 درصد آن‌ها این وضعیت را اشغال موقتی غزه و کرانه باختری توسط اسرائیل توصیف کرده‌اند. 30 درصد کارشناسان وضعیت جاری را اشغال شبه دائمی توسط اسرائیل دانسته‌اند. 52 درصد اظهار کرده‌اند که راه‌حل دو دولت دیگر محتمل نیست و 42 درصد آن‌ها دست‌یابی به آن در ده سال بعدی را بعید قلمداد کرده‌اند. تنها 6 درصد معتقدند که این راه‌حل در دهه آتی محتمل است.

• به گفته 75 درصد از این کارشناسان، بازگشت آمریکا به برجام طبق مفاد فعلی این توافق، احتمال مخاطرات هسته‌ای طی دهه آتی را کاهش می‌دهد. 21 درصد نیز معتقدند که بازگشت آمریکا به برجام عملاً تفاوتی ایجاد نخواهد نکرد. تنها 2 درصد اظهار کرده‌اند که بازگشت آمریکا به برجام احتمال تقویت توان هسته‌ای ایران را بیشتر می‌سازد. اکثریت ‌قریب‌به‌اتفاق کارشناسان به اقدام نظامی علیه ایران یا تداوم سیاست «فشار حداکثری» دولت ترامپ نظر منفی داشته و تنها در مورد تاکتیک‌ها دو دیدگاه متفاوت وجود داشت: 67 درصد معتقدند که بازگشت فوری آمریکا به برجام قبل از پرداختن به دیگر مسائل بیش از همه در راستای منافع آمریکاست، اما 23 درصد، نخست مذاکرات برای دست‌یابی به توافقی کلی، ازجمله موشک‌های بالستیک و سیاست‌های منطقه‌ای ایران در قبال متحدان آمریکا نظیر اسرائیل، عربستان و امارات را ترجیح می‌دهند.
• تنها 3 درصد از کارشناسان معتقدند که آمریکا امروز هم به‌اندازه یک دهه قبل در خاورمیانه قدرتمند است درحالی‌که 75 درصد اظهار کرده‌اند که آمریکا ضعیف‌تر شده است. 38 درصد از آن‌ها آمریکا را تنها قدرت برتر خارجی در این منطقه قلمداد کرده و اکثریت 45 درصد نیز این منطقه را چندقطبی توصیف کرده‌اند که قدرت‌های بزرگ بر سر نفوذ و قدرت رقابت می‌کنند. این کارشناسان به احیای برتری آمریکا معتقد نبوده و تنها 10 درصد اظهار کرده‌اند که آمریکا در دهه آتی قوی‌تر خواهد شد. 48 درصد احتمال می‌دهند که آمریکا در دهه آتی همچنان ضعیف‌تر خواهد شد و 41 درصد هم می‌گویند که همین میزان قدرت آمریکا حفظ خواهد شد. همچنین، 22 درصد گفته‌اند که میزان نفوذ قدرت‌های خارجی در دهه آتی همانند دهه قبل خواهد بود اما 29 درصد به افزایش نفوذ آن‌ها و 28 درصد هم به کاهش نفوذ آن‌ها معتقدند.

منابع پژوهش در دفتر پژوهشکده موجود است.