از سرگیری مذاکرات سازش؛ روندها و احتمالات
اگر تحرکاتی برای از سرگیری مذاکرات صورت گیرد صرفاً برای کمک به بقای تشکیلات خودگردان و تقویت جریان سازش برابر حماس و گروه‌های مقاومت خواهد بود نه معطوف به رسیدن به یک راه‌حل برای مسئله فلسطین.
اخیراً رسانه‌های رژیم صهیونیستی اعلام کرده‌اند محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، شروط خود برای از سرگیری مذاکرات سازش با این رژیم را به دولت بایدن ارائه کرده است. پیش‌تر نیز اعلام شده بود هیئتی از آمریکا قرار است برای بررسی مذاکرات سازش راهی منطقه شود. محمود عباس سفرهایی را نیز به برخی از کشورهای منطقه از جمله ترکیه داشت که می‌تواند در رابطه با احتمال از سرگیری مذاکرات قابل‌ارزیابی باشد. این تحرکات زمانی اتفاق می‌افتد که از یک سو با پیروزی حزب دموکرات در آمریکا و استقرار بایدن و همچنین توافقات عادی‌سازی برخی کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی در اواخر دوره ترامپ شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی تا حدودی تغییر کرده و از سوی دیگر اخیراً شاهد یک نبرد میان رژیم صهیونیستی و گروه‌های مقاومت فلسطین در غزه و همچنین برخی ناآرامی‌ها در کرانه باختری بوده‌ایم. بر این اساس، مقاله حاضر به بررسی روند موجود و احتمال از سرگیری مذاکرات سازش می‌پردازد.
سابقه مذاکرات سازش و علل توقف آن
در نتیجه توافقات ۱۹۹۳ اسلو بین سازمان آزادی‌بخش فلسطین(ساف) و رژیم صهیونیستی، ساف اسرائیل را به رسمیت شناخت و به کارگیری سلاح خود علیه اسرائیل را کنار گذاشت و صهیونیست‌ها نیز ساف را به عنوان نماینده قانونی مردم فلسطین به رسمیت شناختند. مسائلی چون وضعیت قدس، آوارگان فلسطینی، شهرک‌های اسرائیلی، مسائل امنیتی و تعیین مرزها باید در توافق دائمی حل‌وفصل می‌شدند. قرار بر این بود که پیمان اسلو فقط برای یک دوره پنج ساله اعتبار داشته باشد و سپس جای خود را به یک توافق دائمی بدهد. براساس این پیمان و پس از توافق غزه-اریحا حکومت خودگردان فلسطین در سال ۱۹۹۴ به عنوان یک نهاد اداری موقت تاسیس شد که می‌بایست بعد از اتمام مذاکرات، دولت حاکمه فلسطینی جایگزین آن شود[۱]؛ اما با وجود تداوم مذاکرات بعد از دوره پنج ساله و ارائه ابتکاراتی از سوی آمریکا و دیگر کشورها راه‌حل نهایی هنوز بدست نیامده است. در این شرایط، عدم رعایت مداوم تعهدات توسط اسرائیل، همزمان با موج اعتراضات مردمی در سال ۲۰۱۱ در کشورهای عربی، محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان را متقاعد کرد که مذاکرات صلح با اسرائیل را رها کند و بر کسب شناسایی دولت فلسطین توسط سازمان ملل و مصالحه با حماس تمرکز کند؛ البته همکاری با رژیم صهیونیستی را نیز ادامه داد.
با استقرار بایدن، به یک باره محمود عباس تغییر جهت داد و از مذاکرات آشتی ملی با حماس دست کشید و نشان داد که مایل به از سرگیری مذاکرات سازش است
در دوره ترامپ نیز با رویکرد یک جانبه آمریکا و تضعیف راه‌حل دو دولتی در نتیجه سیاست‌هایی مانند شناسایی قدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی، انتقال سفارت و طرح معامله قرن امکانی برای بازگشت فلسطینی‌ها و تشکیلات خودگردان به مذاکرات وجود نداشت و از این روی محمود عباس با پیگیری مذاکرات آشتی ملی نشان داد که برای مقابله با فشار آمریکا و رژیم صهیونیستی به دنبال رفع شکاف و دو دستگی فلسطینی‌هاست. اما با استقرار بایدن، به یک باره محمود عباس تغییر جهت داد و از مذاکرات آشتی ملی با حماس دست کشید و نشان داد که مایل به از سرگیری مذاکرات سازش است. در این راستا با تعیین تاریخ برگزاری انتخابات پارلمانی و ریاست تشکیلات به دنبال این بود که برای خود مشروعیتی کسب کند و حماس را مسئول و عامل عدم برگزاری انتخابات معرفی کند اما با انعطاف حماس در موافقت با شروط برگزاری انتخابات، این نقشه عباس و حامیان وی شکست خورد و وی با توجه به برآوردها مبنی بر احتمال زیاد پیروزی حماس مجبور به لغو انتخابات به بهانه مخالفت اسرائیل با برگزاری انتخابات در قدس شد.
ارزیابی تحرکات اخیر برای از سر گیری مذاکرات
پس از استقرار بایدن و اظهار تمایل تمایل محمود عباس به از سرگیری مذاکرات سازش نشستی سه‌جانبه میان وزاری خارجه مصر، اردن و فلسطین برای رایزنی درباره تحولات فلسطین برگزار شد و آن‌ها خواستار برگزاری نشست بین‌المللی صلح شدند. وزیر دفاع اسرائیل، وزیر امنیت داخلی و اسحاق هرزوگ رئیس جمهور جدید این رژیم طی تماس‌هایی تلفنی با عباس عید قربان را تبریک گفتند. عباس قبل از این که ریولین رئیس‌جمهور قبلی اسرائیل پست خود را ترک کند با او صحبت کرد و با روی کار آمدن هرزوگ با وی نیز صحبت کرد. در سطح منطقه‌ای نیز «نفتالی بنت» نخست‌وزیر جدید این رژیم با رئیس‌جمهور مصر و محمد بن زاید، ولیعهد امارات، به گفت‌وگو نشست. «لاپید» وزیر خارجه این رژیم به اردن سفر کرد و یک توافق در زمینه آب با این کشور را نهایی و همچنین با سفر به امارات، سفارت و کنسولگری اسرائیل را در این کشور افتتاح کرد. همه این اتفاقات در زمان کوتاهی پس از روی کار آمدن دولت جدید در اسرائیل روی داد که باعث شد گمانه‌زنی‌ها در مورد احتمال از سرگیری مذاکرات سازش را تقویت شود.
مطرح کردن شروط ۱۴ گانه از سوی عباس در حالی است که رژیم صهیونیستی تمایلی به از سرگیری مذاکرات از خود نشان نمی‌دهد چه برسد به این که بخواهد شروط محمود عباس را بپذیرد
اخیراً اعلام شده بود هیئتی از آمریکا قرار است برای بررسی مذاکرات سازش راهی منطقه شود. در اواخر تیر ماه نیز رسانه‌های فلسطینی و رژیم صهیونیستی اعلام کردند محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین،۱۴ شرط برای از سرگیری مذاکرات سازش به دولت بایدن ارائه کرده است.[۲] شروطی که در آن‌ها اشاره‌ای به تشکیل دولت مستقل فلسطین، اصول ملی فلسطین و وضعیت نوار غزه نشده بود و انتقاد فعالان فلسطینی را برانگیخت؛ با این حال مطرح کردن شروط ۱۴ گانه از سوی عباس در حالی است که رژیم صهیونیستی تمایلی به از سرگیری مذاکرات از خود نشان نمی‌دهد چه برسد به این که بخواهد شروط محمود عباس را بپذیرد.
لغو انتخابات و شرایط بعد از جنگ ۱۱ روزه اخیر اسرائیل و غزه (که به واسطه اقدامات اسرائیل در خصوص مسجدالاقصی و علیه فلسطینی‌های ساکن قدس درگرفت و طی آن گروه‌های مقاومت غزه خود را به عنوان مدافع قدس معرفی کردند) موقعیت تشکیلات خودگردان و محمود عباس را به شدت متزلزل کرد. سرکوب فعالان مدنی ازجمله قتل «نزار بنات» و تظاهرات ناشی از آن نمود چنین وضعیتی است. در این شرایط که از نگاه فلسطینی‌ها تشکیلات خودگردان از فلسفه وجودی خود که حمایت از تشکیل کشور مستقل بود فاصله گرفته است، محمود عباس به دنبال احیای مذاکرات سازش است تا از این وضعیت بغرنج خارج شود. برخی از تحرکات اخیر نیز نتیجه مستقیم توافقات عادی‌سازی است. این تحرکات در واقع ادامه طبیعی اقدامات دیپلماتیک مورد نیاز برای تثبیت این توافقات است.
وضعیت فلسطینی‌ها و رژیم صهیونیستی و امکان از سرگیری مذاکرات
به‌‌رغم تمایل عباس به از سرگیری مذاکرات، به دلایل مختلف به نظر نمی‌رسد شاهد تحولی جدی در این زمینه باشیم. احتمال درگیری اسرائیل و غزه با توجه عدم تثبیت آتش‌بس و برقرار نشدن ترتیبات پیش از درگیری از جمله محدوده ماهیگیری غزه، و تداوم تنش‌ها در قدس هر تلاشی برای سازش را با مانع روبرو می‌کند. بنابراین نه تنها مذاکره و صلح در چنین شرایطی امکانپذیر نیست بلکه هر لحظه امکان جنگی دیگر وجود دارد.
شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی نیز به گونه‌ای نیست که در آن مذاکرات سازش و صلح اسرائیل و فلسطینی‌ها اهمّیتی داشته باشد
آمریکا زمان را برای تعقیب یک طرح صلح برای راه‌حل دو دولتی مناسب نمی‌داند و دولت بایدن صرفاً بر حفظ گزینه صلح و نه پیشبرد آن تاکید داشته است. در کابینه جدید اسرائیل نیز در زمینه صلح شکاف وجود دارد؛ در حالی که لاپید از راه‌حل نهایی برای منازعه حمایت می‌کند بنت مخالف ایجاد کشور مستقل فلسطینی است.
به علاوه تشکیلات خودگردان اگرچه روابط با آمریکا را که در زمان ترامپ بد شده بود در دولت بایدن احیا کرد نمی‌خواهد آمریکا نقش سنتی خود به عنوان میانجی گفت‌وگوهای سازش را ایفا کند و ترجیح می‌دهد گفت‌وگوها توسط «گروه چهار» متشکل از سازمان ملل، اتحادیه اروپا، آمریکا و روسیه مدیریت شود اما اگر قرار باشد گفت‌وگوها از سرگرفته شود، اسرائیل ترجیح می‌دهد آمریکا میانجی اصلی باشد.[۳]
همچنین فقدان رهبری منسجم در دو سوی اسرائیلی و فلسطینی یکی از موانع مهم فرایند صلح طی سالیان گذشته بوده است. وضعیت سلامت محمود عباس باعث شده بسیاری دوران ریاست او بر تشکیلات را رو به اتمام بدانند. انتخابات لغو شده و فعلاً فرایندی برای جایگزینی او وجود ندارد. کابینه اسرائیل نیز تازه روی کار آمده است و با توجه به شکاف بین جناح‌های چپ و راست آن در حوزه سیاستگذاری صاحب‌نظران پیش‌بینی می‌کنند که این کابینه دوام نداشته باشد. مهم‌ترین آزمون پیش روی این کابینه تصویب بودجه است و اگر قرار باشد در مورد مذاکرات سازش از سوی رژیم صهیونیستی تصمیمی گرفته شود احتمالاً پس از تصویب بودجه خواهد بود که در اواخر پاییز باید صورت می‌گیرد.
شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی و نسبت آن با مذاکرات
شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی نیز به گونه‌ای نیست که در آن مذاکرات سازش و صلح اسرائیل و فلسطینی‌ها اهمّیتی داشته باشد. در حالی که کشورهای عربی روابط خود با اسرائیل و کشورهای حامی آن را از مسئله فلسطین جدا کرده‌اند فشاری بر اسرائیل برای مذاکرات صلح و پذیرش کشور مستقل فلسطین وجود ندارد. این در حالی است که غالب احزاب اسرائیلی خواهان تداوم اشغال کرانه باختری و مخالف تشکیل کشور مستقل فلسطین هستند و به دنبال اجرای طرح‌های توسعه‌طلبانه و ضمیمه کردن کرانه باختری به اسرائیل هستند؛ طرح‌هایی که کوچاندن اجباری و تدریجی فلسطینی‌ها و اسکان تدریجی یهودیان افراطی در تمام قدس و کرانه باختری ذیل آن‌ها تعریف می‌شود. از این طریق، اسرائیل به دنبال ایجاد واقعیت روی زمین و در عرصه میدان است و جامعه بین‌المللی و حامیان غربی این رژیم نشان داده‌اند اراده‌ای برای مقابله با این رویه اسرائیل ندارند و به مرور نه تنها با واقعیت ایجاد شده از سوی اسرائیل کنار می‌آیند بلکه از آن حمایت نیز می‌کنند.
به لحاظ منطقه‌ای نیز در شرایط حکم‌فرما بودن رقابت و اختلافات سیاسی میان کشورهای منطقه و حرکت کشورهای عربی در جهت عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی و برسازی تهدیدات مشترکی مانند اسرائیل نیازی به حل منازعه با فلسطینی‌ها و اعطای امتیاز یا پذیرش حقوق آن‌ها نمی‌بیند.
به نمی‌رسد در کوتاه‌مدت تحول خاصی در این زمینه اتفاق افتد و اگر تحرکاتی هم صورت گیرد صرفاٌ برای کمک به حفظ بقای تشکیلات خودگردان و تقویت جریان سازش برابر حماس و گروه‌های مقاومت خواهد بود
همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد دولت جدید آمریکا نیز اگر چه از رویکرد یک‌جانبه ترامپ و طرح معامله قرن فاصله گرفته و ظاهراً از راه‌حل دو دولتی حمایت می‌کند به دلایل مختلف داخلی و بین‌المللی زمان را برای ارائه و پیشبرد یک طرح صلح مناسب نمی‌داند. حل این مسئله برای دیگر قدرت‌های جهانی نیز اولویت چندانی ندارد. بنابراین به نمی‌رسد در کوتاه‌مدت تحول خاصی در این زمینه اتفاق افتد و اگر تحرکاتی هم صورت گیرد صرفاٌ برای کمک به حفظ بقای تشکیلات خودگردان و تقویت جریان سازش برابر حماس و گروه‌های مقاومت خواهد بود نه معطوف به رسیدن به یک راه‌حل برای مسئله فلسطین.
نتیجه‌گیری
تحرکات برای از سرگیری مذاکرات صلح بیشتر از سوی محمود عباس و جریان سازش در فلسطین و به دلیل متزلزل شدن موقعیت تشکیلات خودگردان مخصوصاً پس از لغو انتخابات و جنگ ۱۱ روزه اخیر و به منظور مقابله با از دست رفتن دلیل وجودی این نهاد و کسب مشروعیت صورت می‌گیرد. این در حالی است که رژیم صهیونیستی به دلایل متعدد داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی مایل به مذاکره نیست و فشاری نیز از سوی جامعه بین‌المللی بر این رژیم برای مذاکره و به رسمیت شناختن حقوق فلسطینی‌ها وجود ندارد.
منابع
[۱] – The New York Times, “The Palestinian Authority”, no date, at: https://www.nytimes.com/topic/organization/the-palestinian-authority
[۲] – خبرگزاری تسنیم، نگاهی به شروط ابومازن برای از سرگیری مذاکرات سازش، منتشر شده در تاریخ ۲۲ تیر ۱۴۰۰، قابل بازیابی در پیوند ذیل:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/04/22/2536573/
[۳] – TOVAH LAZAROFF, Flurry of Israeli Palestinian phone calls doesn’t spell peace, JULY 27, 2021, at: https://www.jpost.com/arab-israeli-conflict/flurry-of-israeli-palestinian-phone-calls-doesnt-spell-peace-8-takes-674995
- برچسب ها: اسرائیل, اندیشکده, اندیشکده جریان, بایدن, جریان, رژیم صهیونیستی, فلسطین, محمود عباس, مذاکرات سازش
اندیشکده جریان، جریانی است نواندیش از جوانانی که باور به تحول در حوزه سیاست ورزی جهانی دارند.
جمعی از جوانان تحصیلکرده در رشته های علوم سیاسی و علوم اجتماعی و ارتباطات و اقتصاد و باورمند به اصول اخلاقی شریعت رهایی بخش حضرت دوست گرد هم آمده اند تا با انگیزه های غیر انتفاعی و غیر جناحی جهت بهبود اوضاع حیات جمعی بشر به تشریک مساعی پرداخته و با رویکردی دانش بنیان، مسئله محور، زمینه نگر و آزاداندیشانه امکان ایجاد یک هویت جمعی فضیلت خواهانه و معطوف به بازاندیشی در سیاست های جهانی را فراهم آورند.
